به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست رونمایی و معرفی کتاب «فضای شهری، حیات اجتماعی؛ بستری در تحقق تعاملات اجتماعی» تالیف مشترک دکتر غلامرضا لطیفی، حسین خانی و دکتر علی خاکسار رفسنجانی یکشنبه 8 آذرماه درپژوهشکده روایت برگزار شد. در این نشست خاکسار رفسنجانی حضور نداشت.
 
شهر تهران فاقد فضای مکث است

لطیفی در معرفی شهر گفت: این کتاب بر اساس درسی در دانشگاه با عنوان «سمینار مسائل شهری» شکل گرفت و آقای خانی، یکی از مولفان کتاب از دانشجویان کارشناسی ارشد بنده بود. در این درس دانشجویان به تحقیق درباره مسائل مرتبط با شهر که امروزه با فضای ما بیگانه است، پرداختند. برای مثال یکی از دانشجویان درباره شهر و سینما پژوهش کرد. در بحث فضای شهری، در واقع شهر به عنوان یک نماد مدنی که در آن حقوق شهروندی نیز مطرح است، دنبال می‌شود. این‌که شهر یک مفهوم سهل و ممتنع است، پیچیدگی‌هایی نیز دربردارد.
 
وی ادامه داد: شهر بر اساس سه ویژگی فضا، روابط و فعالیت‌ها مفهوم می‌یابد. از طرفی شهر در دنیای جدید در غرب از قرن هیجده آغاز شد که بسیاری از مظاهر زندگی اجتماعی ما در آن تبلور پیدا کرده است. به همین دلیل در بیشتر کشورهای صنعتی فضای مکث بسیار گسترده است. به این معنا که در کشوری مانند فرانسه در کنار خیابان قهوه خانه‌ها و بارهایی وجود دارد که مردم در آن فضاها می‌نشینند و با هم گفت‌وگو می‌کنند. به عبارتی تعاملات اجتماعی آنها در آن فضا شکل می‌گیرد.
 
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: در ایران اما فضاهای درونی پررنگ‌تر است. حال باید پرسید چرا چنین است؟ اگر شما به خانه‌های تاریخی کاشان نگاه کنید، یک حالت درون‌گرایی دارد؛ یعنی از بیرون چیزی پیدا نیست. اما زمانی که وارد خانه می‌شوید یک فضای بسیار گسترده را مشاهده می‌کنید؛ این گستردگی به دلیل این است که ما نسبت به فضای بیرونی در طول تاریخ معاصر یک حالت بیگانگی داشتیم.
 
خروج از گذار و ایجاد مکث در شهرها

لطیفی بیان کرد: در ایران اگر به خیابان یا شهر می‌آییم، این بیرون آمدن، در واقع یک حالت گذار است، مکث ندارد و ماندگاری در فضا به آن شکل وجود ندارد، اما برای خروج از گذار و ایجاد مکث در شهرها مانند میدان شهید بهشتی تبریز یا میدان امام علی (ع) در اصفهان قالب‌هایی با زحمات فراوان ایجاد شده است. البته در شهری مانند اصفهان از خیابان چهارباغ و میدان نقش جهان به عنوان فضای شهری می‌توان نام برد که تعاملاتی در آن شکل می‌گیرد. با این حال فضای مکث به آن معنا که ایجاد کننده روابط اجتماعی باشد، در اینجا هم موجود نیست و ما آن ویژگی را در قالب‌های فکری و دهنی‌مان می‌بینیم.
 
وی عنوان کرد: ما در ایران به هر جایی که شهرداری داشته باشد، شهر می‌گوییم. برای مثال در استان بوشهر شهری با نام «ریز» داریم که دو هزار نفر جمعیت دارد. از طرفی شهرهایی نیز به نام اصفهان، تهران و تبریز داریم. در تعریف از شهر، فضاهای ساخته شده‌ای را می‌بینیم و مفاهیمی که در این فضاها شکل می‌گیرد را دنبال می‌کنیم. در بحث اِلمان یا برندهای شهر، برای تهران، میدان آزادی نماد تداعی‌کننده این شهر است همچنان که از برج ایفل، فرانسه برای ما تداعی می‌شود.
 
این مولف گفت: ویژگی که در فضای شهری معنا پیدا می‌کند آن گذشته تاریخی است که بیان می‌شود، آن حافظه جمعی و تاریخی نسلی که به حالت گذار آمده و آن چیزی که امروزه در حوزه شهرسازی تحت عنوان بازآفرینی دنبال می‌کنیم؛ بازآفرینی مانند ویژگی موجودات زنده است. برای مثال ما ویژگی‌هایی از پدر و مادر به ارث می‌بریم، اما صد در صد مانند آنها نیستیم. سازه ما در واقع از همان ژن است، اما تغییراتی در قالب ویژگی نسلی پیدا کردیم. شهرها نیز به همین صورت هستند و بسیاری از تغییرات را به خود می‌گیرند.
 
مردم در تاریخ ایران با فضای شهر بیگانه نبودند

لطیفی درباره ارتباط فضای شهری و خرد تاریخی اظهار کرد: در گذشته شهرسازی ایران از بستر اجتماعی آن مایه گرفته و به نوعی خرد پیشینیان در آن منعکس شده است. برای مثال می‌توان به نوع معماری شهر یزد اشاره کرد. بنابراین در دوره‌ای از تاریخ ما مردم با فضای شهر بیگانه نبودند. حال زمانی که آلبر کامو کتاب «بیگانه» را نوشت، کارشناسان آن را یک کتاب ضدشهری دانستند. زمانی وی این اثر را به نگارش درآورد که شهرها صنعتی شده و میان مردم و فضای شهری یک نوع گسست ایجاد شده بود؛ به عبارتی آن ویژگی ارتباط اجتماعی در کتاب «بیگانه» کامو قطع شده است.

وی بیان کرد: زمانی که ما دائم در یک شهر هستیم، شاید تغییرات آن را متوجه نشویم، اما این ویژگی را با توجه به رشد شهرنشینی و شهرگرایی درمی‌یابیم بسیاری از تبلورگرایی زندگی اجتماعی ما به بیرون از خانه کشیده می‌شود و خانه‌ دیگر نمی‌تواند محمل کارهای چند وجهی ما باشد و عمدتا زیستگاه استراحتگاهی و خواب ماست. بسیاری از فعالیت‌های ما در بیرون خانه دنبال می‌شود، حال این بیرون می‌تواند یک خیابان، میدان یا فضاهایی باشد که به همین منظور طراحی شده است. اگرچه ما در ایران در حوزه شهرسازی و شهرگرایی در ابتدای راه هستیم زیرا هنوز آن ایده و تصویر از شهر شکل نگرفته، با توجه به این‌که شهرسازی ما در ایران به نحوی شهرسازی تقلیدی بوده است.
 
دشواری دسترسی به کتاب «فضا و نابرابری اجتماعی»

حسین خانی از مولفان کتاب «فضای شهری، حیات اجتماعی» درباره فعالیت‌های میدانی برای پژوهش موضوع کتاب گفت: در این پژوهش، نخست باید بگوییم فضا چیست و بعد سراغ تعریف فضای عمومی برویم. سپس فضای شهری را تعریف کنیم و نهایتا این‌که تعاملات اجتماعی با تکیه بر چه فاکتورهایی می‌تواند در فضای شهری اتفاق بیفتد؟  
 
وی ادامه داد: در گام بعدی تلاش کردیم بیشتر منابع کتابی، مقاله‌ها و سایت‌هایی که درباره فضای شهری در ایران و جهان وجود دارد را مشاهده کنیم که این بررسی منابع سه ماه به طول انجامید. البته برخی منابع مانند کتاب «فضا و نابرابری اجتماعی» عماد افروغ را به دشواری توانستیم پیدا کنیم. با تمام مشکلاتی که در دسترسی به منابع وجود داشت بر اساس منابع متوجه شدیم که فضای عمومی، فضایی است که هر شخص بدون محدودیت می‌تواند به آن وارد شود. بعد از آن به بحث فضای شهری رسیدیم. بر طبق تعریف دانشمندان خارجی لوئیس مامفورد و جین جیکوبز و ایرانی‌ها مهندس محمود توسلی و علی مدنی‌پور، فضایی است که در آن تعامل وجود دارد.
 
این پژوهشگر حوزه شهری عنوان کرد: البته راب کریر معتقد است که سه فاکتور باید برای فضای شهری وجود داشته باشد که مهمترین آن تعاملات اجتماعی است. براساس همین تعاریف به این نکته رسیدیم که فضای شهری فضایی است که تعامل اجتماعی از اشکال مختلف آن وجود دارد. پس از دستیابی به این تعریف باید تلاش می‌کردیم که ببینیم این تعاملات اجتماعی بین بزرگترها یا کودکان است یا تعاملات کاری یا تفریحی است؟ از طرفی طبق این تعاریف باید سراغ هر تعامل شهری بود؛ در حالی که در کشور ما طبق فرهنگ ما هر تعاملی نمی‌توانیم داشته باشیم.