به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پروفسور گونتر سولر، استاد دانشگاه مونیخ یکی از سخنرانان همایش «ادبیات و فلسفه: استعاره و خیال» با موضوع «مفاهیم استعاری در نزد کانت» به زبان انگلیسی صحبت کرد و ترجمه سخنان او را دکتر رائد فریدزاده انجام داد. فریدزاده پیش از ترجمه سخنان پروفسور سولر در سخنانی کوتاه به معرفی او به عنوان یکی از معروف‌ترین کانت‌شناسان آلمان و متخصص در فلسفه کانت پرداخت.

پروفسور سولر سخنان خود را با نقل قولی از کانت در فصل 55 کتاب نقد قوه حکم آغاز کرد و گفت: یک حکومت سلطنتی که به واسطه ترویح جسم و پیکر و حکومتی که بر اساس قوانین مردمی فعالیت می‌کند، در هر دو صورت، آنها را فقط می‌شود به شکل سمبولیک متصور شد. نقل قول کانت در نقد قوه حکم، نشانگر تفکیک سیاسی خیال و مفهوم مکانیزم و ارگانیزم است و در سیاقی گسترده‌تر در باب تفکر در استعاره، و تفکر همراه با استعاره، قابل انتقال است.

سولر در بخش نخست سخنان خود نقش راهبردی مفاهیم استعاری و تفکر تمثیلی را در فلسفه انتقادی کانت مورد بررسی قرار داد و در بخش دوم به نقش استدلالی تفکیک بین شماتیزم و سمبولیسم در فلسفه انتقادی کانت پرداخت. بخش سوم سخنان او نیز به تبیین یک آلترناتیو استعاری میان تفسیر سمبولیسک مکانیزم و ارگانیزم در مفهوم حکومت از منظر کانت اختصاص یافت.

گونتر سولر در بخش اول سخنان خود گفت: از منظر کانت، مفاهیم استعاری و تفکر تمثیلی استعاره، از آرایه‌های ادبی و سخنوری بود که در کتاب‌های فن بلاغت و فن شعر ارسطو آمده و نحوه این آرایه‌های ادبی را می‌شود برگرفته از آن دانست. چرخش زبان‌شناسی در قرن بیستم نقش استعاره را از شیوه تزیینی، به نقش‌دهنده‌ای بنیادین در گفتار فلسفی و به عنصر ماهوی فکر فلسفی بدل کرد و نظر کانت بیشتر معطوف به استعاراتی است که مفهومی را از حوزه‌ای شناخته‌شده به عرصه کمترشناخته منتقل می‌کند. بر اساس دیدگاه کانت نقش استعاره بیشتر ترسیم خط تفکر است و منطبق ساختن ترکیبات و خصایص، به شکل مقایسه‌ای در یک حوزه تثبیت‌یافته فکر و اندیشه.

استاد دانشگاه مونیخ افزود: مفاهیم استعاری در نزد کانت نقشی کمکی، تکمیلی یا جایگزینی صرف ندارند بلکه نقش آنها نقشی بنیادین و ماهوی است. شیوه تفکر فلسفی کانت بر اساس مفاهیم استعاری، پیش رانده نمی‌شود. با این حال سمت و سوی فکر او به توسط استعاره  کنترل می‌شود. از منظر انسان‌شناختی، زبان و تمام حوزه‌های منطبق با آن بر اساس قابلیت و توانایی نام نهادن و نامگذاری بنا شده است و حاکی از نشانه‌های طبیعی نیست؛ مانند تب که نشان از بیماری در بدن دارد. بلکه زبان، رابطه میان دال و مدلول را بر اساس ذهن بشری شکل می‌دهد و این ذهن بشری است که ارتباط میان دال و مدلول را می‌تواند برقرار کند. با این حال شیوه نگاه فلسفی کانت، به مفاهیم استعاری از دید انسان‌شناختی و نشانه‌شناختی محدود نمی‌شود بلکه پایه و اساسی منطقی می‌گیرد. مفاهیم استعاری شباهتی خاص و مشخص را میان دو حوزه کاملا متفاوت از یکدیگر انتقال می‌‌دهد و مبنای مفاهیم استعاری، قیاس است اما نه آن گونه که در زبان مرسوم است که شباهت غیرکامل و ناقصی میان دو شیء برقرار شود؛ بلکه شباهتی کامل میان دو ارتباط میان اشیای کاملا متفاوت از یکدیگر است.

پروفسور سولر با اشاره به این که کاربرد کمتر کانت از مفاهیم استعاری، توجه او نسبت به تفکرات فلسفی در فلسفه را افزون کرده است، تصریح کرد: کانت مبنای این تفکر را تفاوت میان حس و فهم به مثابه دو سرچشمه مکمل و در عین حال متفاوت از یکدیگر در نظریه عینی می‌داند. کانت از نظریه عینی به عنوان دانش و حکمت یاد می‌کند و از نظر او انسان قادر به درک اشیا در کلیت آنها نیست و انسان دارای فهم و شعور دیسکورسیو است که به مفاهیم کلی ارجاع می‌‌دهد.

وی افزود: از دید کانت، آن چه نقش تفکر استعاری را برای شناخت، بنیادین و اساسی می‌کند نیاز به یک واسطه‌گر میان امر حسی و شهودی از طرفی و امر عقلی و مفاهیم از طرف دیگر است. بر اساس نقد قوه حکم کانت، انتقال از مفهوم به شهود و امر عقلی و حسی واسطه‌ای لازم دارد که این واسطه به واسطه شاکله‌ها صورت می‌گیرد و تنها این واسطه حسی است که قابلیت تحقق بخشیدن به شاکله‌های مفاهیم را دارد. در غیر این صورت، مفاهیم، خالی باقی خواهند ماند.

بخش سوم سخنان این کانت‌شناس آلمانی به بحث پیکره سیاست و رابطه میان ملت و حکومت اختصاص یافت. وی با بیان نگاه کانت به زندگی اجتماعی به‌ویژه سیاسی گفت: کانت خصایص حیاتی و فیزیولوژیک یک موجود زنده را برای زندگی اجتماعی و سیاسی به کار می‌گیرد. به اعتقاد او زندگی اجتماعی و سیاسی، موجودی تا حدودی ارگانیک است. با این حال کانت، میان کلیت طبیعت بشری از سویی و طبیعت حیوانی، تفاوتی اساسی در نظر می‌گیرد.

همایش «ادبیات و فلسفه: استعاره و خیال» با حضور استادان فلسفه و ادبیات از دانشگاه‌های ایران و آلمان‏، شنبه و یکشنبه ۱۵ و ۱۶ آذر، ساعت 15 در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
 
 در این همایش استادان، «گونتر سولر» از دانشگاه مونیخ درباره‌ مفاهیم استعاری نزد کانت، دکتر «رضا داوری اردکانی» در باب زبان و استعاره، «هانس فگر» از دانشگاه برلین درباره‌ قاعده‌ خیال نزد ریکور، دکتر «اصغر دادبه» با موضوع استعاره، برترین پرتو خیال در سخن، دکتر «محمدرضا بهشتی» درباره‌ استعاره و فلسفه، دکتر «رضا نیلی‌پور» درباره‌ نقش استعاره در فلسفه‌ لیکاف، دکتر «هوشنگ رهنما» در باب استعاره از دید نورتروپ فرای، دکتر «حسن بلخاری» در باب خیال متصل و منفصل در اوپانیشادها، دکتر «حسین شیخ‌رضایی» درباره‌ استعاره و علوم‌تجربی و دکتر «امیرعلی نجومیان» درباره‌ متافیزیک به مثابه استعاره سخن گفتند.