خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - دکتر موسوی چلک سالیان متمادی، رییس انجمن مددکاران ایران بوده و اکنون مدیرکل مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر است.
وی در زمینه آسیب‌های اجتماعی چندین کتاب نوشته است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از
* کودک‌آزاری،انتشارات آوند دانش،1380
* تحلیل آماری مسایل اجتماعی ایران(2)خشونت و سرقت، تهران:انتشارات شلاک، 1383
* تحلیل آماری مسایل اجتماعی ایران(3)ازدواج و طلاق، انتشارات شلاک، 1384
* مواد مخدرصنعتی و نوین و پیامدهای اجتماعی آنها،انتشارات شلاک،چاپ دوم.1389(کتاب برتر سال 1389 در حوزه مواد مخدر)
* اصول اولیه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‌آموزان«ویژه معلمین»،انتشارات طلوع دانش(به سفارش وزارت آموزش و پرورش)،1383
* اصول اولیه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در میان فرزندان«ویژه والدین»،انتشارات طلوع دانش(به سفارش وزارت آموزش و پرورش)،
1383
وضعیت کتاب‌های حوزه آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه در هفته جاری که عنوان هفته بهزیستی را بر آن نهاده‌اند، یکی از دغدغه‌های مولفان و کارشناسان این حوزه است. به همین دلیل با دکتر موسوی چلک، درباره کمبودهای نشر در حوزه آسیب‌های اجتماعی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
به نظر شما وضعیت پژوهش و کتاب در حوزه آسیب‌های اجتماعی چگونه است؟
بسیاری از کتاب‌های موجود در بازار، ترجمه هستند یا تالیفاتی هستند که در گذشته انجام شده است. آن تعداد از کتابهایی هم که به تازگی نوشته شده و پژوهش‌های انجام‌شده کاربردی نیستند. البته این به معنای این نیست که تولید علم نداریم و نمیخواهم زحمات پژوهشگران را نادیده بگیرم اما واقعا در حوزه پژوهش در علوم اجتماعی مشکلاتی را داریم که در مقایسه با حوزههای فنی یا پزشکی بیشتر به چشم میخورد. اکثر پژوهش‌های انجام‌شده در علوم اجتماعی درسطح خرد و میدانی هستند یا اصلا کاربردی و کارآمد نیستند. مشکلات و آسیب‌های اصلی در حوزه تالیف در علوم اجتماعی به چند مورد برمیگردد.
یکی از مشکلات به مساله‌شناسی برمیگردد. یعنی اینکه شناسایی مساله، دقیق انجام نمیشود. مساله بعدی این است که پژوهش‌های انجام‌شده با رویکرد آیندهنگرانه نیست و این پژوهش‌ها کمتر متمرکز بر سیاستگذاری کلان کشوری و برنامهریزیهای اجتماعی و توسعهای است. اکثر این پژوهش‌ها با عناوین تکراری انجام میشوند و به خروجی دقیق و علمی منجر نمیشوند.
آیا پژوهش‌های انجام‌شده پاسخگوی نیاز جامعه از قبیل جامعه علمی و خانوادههاست یا نه؟
میتوانم بگویم نه. اما این «نه» مطلق نیست ولی به‌هر حال باید به ضعف‌های خود در این حوزه اقرار کنیم.
جایگاه پژوهش در حوزه آسیب‌های اجتماعی چه‌قدر است؟
از آنجایی که این پژوهش‌ها متمرکز بر سیاستگذاری نیستند، می‌توان گفت خیلی هم از جایگاه خوبی برخوردار نیستند. به عنوان مثال یافتههای پژوهش‌های حوزه بهداشت یا صنعت خیلی زود در پروژههای اجرایی به کار گرفته می‌شود و روی این خروجی سرمایهگذاری می‌شود ولی اهمیت پژوهش‌های اجتماعی خیلی مغفول مانده است و این خیلی بد است.
برای توجه به آسیب‌های اجتماعی باید چکار کرد؟
باید اولا به این حوزه به عنوان یکی از حوزههای خیلی مهم توجه کرد و از طرفی باید به اهمیت مسائل اجتماعی بیشتر دقت کرد. در حوزه پژوهش‌های اجتماعی خیلی به مساله مالکیت معنوی و فکری توجه نمیشود و این باعث سست‌شدن جایگاه پژوهش می‌شود و از طرفی پژوهشگر کمتر ایده‌پردازی می‌کند و در نهایت کمتر از ایدهها و یافتههای این تحقیقات استفاده می‌شود. وقتی این پژوهش‌ها جدی گرفته نمیشود، از یک طرف چرخه تولید و افزایش آسیب بالا میرود و از طرفی خود آسیب‌ها در صورت خوشبینانه در همان شرایط باقی میمانند. در حالی که اگر به این آسیب‌ها توجه نشود روز به روز بیشتر می‌شود و در دراز‌مدت تهدید جدی برای امنیت کشور می‌شود.
به طور مشخص کدام دلیل باعث بیتوجهی به پژوهش در حوزه علوم اجتماعی و آسیب اجتماعی می‌شود؟
همه دلایلی که به آنها اشاره کردم مهم هستند، اما دلیل بزرگ‌تر این است که هیچ‌گاه در حوزه کلان کشور علوم اجتماعی را جدی نگرفتهایم و از طرفی نگاه ما به تحقیقات این علم سیاسی – امنیتی است. و این شاید اشتباه‌ترین رویه است که به مساله آسیب اجتماعی نگاه امنیتی داشته باشیم.
آیا دلیل این ضعف به این مساله برنمیگردد که جامعه هنوز خیلی از آسیب‌های اجتماعی را انکار می‌کند؟
انکار هم از همان نگاه سیاسی-امنیتی ناشی می‌شود. من فکر میکنم بیشتر خود این نگاه تهدید است تا آسیب اجتماعی. بالاخره باید برای این آسیب‌ها فکری کرد و درصدد رفع آنها برآمد و انکار آسیب کمکی نمیکند. از طرفی تولیدات ما در این حوزه تولیداتی مبتنی بر دانش بومی نیستند و نکته اصلی اینکه ما به سمت تولید بومی در این حوزه حرکت نکردهایم.
آیا توجه به مسائل اجتماعی در کتاب‌ها بر اساس نوع آسیب فرق می‌کند؟
بله. مسلما بیشترین کتاب در زمینه اعتیاد نوشته شده است و شاید یکی از دلایل اصلی آن وجود یک ستاد مستقل درباره اعتیاد است. اما در زمینه کودکان کار، فرار دختران و زنان ویژه خیلی کم کار شده است.
چرا در آثار مکتوب این آسیب‌ها جدی گرفته نشده است؟
چون دغدغه آسیب‌های اجتماعی در ما نهادینه نشده است. ما هنوز خوف داریم که بگوییم جامعه ما آسیب اجتماعی دارد و این دیدگاه باعث می‌شود که از کنار این آسیب‌ها به راحتی بگذریم.
این خوف دلیل دیگری ندارد؟
به غیر از نگاه سیاسی – امنیتی به مسائل اجتماعی، مهم‌ترین مساله‌ای که ما با آن درگیر هستیم این تفکر است که آسیب‌های اجتماعی یک موضوع فردی است و نگاه به آسیب اجتماعی تک‌بعدی و تک‌عاملی با عاملیت فرد است. در حالی که هیچ آسیب اجتماعی به تنهایی به وجود نیامده است و در اینجا فرد، خانواده و جامعه با همدیگر مقصر هستند و البته باید توجه داشت که پیامد آسیب اجتماعی فردی نیست و دود آن به چشم همه اعضای خانواده و جامعه و در نهایت خود فرد میرود.
ارتباط کیفی بین دانشگاه، جامعه و نهادهای اجرایی چگونه باید تعریف شود تا برای این آسیب‌ها راهکار مناسب‌تری ارائه داده شود؟
این‌طور نیست که بین این نهادها هیچ ارتباطی وجود نداشته باشد. اما وقتی دانشگاه از حوزه اجرایی دور باشد و تولیدات و آموزش آنها متناسب با نیاز روز نباشد و حوزه اجرایی تولید و مشاهدات و تجربه خود را در اختیار دانشگاه قرار ندهد، مسلما نمی‌توان برای مشکلات راهکار مناسبی ارایه داد. هر چه این ارتباط بین نهادهای علمی و اجرایی قوی‌تر باشد، خروجی کار قوی‌تر و موفق‌تر خواهد بود.
به نظر میرسد که موفقترین پژوهش‌ها توسط NGOها و موسسههای غیر‌دولتی انجام می‌شود.
البته این بستگی به موسسه خصوصی دارد که این کار را انجام می‌دهند. بعضی از این موسسات شناخته‌شده هستند و از آمار و اطلاعات دستگاه‌های دولتی استفاده میکنند و پژوهش‌های آنها ارزشمند است.
اما مساله‌ای که مهم است این است که نباید برای پژوهشگران در دسترسی به اطلاعات و آمار محدودیتهایی به‌وجود بیاید. پژوهش‌ها بسته به عنوان و مجری طرح متفاوت است و البته دسترسی به اطلاعات و آمار هم به این مساله بستگی دارد که چه کسی چه موضوعی را برای کجا کار می‌کند. اما در موسسات دولتی بر اساس اهداف قانونی و تعریف‌شده آنها نسبت به موسسات خصوصی و پژوهشگران آزاد، مشکلات بیشتری در انجام پژوهش‌ها وجود دارد.
سه‌شنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۳ - ۱۲:۱۰
نظر شما