به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ نشست «هرمنوتیک و تاریخ» با سخنرانی عباس منوچهری، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، شنبه (26 مردادماه) از سوی گروه روش‌شناسی و تاریخ‌نگری پژوهشکده تاریخ اسلام برپا شد.

عباس منوچهری در آغاز نشست با اشاره به سه سطح درباره هرمنوتیک و تاریخ گفت: بنیادی‌ترین سطح رابطه هرمنوتیک با تفکر است که به مساله انسان‌شناسی ارتباط دارد. دومین سطح درباره چیستی علم و دانش صحبت می‌کند و این‌که آیا تاریخ علم است یا خیر؟ و سطح سوم نیز به روش‌های پژوهش در حوزه علوم انسانی مرتبط است.

این دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: دیدگاه‌های متفاوتی از نظریه‌پردازان مختلفی چون دریدا،‌ فوکو، هایدگر، هابرماس، گادامر و حتی گیدنز در این زمینه وجود دارد اما هرمنوتیک به اندازه‌ای با اهمیت است که سیستم آموزش در کشوری مانند کانادا بر اساس آن شکل گرفته است.

وی با اشاره به کتاب‌هایی که درباره ایران منتشر شده، اظهار کرد: پس از انقلاب در دنیای انگلیسی‌زبان کتاب‌ها و آثار بسیاری درباره ایران منتشر شد اما بحث اصلی درباره چنین کتاب‌هایی اشتباهات بنیادینی است که در روش پژوهش دارند. به‌طور مثال کتاب «مشروطه ایرانی» ماشاالله آجودانی، جامعه کلنگی یا کوتاه مدت همایون کاتوزیان که روش شرق‌شناسی وارونه را دنبال می‌کنند. همچنین تحلیل‌ها، نتیجه‌گیری‌ها و کارهای عباس میلانی که از قوام در روش‌شناسی برخوردارند و به روش‌های غیرپزیتویستی نزدیکند.

منوچهری افزود: حوزه مطالعات تاریخ در دو بخش ساختاری و تفسیر مضاعف بررسی می‌شود. ساختار با تحولات تاریخی سروکار دارد. این مساله که تاریخ جبر است یا اختیار و آیا عامل انسانی یا ساختارها در آن موثرند از مسایل مهمی به‌شمار می‌روند که در مکاتب مختلف بحث‌های ساختاری درباره آن‌ها وجود دارد.

نویسنده «هرمنوتیک، دانش و رهایی» با بیان این که جامعه‌شناسی تاریخی در ایران هنوز به‌صورت کامل شکل نگرفته است، گفت: در ایران جامعه‌شناسی تاریخ در دانشگاه تهران ایجاد شده اما در حاشیه است. دانشی که با آن بتوان موضوع تغییر را مطالعه کرد جامعه‌شناسی نیست بلکه موضوع تاریخ است. اگر موضوع و چرایی تغییر را در نظر بگیریم، مطالعات تاریخی از مهم‌ترین حوزه‌ها به‌شمار می‌رود.

این مدرس علوم سیاسی درباره تفسیر مضاعف نیز توضیح داد: در همه حوزه‌های علوم انسانی هر کنشگری (انسانی) که در هر موقعیتی، دست به عملی می‌زند دارای فهمی از امور است و کار پژوهش و درک آن‌چه اتفاق افتاده از راه فهم و تفسیر کاری است که کنشگر انجام داده است. در حوزه متون و آثار، متون مکتوب و میراث معنوی ارایه می‌شوند. این آثار از معماری تا شعر گرفته به‌عنوان نوعی بیان و بروز فهم یا تفسیری است که نویسنده دارد.

منوچهری با اشاره به این مساله که مشکل اساسی تفاوت میان معنای علت و دلیل است، اظهار کرد: اگر تاریخ علت‌یاب نیست،‌ عیب از تاریخ نیست بلکه ایراد از علت‌یابی و از فکر تعلیلی است. بین علت، دلیل و انگیزه تفاوت وجود دارد. هرمنوتیک با دو اصل متفاوت شروع می‌شود. نخست این‌که انسان موجودی زبانی (ناطق) و تاریخی است. «دیلتای» می‌گوید: «انسان در تاریخ، انسان می‌شود.» هر عمل اتفاقی در تاریخ حاصل آن‌چیزی است که پیش از آن اتفاق افتاده است.

نویسنده «نظریه‌های انقلاب» گفت: مساله دوم این که امکان پدیده‌ها و امور را علمی ببینیم. این شرایط است که باعث می‌شود در موقعیتی دست به کاری بزنیم. تحولات تاریخی در ایران کنش‌های انسانی جمعی و اجتماعی است. به‌طور مثال رفتار مردم در کودتای اسفند 1299 با رفتار آن‌ها در کودتای 28 مرداد 1332 متفاوت بود که از عوامل بیرونی بسیاری نشات می‌گرفت. هرمنوتیک بر پایه سه اصل اساسی تعقل، طبیعت و ترقی شکل گرفته است.

این دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در پایان با اشاره به روش هرمنوتیک بیان کرد: هرمنوتیک می‌گوید در هر متن با چهار مساله مواجه هستیم. نخست آن‌که خود متن، پدیده‌ای زبانی (زبانی بودن) است. دوم این که هر متن یک مولف دارد. مساله دیگر این است که در یک زمینه تاریخی معین نوشته شده و چهارمین مورد، خوانش متن از سوی هر شخص و در شرایط متفاوت است. به‌طور مثال خواجه نظام‌الملک «سیاست‌نامه» را در شرایطی خاص و برای توجیه عملی می‌نویسد. ماکیاولی، سعدی، مولانا و دیگر افرادی که متنی در حوزه اندیشه نوشته‌اند، آن را به قصدی به رشته تحریر درآورده‌اند. آن‌چه در تاریخ اتفاق افتاده به لحاظ هرمنوتیک، فهم متفاوت از تاریخ خواهد بود. 

نشست «هرمنوتیک و تاریخ» با پرسش و پاسخ درباره تفاوت میان علت و دلیل و دیگر مسایل مرتبط با هرمنوتیک به پایان رسید.