به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ پله‌های کتابخانه ملی را که بالا رفتی هنگامی‌که در کنار مسیر آب به آب‌نما رسیدی، نیم‌دایره‌ای از فوم‌بردهایی با نشان‌های قدیمی ایران، نظر رهگذران و کتابخوانان را جلب می‌کند. جلوتر که بروی تصویری از روزنامه‌های قدیمی که عنوان‌هایی از ماه رمضان دارند، از سیل در اصفهان تا نقاشی مراسم سلام ناصرالدین‌شاه در کاخ گلستان، مردی (محمدحسن میرزا نایب‌النظاره) که مسوول تدارکات ماه رمضان برای شاه قاجار بود و به پاس خدماتش قمه‌ای مرصع دریافت کرد یا نقاشی از چهره امیرکبیر همراه با اوقات شرعی به وقت آن روزگاران در قاب تصویر کشیده شده که نظر هر بیینده‌ای را به خود جلب می‌کند. 

25 فوم‌بورد از صفحه‌های اسکن شده روزنامه‌های «حبل‌المتین»، «وقایع‌اتفاقیه» و «دولت علیه ایران» در دوران قاجار که مربوط به سال‌های 1267 تا 1324 هجری‌قمری بودند از 23 تا 30 تیرماه در نمایشگاهی با عنوان «پنجره‌ای به آسمان» در معرض دید عموم قرار گرفت. این روزنامه‌ها موضوع‌هایی مانند رمضان در تاریخ، ادبیات، مسایل اجتماعی، اعمال و ادعیه، بهداشت و سلامت، فلسفه روزه، فرهنگ عامه کشورهای اسلامی و روزه در ادیان توحیدی در آن دوره از تاریخ را به نمایش گذاشته بود.

محمد بقایی، مدیرکل اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در گفت‌وگو با «ایبنا» درباره چگونگی برگزاری این نمایشگاه بیان کرد: کتابخانه ملی دارای اطلاعات و منابع تاریخی بسیاری از کتاب، روزنامه و سند تا پایان‌نامه‌های دانشجویی و نشریات است که در  تاریخ‌های متفاوتی منتشر شده‌اند اما بسیاری از مردم از آن‌ها اطلاعی ندارند. این سازمان با هدف آشنایی مردم به‌ویژه مراجعه‌کنندگان به کتابخانه قرار است در مناسبت‌های مختلف چنین نمایشگاه‌هایی را برپا کند تا زمینه‌های آشنایی نسل جوان با گذشته مردم را فراهم کرده باشد. شروع نخستین نمایشگاه همزمان با ماه مبارک رمضان بود و به‌همین دلیل ‌دنبال ارتباط این ماه با اسناد موجود بودیم و قرار شد از روزنامه‌های دوره قاجار که آغازگر روزنامه‌نگاری در ایران نیز به‌شمار می‌رفت، آغاز شود. 



وی درباره شیوه انتخاب این تعداد قاب و روزنامه توضیح داد: این مساله که فریضه ماه رمضان در گذشته و میان مردم در مطبوعات چه انعکاسی داشته امر جالبی به‌شمار می‌رود. برای آغاز تعداد بسیاری روزنامه در اختیار داشتیم که باید برخی از آن‌ها را برای نمایشگاه انتخاب می‌کردیم. در دوره قاجار روزنامه‌های بسیاری منتشر شدند بنابراین کارشناسان سه روزنامه حبل‌المتین، وقایع‌اتفاقیه و دولت علیه ایران را از میان انبوه روزنامه‌ها برگزیدند. 

بقایی در پاسخ به این سوال که چرا بیشتر تابلوهای نمایشگاه از روزنامه وقایع‌اتفاقیه هستند، گفت: این انتخاب برای شروع بود و در نمایشگاه‌های بعدی گستره روزنامه‌ها را افزایش می‌دهیم. به هر حال روزنامه وقایع‌اتفاقیه روزنامه‌ای بود که از سوی دولت منتشر می‌شد و قرار دادن روزنامه‌های مختلف در کنار هم تفاوت دیدگاه‌ها را نشان خواهد داد. از سوی دیگر ارزیابی و نگاه مراجعه‌کنندگان کم و کاستی‌ها یا نقاط قوت چنین نمایشگاه‌هایی را روشن و مسیر را برای آینده مشخص‌تر می‌کند.

این پژوهشگر تاریخ درباره دسترسی به چنین نمایشگاه‌هایی برای افرادی که در تهران حضور ندارند، بیان کرد: بروشوری از این روزنامه‌ها تهیه شده و در اختیار افراد قرار گرفته است. همچنین اسکن آن‌ها روی سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار گرفته تا دسترسی به آن برای علاقه‌مندان آسان باشد. 

مدیرکل اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به این سوال که موضوع فرهنگ مردم در ماه رمضان بخشی از هویت فرهنگی ایرانیان است و در این روزنامه‌ها برخی  آیین‌ها به‌طور مثال توپ در کردن در ماه رمضان آورده شده، چه تصمیمی برای گردآوری چنین فرهنگ‌هایی دارید؟ اظهار کرد: معمولا کتابخانه در این حوزه فعالیتی انجام نمی‌دهد اما از افراد علاقه‌مند و پژوهشگران دعوت می‌کنم تا با ارایه طرح‌های پژوهشی به‌ویژه درباره فرهنگ مردم و استفاده از اسناد و کتاب‌های تاریخی آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی چنین برنامه‌هایی را آغاز کنند. 



نویسنده کتاب «نائبیان کاشان» افزود: سیر روزه‌داری مردم در ماه رمضان و فرهنگ مردم در دوره‌های مختلف تاریخی، اطلاع‌رسانی در این دوره‌ها، اذان صبح، افطار و مراسم مرتبط با آن مسایلی است که نسل جدید از آن‌ها آگاهی ندارند و پژوهش در این حوزه‌ها کمک بسیاری به شناخت از پیشینه و هویت مردم می‌کند. از سوی دیگر نام روزنامه‌ها،‌ رسم‌الخط، ادبیات و شیوه نگارش مطالب روزنامه‌ها برای مخاطب به‌ویژه نسل جدید که اطلاعات کمتری نسبت به چنین مراسم و فرهنگ‌هایی دارند، جذاب است.

بقایی درباره چگونگی ارایه طرح‌های پژوهشی از سوی علاقه‌مندان و پژوهشگران در حوزه فرهنگ عامه و تاریخ بیان کرد: روال کار به این صورت است که طرح‌ها از طریق سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی به دبیرخانه شورای پژوهش ارسال می‌شوند و پس از طرح و تصویب در شورای عالی پژوهش که متشکل از هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی است، پس از یک‌ماه می‌توانند از تصویب یا رد طرح اطلاع حاصل کنند.

وی در پاسخ به این سوال که چه طرح‌هایی ممکن است رد شوند، گفت: طرح‌ها باید هم از لحاظ علمی و هم اجتماعی نیاز جامعه را در نظر گرفته باشند و از سوی دیگر علاوه‌بر موضوع، هزینه طرح، تکراری نبودن آن یا نداشتن موضوعیت ممکن است دلیل رد شدن آن‌ها باشد. فعالیت عمده و تخصصی در حوزه اسناد و کتابداری، بخش اسلام و انقلاب اسلامی، فرهنگ مردم و پژوهش‌هایی که برای ایرانیان عمومی‌تر به‌شمار می‌روند از موضوع‌های مورد علاقه سازمان اسناد و کتابخانه ملی هستند. 

مدیرکل اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پایان سخنانش با اشاره به برخی فعالیت‌های این کتابخانه بیان کرد: بر اساس سیاستگذاری این سازمان بیش از 15 هزار سند دیجیتالی و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته که نیاز به حضور فیزیکی در این مرکز را کاهش می‌دهد. 10 هزار پایان‌نامه، همراه با کتاب‌هایی که حق تالیف آن‌ها این اجازه را داده است نیز به‌زودی اسکن خواهد شد. همچنین در حوزه کودک و نوجوان، بیش از 30 هزار جلد و 37 هزار نسخه خطی در برنامه اسکن اسناد و کتاب‌های این سازمان قرار دارد. برنامه اسکن انواع روزنامه نیز از روزنامه‌های قدیمی آغاز خواهد شد اما محدودیت‌های تجهیزاتی درباره روزنامه‌های قطع بزرگ داریم که امیدوارم به‌زوی حل شود.

محمد بقایی، مدیرکل اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، متولد 1343 و دارای کارشناسی‌ارشد تاریخ از دانشگاه علوم و تحقیقات است. وی تاکنون کتاب و مقاله‌های بسیاری در حوزه تاریخ و کتابداری منتشر کرده که می‌توان به کتاب «نائبیان کاشان براساس اسناد» با همکاری عبدالحسین نوایی و مقاله‌هایی مانند «نگاهی به زندگی میرزا حسن رشدیه با تکیه‌بر زندگینامه خودنوشت»، «دستنوشته‌های منتشر نشده از میرزا حسن رشدیه، نقش سیاسی وی در انقلاب مشروطه» و «نگاهی به آرشیو و عملکرد آن در ایران» اشاره کرد.

نمایشگاه «پنجره‌ای به آسمان» از 23 تا 30 تیرماه، با تابلوهایی از صفحه‌های نخست روزنامه‌های حبل‌المتین، وقایع‌اتفاقیه و دولت علیه ایران که در دوران قاجار با موضوع ماه رمضان منتشر شده بودند در ساختمان کتابخانه ملی به نمایش گذاشته و با استقبال علاقه‌مندان مواجه شد.