به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بیست‌وپنجمین جلسه نقد و بررسی کتاب بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس با موضوع «هستی و چیستی واقع‌گرایی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» بعد‌ازظهر امروز (هشتم بهمن‌ماه) و در حالی که قرار بود با نگاهی به کتاب «گوساله سرگردان» در حضور مجید قیصری به عنوان نویسنده آن برگزار شود، فقط با حضور بلقیس سلیمانی و حجت‌الاسلام مهدی جهان به عنوان منتقد و احمد شاکری به عنوان دبیر علمی این برنامه در ستاد مرکزی راهیان نور برگزار شد.

در ابتدای این نشست، احمد شاکری از بررسی زیرساخت‌ها و ژرف‌ساخت‌های ادبیات داستانی دفاع مقدس به‌عنوان اهداف برگزاری این جلسه‌ها یاد کرد و درباره هدف از برگزاری نشستی با عنوان «هستی و چیستی واقع‌گرایی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» گفت: این جلسه با توجه به گستره بحث واقع‌گرایی در ادبیات جهان بر واقع‌گرایی یا نمود هست‌ها در حوزه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و بحث نظری صرف درباره هستی و حدود واقع‌گرایی به نحو ثبوتی در دایره ژرف‌ساخت‌ و رو‌ساخت ادبیات داستانی هم‌سو با انقلاب اسلامی تشکیل شده است. 

وی رویکرد واقع‌گرایانه را رویکردی رایج و ثابت در بخشی از جریان ادبیات داستانی معاصر ایران (قبل و پس از انقلاب) دانست و افزود: در دوره جدید و ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رویکرد‌های رمانتیک و شکل‌گرا در ادبیات داستانی هم‌سو با انقلاب اسلامی مورد اقبال واقع نشد. البته واقع‌گرایی جدید بر اساس جهان‌بینی دینی و ارزش‌های انقلابی شکل گرفت و نگرش متفاوتی از آن‌چه پیش از این به ‌عنوان رئالیسم در ادبیات داستانی معاصر شناخته شده بود، به‌دست داد. 

دبیر علمی نشست «هستی و چیستی واقع‌گرایی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» با بیان این‌که «جامعه‌ای که در زیر فشار‌های سیاسی و اعتقادی قرار گرفته بود و به یک‌باره تمامی آرمان‌های خود را مجسم می‌یافت، به سوی واقع‌گرایی تمایل پیدا می‌کرد» تصریح کرد: یکی از انگیزه‌های اصلی ادبیات داستانی انقلاب و دفاع مقدس، ثبت واقعه تاریخی دفاع مقدس و انقلاب و جوانب آن بود. بنابراین هنری که بتواند چنین رخدادی را با ابعاد متنوعش به تصویر بکشد، لزوما تصویری مطابق با واقعیت ارایه خواهد داد. 

وی در ادامه به دلیل انتخاب کتاب «گوساله سرگردان» برای نقد در این جلسه اشاره کرد و گفت: تفاوت بیان مشهودی بین این اثر نویسنده و کتاب «باغ تلو»ی او می‌بینیم و همچنین باید کتابی از داستان‌نویسی انتخاب می‌کردیم که از نسل انقلاب بوده باشد و از این نظر قیصری هم در انقلاب حضور داشته و هم دفاع مقدس را تجربه کرده است. 

شاکری سپس از بلقیس سلیمانی خواست که جلسه نقد را با پاسخ به این سوال که «مفاهیمی که درباره واقع‌گرایی مطرح می‌شوند کدامند و واقع‌گرایی در ادبیات داستانی چیست؟» ادامه دهد. 

سلیمانی با تاکید بر این‌ که «باید دانست رئالیسم به چه نکاتی توجه دارد؟» از توجه آن به علیت، تجربه، حیطه اجتماعی، محتوا و توجه به واقعیت به عنوان نقطه تمرکز یاد کرد و ادامه داد: آنچه در ادبیات دفاع مقدس غایب است، توجه به حیطه اجتماعی است مگر آن‌که این محیط اجتماعی را جنگ بدانیم. در غیر این‌ صورت توجه به پشت صحنه جنگ کمتر دیده می‌شود. برای مثال در بیان آزادسازی خرمشهر توجه به رسانه‌ها از سوی نویسندگان اندک است.

وی با اشاره به توجه رئالیست‌ها به محتوا گفت: در ایران هم این اتفاق افتاد و محتوا مورد توجه قرار گرفت اما به ساختار توجهی نشد. به همین دلیل محتوا بر شکل غلبه دارد که گاهی ضعف محسوب می‌شود.

این منتقد حوزه ادبیات دفاع مقدس فاصله گرفتن مصلحت‌ها از واقعیت را دیگر جنبه سبک رئالیسم دانست و افزود: حتی خیال ما از واقعیت شکل می‌گیرد. رئالیست‌ها معتقدند که حتی درون ما هم بخشی از واقعیت است،بنابراین هنرمند‌ان به گمان من خیلی هنر نمی‌کنند که محیط اجتماعی‌شان را به تصویر می‌کشند. مهم آن است که جنبه‌ای مغفول‌ مانده از محیط اجتماعی را به تصویر بکشند.

وی توجه به تضاد‌ها را دیگر موضوع مورد توجه رئالیست‌ها خواند و افزود: نویسندگان دفاع مقدس گمان می‌کنند که رئال می‌نویسند اما به این نکته اهمیت نمی‌دهند که شخصیت رئال در محیط اجتماعی رشد می‌کند. قهرمان رئال خلوت‌نشین نیست. رئالیست‌ها به حقیقت‌نمایی توجه دارند.

سپس حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی جهان در این‌باره توضیح داد: رئالیسم برگرفته از بینش بشری است. هنر بخشی از حیات بشری است و تفکر انسانی که در یونان باستان شکل گرفت تا آن‌جایی پیش رفت که به عنصری به نام ذهن رسید و سپس این سوال پیش آمد که عینیت حقیقت دارد یا ذهنیت؟ حال باید می‌دانست که تکلیف هنر چیست؟ هنر روایت عالم حقیقت است. هنرمند تصویری را نشان می‌دهد که تاکنون به آن توجه نکرده‌ایم. این واقعیت مورد توجه ادبیات است و در عمق ادبیات غرب هم با واقع‌گرایی روبه‌روییم.

شاکری به‌ عنوان دبیر علمی نشست «هستی و چیستی واقع‌گرایی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» پرسید: در هنر خلاقیت را ضروری می‌دانیم اما داستان واقع‌گرا با وجود خلاقیت می‌تواند واقع‌گرایانه باشد؟ نسبت بین این دو چگونه باید باشد؟

حجت‌الاسلام جهان در این‌باره توضیح داد: در ادراک نمی‌توان تغییری ایجاد کرد مگر آن‌ که بخواهیم آن را انکار کنیم. دوره‌های مختلف اجتماعی، تاریخی، سیاسی و طبقات بر خلاقیت اثر گذارند.

وی در پاسخ به این سوال شاکری که پرسید: «در ادبیات دفاع مقدس هر نویسنده با دید خود جنگ را روایت می‌کند و بنابراین نگاه هنرمند با چه معیاری به واقعیت نزدیک‌تر است؟» گفت: فرم، نماد، ارزش‌گذاری‌های مختلف در تفسیر و بروز خلاقیت از یک واقعه اثر گذارند. خلاقیت است که می‌تواند واقع‌گرا یا ذهن‌گرا باشد.

سلیمانی هم در پاسخ به این سوال دبیر علمی برنامه که پرسید «به صورت خاص درباره کتاب «گوساله سرگردان» آیا معیار واقع‌گرایی قابل دریافت است؟» گفت: دو داستان این کتاب رابطه بینامتنی با متون گذشته دارند و به رئالیسم جادویی نزدیکند. البته در کشور ما مفهوم رئالیسم اعجازی کاربردی‌تر است. این دو داستان «گوساله سرگردان» در ابتدا از حقیقت سخن می‌گویند و سپس با اعجاز گره می‌خورند. 

وی تاکید کرد: ارتباط متن‌های فرهنگی با متن‌های مقدس، آن متن‌ها را غنی‌تر می‌کند. همان طور که یکی از متن‌های ادبیات غرب که همواره بر پایه آن آثاری خلق می‌شوند انجیل است. «گوساله سرگردان» از جمله داستان‌هایی است که با نگاهی به متن کتاب‌های مقدس تالیف شده است. 

حجت‌الاسلام جهان اما وجود مفهومی به نام رئالیسم اعجازی در متون دفاع مقدس را نفی کرد و گفت: این موضوع با ادبیات ما سازگار نیست و ویژه ادبیات غرب است که فیزیک را اساسی‌تر از متافیزیک می‌داند.

مجموعه داستان «گوساله سرگردان» از سال 1386 تاکنون از سوی انتشارات افق دو نوبت چاپ را پشت سر گذاشته است.