به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، این نشست با حضور محمدتقی رهنمایی، استاد شهرسازی و دانشیار گروه جغرافیای انسانی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و حسین سلطانزاده، استاد معماري، عضو انجمن مفاخر معماري ايران و نویسنده کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» دوشنبه 19تیرماه در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد. جمشید کیانفر،‌ مصحح و تاریخ‌پژوه نیز به عنوان دبیر در این جلسه حضور داشت.

در ابتدای این نشست، کیانفر گفت: یکی از مسایل بسیار مهم بحث شهر و شهرنشینی، فضاهای شهری است که ما امروزه به جای حفظ میراثی که در این حوزه به ما رسیده است با وسایل گوناگون در حال تخریب آنیم و چهره شهرها را تغییر می‌دهیم.

وی کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» اثر حسین سلطان‌زاده را بهانه تشکیل این جلسه دانست و افزود: این کتاب به مباحثی از جمله راه‌ها و معابر درون‌شهری، میدان‌ها، دروازه‌ها، فضاهای ورودی شهری مانند پل‌ها و رودخانه‌ها و همچنین فضاهای مجاور پل‌ها و رودخانه‌ها پرداخته است.

در ادامه این نشست، دکتر رهنمایی گفت: شهر مقوله‌ای نیست که فقط در تخصص شهرسازان یا معماران باشد بلکه مجموعه‌ای چند وجهی است که از ابعاد متعددی چون تاریخی، باستان‌شناسی، جغرافیا، اقتصاد و زیبایی‌شناختی می‌توان آن را بررسی کرد.

وی ادامه داد: در کشور ما معماران و شهرسازان، شهر را تنها در انحصار حوزه تخصص خود می‌دانند که این بزرگترین ایرادی است که در موضوع‌شناسی شهری ما وجود دارد.

رهنمایی افزود: کسی که می‌خواهد روی شهر مطالعه انجام دهد باید بتواند بین شهر (به عنوان ظرف) و انسان (به عنوان مظروف) ارتباط برقرار کند که این کار آسانی نیست. این مهم‌ترین دلیل برای بیان این سخن است که شهر فقط یک مقوله معماری و شهرسازی نیست بلکه عوامل بسیار متعددی در سازماندهی فضایی آن تاثیر دارند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این‌که شهرسازان یا معماران حاضر در جلسه نباید از این نقد آزرده شوند، ادامه داد: این نقد بیشتر به نفع معماران و شهرسازان است تا به نفع صاحبان سایر تخصص‌ها زیرا چنان‌که کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» نیز نشان می‌دهد امروزه یک آشفتگی، بی‌نظمی و نابسامانی‌ در ساخت و سازهای شهری می‌بینیم که مسوول مستقیم آن‌ها خود شهرسازان و معمارانند. 

نویسنده کتاب «مبانی کشورشناسی ایران» شهرهای ایران را شهرهایی نامید که انسان در آن‌ها در درجه دوم اهمیت قرار دارند و با اشاره به برخی ناهنجاری‌ها و بی‌دقتی‌ها در شهرسازی کشورمان از جمله وجود انبوه ضایعات فیزیکی در پیاده‌روها گفت: آن‌قدر ناهنجاری در فضای کالبدی شهرها هست که اگر بخواهیم از آن‌ها لیستی تهیه کنیم کتابی می‌شود با عنوان «آسیب‌شناسی ساخت و سازهای شهری»!

رهنمایی ادامه داد: این آسیب‌شناسی کارنامه سیاهی در شهرسازی به دست می‌دهد. بنابراین باید گفت سلطان‌زاده در کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» از یک زاویه کاملا برحق وارد مقوله شهر و شهرسازی شده است. این کتاب نشان می‌دهد که پیشینیان ما در برخورد با این مقوله از یک پشتوانه عقلایی برخوردار بوده‌اند.

وی افزود: از دوره پهلوی دوم به بعد، پشتوانه اصلی شهرسازی در کشور ما نه پشتوانه عقلی، بلکه پشتوانه اقتصادی و سوداگرانه بوده  یعنی شهرسازی با این هدف انجام گرفته است که رابطه سود و سرمایه را درباره شهر و شهرسازی تحقق بخشد. بنابراین ورود سلطان‌زاده به این مقوله، فراتر از آن‌چه در محتوای کتاب می‌بینید، یک بحث چالشی را به میان می‌آورد که متولیان انحصاری شهر و شهرسازی بدانند این تصور صحیح نیست. شهر یک مقوله چند وجهی است و یک شهرساز باید از فکر و اندیشه‌های دیگر نیز استفاده کند.

نویسنده کتاب «فرآیند برنامه‏ریزی شهری در ایران» گفت: در کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» به نکته‌های مهمی درباره شهرسازی گذشتگان اشاره شده است و این نکات به این دلیل اهمیت دارند که شهرها حافظه تاریخی بشریت‌ند. این یک اصل است و این کتاب کوشش می‌کند بخش‌هایی از این حافظه را با تصویر و نمونه به نسل جوان نشان دهد.

وی با انتقاد از سپردن شهرسازی امروز به دست افراد غیرمتخصص یا افرادی با دیدگاه‌های صرفا فنی و فاقد دیدگاه‌های زیبایی‌شناسانه گفت: آن‌ها غالبا دید فنی دارند و به جای شهر، «سیمان‌آباد» می‌سازند! مانند آن‌چه در شهرک «اکباتان» یا حتی آپارتمان‌های مسکن مهر می‌بینیم که فاقد هرگونه المان زیبایی‌شناختی هستند.

رهنمایی اظهار کرد: کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» هشداری مبنی بر این است که باید در شهرسازی به این‌گونه مسایل توجه کنیم، مسایلی که پیشینیان ما می‌دانستند و رعایت می‌کردند ما از آن‌ها غافلیم.

شهرهای گذشته ما انسان‌محور بودند
در ادامه این نشست دکتر سلطان‌زاده گفت: جوان‌های قدیم مشکلات امروز را بیشتر حس می‌کنند اما جوان‌های امروز به این فضا و روابط عادت کرده‌اند.

وی با اشاره به برخی ناهنجاری‌های رفتاری ناشی از طراحی‌های  فضاهای شهری گفت: نظام شهری و سازماندهی شهری تاثیر بسیاری بر شخصیت افراد می‌گذارد و رابطه شهر و رفتار شهری، رابطه‌ای کاملا متقابل است. ساختار شهری ما افراد را خلافکار و خطاکار بار می‌آورد اما غالبا مسوولان شهری این را نمی‌دانند.

این استاد دانشگاه نخستین گام در شناخت هر پدیده را طبقه‌بندی دانست و با اشاره به کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» گفت: در زمان چاپ نخست این کتاب در سال 70 منابع شهری بسیار کمی وجود داشت و می‌توان گفت در این کتاب، نخستین طبقه‌بندی سازمانی درباره اجزای فضای شهری صورت گرفته است. پیش از این کتاب، اگرچه واژه فضای شهری وجود داشت اما به خاطر ندارم کسی به طبقه‌بندی فضای شهری در شهرهای قدیمی پرداخته باشد.

سلطان‌زاده ادامه داد: شناخت گذشته به معنای تقلید و پیروی از گذشته نیست و می‌دانیم که امکان تقلید از گذشته وجود ندارد و ما باید امروز و آینده را بر اساس نیازها و خواسته‌های خود بسنجیم. بنابراین این کتاب برای تمجید فضاهای شهری گذشته نوشته نشده است بلکه مساله آن، انسان‌محوری در شهرسازی گذشتگان است.

وی افزود: شهرهای قدیمی اگرچه ایراداتی هم داشتند اما انسان‌محور بودند. در این کتاب تلاش کرده‌ام نشان دهم فضاهای شهری گذشته که به پنج طبقه تقسیم شده‌اند با فضاهای ارتباطی منطبق بودند یعنی انسان‌ها در همان فضاهای شهری تعاملات اجتماعی نیز داشتند در حالی که امروزه این‌طور نیست.

عضو انجمن مفاخر معماري ايران با تاکید مجدد بر اهمیت انسان‌محوری در شهرسازی گذشته اظهار کرد: در حال حاضر دیدگاه‌های موجود درباره سازماندهی شهری، دیدگاه‌های بخشی‌نگری است؛ به عنوان مثال اداره برق، سازمان آب و اداره دارایی هریک تقسیم‌بندی‌های خاص خود را در بخش‌بندی شهرها دارند. این جالب‌ترین، فجیع‌ترین و سرسام‌آورترین وضعیتی است که نشان می‌دهد چه هرج و مرج سیستماتیکی در اذهان مدیران شهری ما وجود دارد.

وی ادامه داد: امروزه در نظام شهری خود نیاز به انسان‌هایی داریم که نگاه فرابخشی داشته باشند.

سلطان‌زاده با انتقاد از نبودن حس مسوولیت در متخصصان ادامه داد: متاسفانه بسیاری از حرفه‌ها، امروزه از جنبه‌های انسانی تهی شده است.

کتاب «فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران» را دفتر پژوهش‌های فرهنگی با ۲۱۴ صفحه و بهای چهار هزار و ۵۰۰ تومان منتشر کرده است.