به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، محمدبن حسن طوسی معروف به «شیخ طوسی» شیخ‌الطایفه و شیخ، از علمای شیعه ایرانی  در قرن پنجم هجري قمری بود. 
اين فقیه نامي، محدث بزرگ و مفسر مشهور، رمضان سال 385 هجري قمري در شهر طوس خراسان متولد شد، تـحـصیلات مقدماتى را در زادگاه خود به پایان رساند و سال 408 هجري قمري هنگامى که 23 سال داشت، به بغداد مهاجرت کرد و تا پایان عمر در عـراق مـانـد و پس از استادش، سید مرتضى علم‌الهدى، ریاست علمى و فتوائى شیعه به او منتقل شد. 

شیخ طوسی از جمله کسانی بود که در زندگی‌اش رنج و مشقت‌های بسیاری متحمل شد و تحت شرایط سخت اجتماعی و سیاسی توانست به بزرگترین مقام و جایگاه زمانش دست يابد. او از بزرگترین مفسران، فقها، متکلمان و محدثان شیعه بود که بعدها به «شیخ طائفه» ملقب شد.

حمله مغولان
از ورود شیخ طوسی به بغداد مدت چهل سال می‌گذشت که حمله طغرل سلجوقی اتفاق افتاد و شیخ برای حفظ موقعیت خود و نابود نشدن زحمات چندین ساله‌اش در حوزه تحقيق و تاليف، ناچار به ترک بغداد شد و به نجف رفت. حمله وحشیانه طغرل به بغداد و مبارزه آشکار او با شیعیان، عرصه را بر همه شیعیان سخت کرد. سربازان طغرل با هجوم به خانه شیخ و از بین بردن کتابخانه او که مملو از آثار گران‌بها بود، آنجا را وحشیانه به آتش کشیدند. شیخ دوازده سال آخر عمر خود را در کنار مرقد امیر المومنین(ع) امام علي(ع) گذراند و در آن جا زکات علم خود را پرداخت.

بنيانگذاري نخستين دانشگاه شیعه
شیخ که کتابخانه و دست­نوشته‌های خود را در آتش سوزی از دست داده بود، از مدت باقی مانده عمر خود حداکثر استفاده را کرد و با جدیت بیشتری به تدریس و تحقیق در علوم اسلامی پرداخت. از این رو، دانش­پژوهان بسیاری را جذب کرد و دانشگاهی تشكيل داد. از آن جایی که تاکنون هیچ منبع و پایگاه علمی در جهان اسلام شناخته نشده بود، این دانشگاه با استقبال گسترده دانشجویان سراسر ممالک اسلامی روبه‌رو شد.
 
وجود پایگاه علمی در نجف و استاد بزرگی مانند شیخ طوسی، چنان بر اهمیت آنجا افزود که هنوز بعد از گذشت 10 قرن استحکام و پایداری آن قابل مشاهده است. این پایگاه، نخستين دانشگاه علمی شیعه به شمار مي‌آيد که تاکنون در نوع خود نظیری نداشته است. 

مراجع و منابع اصلي تشيع 
شیعیان چهار مرجع اصلی حدیث و احکام دارند که از این چهار منبع اصلی و مورد قبول همگان، دو کتاب از تاليفات شیخ طوسی‌اند. كتب اربعه «التهذیب» و «الاستبصار» از آثار شیخ طوسی، «اصول کافی» نوشته شیخ کلینی و «من لا یحضره الفقیه» اثر شیخ صدوق‌ نام دارند. 

همچنين برای شیعه چهار منبع اصلی تراجم وجود دارند كه كتاب‌هاي «رجال» و «الفهرست» نوشته شیخ طوسی، «اختیار معرفه الرجال کشی» از تاليفات شیخ طوسی و «الرجال» نوشته نجاشی در اين دسته‌بندي جاي مي‌گيرند. 

همانطور که مشخص است، از هشت منبع اصلی شیعیان پنج اثر از جمله تاليفات شیخ طوسي‌اند و این موضوع، اهمیت آثار شیخ را نشان می‌دهد.

علاقه فراوان شيخ طوسي به فراگيري علم و مطالعه
خواجه نصیرالدین طوسی درباره عشق و علاقه فراوان مرحوم شیخ طوسی به فراگیری علم و دانش نوشته است: «شب‏ها را بیدار می‏ماند و سرگرم مطالعه بود. کتاب‏های زیادی در کنار خود می‏گذاشت و هنگامی که از مطالعه یک نوع از آن خسته می‏شد، به مطالعه نوع دیگر می‏پرداخت. او ظرف آبی در کنار خود قرار می‏داد تا به وسیله آن خواب را از چشمان خود دور کند تا بیشتر مطالعه نماید. هنگام سحر که با مطالعه فراوان بعضی از مشکلات علمی را حل می‏کرد، می‏گفت؛ "کجایند پادشاهان و فرزندان آن‌ها، تا این لذت را ببینند".»

شيخ الطائفه در هفتاد و شش سالگی در شب 22 محرم سال 460 هجري قمري در نجف اشرف از دنيا رفت. پيكرش بنا به وصيت او در خانه مسکونی‏اش دفن و سپس آن مکان به مسجد تبدیل شد که اينك در سمت‏ شمال بقعه علوی، به نام مسجد طوسی شناخته مي‌شود.

در سال‌هاي اخير آثار و تاليفات متعددي به انديشه و شيوه علمي شيخ طوسي پرداخته‌اند كه از آن ميان مي‌توان به مكتوبات زير اشاره كرد: 
ـ دانشنامه قرآن / بهاءالدین خرمشاهی/ نشر گلشن
ـ دایرة المعارف تشیع / احمد سید جوادی/ نشر شهید سعید محبی
ـ اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی/ جمعی از پژوهشگران گروه فلسفه و کلام/ نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی
ـ گلشن ابرار/ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه / نشر معروف
ـ اندیشه‌های سیاسی شیخ طوسی / سیدمحمدرضا موسویان/ نشر بوستان کتاب قم
ـ فقهای نامدار شیعه / عبدالرحیم عقایقی‌بخشایشی
ـ شیخ طوسی خورشید ابرار / علیرضا شهروی/ امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل /1384 
ـ اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی/ محمدربیع میرزایی، محمود یزدی مطلق (مترجم) / دانشگاه علوم اسلامی رضوی/ 1382 
ـ هزاره شیخ طوسی: مقاله‌ها و خطابه‌هایی به مناسبت هزارمین سال ولادت شیخ طوسی / علی دوانی (گردآورنده) / امیرکبیر / 1386
ـ نظام سیاسی و دولت مطلوب در اندیشه سیاسی شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی / سیدمحمدرضا موسویان، علی خالقی، محمود شفیعی/ مرکز اسناد انقلاب اسلامی / 1386
ـ پرسمان‌های کلامی: پنج رساله کوتاه کلامی از شیخ مفید، فخرالمحققین، شیخ طوسی، سید مرتضی/ علی اوجبی (به اهتمام) / وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات/ 1386
ـ مکاتب فقه امامی ایران پس از شیخ طوسی تا پایگیری مکتب حله/ احمد پاکتچی/ دانشگاه امام صادق(ع) / 1385
ـ فقه تطبیقی، ارث، وصیت شرح، ترجمه، حل مسائل از کتاب الخلاف شیخ طوسی/ علی‌اکبر نایب‌زاده/ طه/ 1383 
ـ تاریخ تعلیم و تربیت شیعه امامیه از زمان امام صادق(ع) تا شیخ طوسی(ره)/ عبدالله دخیل فیاض، علی مطوری (مترجم)، عادل سواعدی (ویراستار)، قاسم بستانی (ویراستار) / دانشگاه شهید چمران (اهواز)/ 1389
ـ طلاق خلع: نحوه رهایی زن از بدخلقی شوهر و ترجمه و شرح کتاب الخلع از المبسوط شیخ طوسی(ره)/ داریوش شریفی نصیر / شاکر / 1385