به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، رابطه‌بازي جامعه ادبي اين سال‌ها در مسایل مربوط به نقد كتاب و عدم توجه به نقش منتقد حرفه‌اي در كار نقد، از نگاه فرياد شيري، تبعاتي خواهد داشت.
وي با اشاره به اينكه جامعه ادبي امروز ما از وجوه منتقد حرفه‌اي محروم است، گفت: در نشريات تخصصي بايد منتقد مشخص در حال كار باشد؛ منتقدي كه من نويسنده يا شاعر از او هراس داشته باشم. همان‌طور كه در برخي كشورها، نويسنده با افتخار از نقد يک منتقد درباره اثرش ياد مي‌كند.
اين شاعر معتقد است كه هنوز جايگاه و نقش منتقد را خيلي‌ها نمي‌دانند، ضمن آنكه در محافل امروزي ما، چيزي به نام نقد عرضه نمي‌شود و اغلب مطالب روزنامه‌ها نيز تنها يادداشتي درباره كتابند.
وی با اشاره به اينكه منتقد بايد شغلش نقد كردن باشد، اضافه كرد: در نشريات تخصصي و حرفه‌اي بايد منتقد مشخص در حال كار باشد؛ منتقدي كه من نويسنده يا شاعر از او هراس داشته باشم.
شيري با بيان اينكه خود نويسندگان و شاعران گردانندگان جريان نقد هستند، معتقد است كه گردانندگان محافل نقد اين روزها را اغلب نويسندگان يا شاعران اداره مي‌كنند و نتيجه آن است كه نقد حرفه‌اي در اين فضاها توليد نمي‌شود.
وی در ادامه يادآور شد كه به ندرت ديده شده كه كار نويسنده بي‌تعارف نقد شود و اغلب منتقدان هم نويسنه و هم شاعر هستند.
شیری همچنين يادآور شد كه منتقداني كه به صورت مرجع كار آكادميك در حوزه نقد انجام داده‌اند، با تسلط بر قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي زبان فارسي، بهتر است به تربيت نسل منتقد بپردازند و با ادبيات معاصر و مدرن بيشتر درگير شوند و خود را از آن منفک ندانند.
اين پژوهشگر كمبود منتقد را منجر به شكل گرفتن فضايي بيان كرد كه در آن اهالي قلم تنها بر رابطه بازي پناه مي‌برند و توضيح داد: در صورت تربيت منتقد حرفه‌اي، ديگر شرايط به گونه‌اي نخواهد بود كه نقد به ناچار بر روابط استوار شود تا شاهد مطالبي باشيم كه به دست خود نويسنده و با نام ديگري چاپ شده‌اند.
كمبود منتقد در عرصه ادبيات خطري جدي است
كمبود منتقد در عرصه ادبيات در حالي كه در عرصه سينما منتقدان حرفه‌اي به نقد آثار مي‌پردازند، ديدگاهي بود كه از سوي شهرام شكيبا مطرح شد. وي اين مساله را خطري جدي براي روند توليدات ادبي تلقي كرد. شكيبا همچنين محافل مرتبط با كتاب، مانند جلسات رونمايي را به دليل نبود فضاي اطلاع‌رساني و بي‌اطلاعي عمومي مخاطبان، كاري ناموفق ارزيابي كرد.
وي در اين باره بيشتر توضيح داد و گفت: غالبا كساني كه در جلسات نقد كتاب آثار را بررسي مي‌كنند، خود نويسندگان هستند و از این رو این نشست‌ها از نقد حرفه‌ای دور می‌شود، چرا كه نويسندگان معمولا با سليقه‌هاي شخصي درباره آثار قضاوت مي‌كنند؛ به هرحال آنها نویسنده هستند، نه منتقد حرفه‌ای.
شكيبا كه نشريات و رسانه‌هاي تخصصي نقد ادبي را در فضاي اطلاع‌رساني نقد لازم دانست، از ضعف اطلاع‌رساني در روند چاپ كتاب در ايران سخن گفت و توضيح داد: معرفي كتاب در جامعه فعلي ما چندان جايگاهي ندارد، ولي در كشورهاي توسعه يافته، مردم از انتشار يک كتاب مطلع مي‌شوند و دست يافتن به آن و خريداري كردنش را انتظار مي‌كشند. اين مساله نشان‌دهنده اين است كه جلسات نقد و رونمايي حرفه‌ای و البته تبليغ براي كتاب، چه‌قدر مي‌تواند در سطح فرهنگ عمومی موثر باشند.
«رابطه‌بازي» آفت نقد ادبي است
شكل‌گيري اغلب جلسات نقد و روند نقد آثار ادبي در قالب مراوده‌هاي دوستانه ميان نويسندگان و منتقدان و گردانندگان جلسات نقد، از موضوعاتي بود كه از سوي حسين يعقوبي، مترجم و داستان‌نويس ارايه شد.
وي كه نقد را عرصه‌اي حياتي در تحول جامعه ادبي خواند، گفت: نقد كتاب عرصه‌اي جدي است كه نبايد آن را با رابطه‌بازي در جلسات نقد و صفحات روزنامه‌ها مخدوش كنيم.
به اعتقاد وي در جلسات نقد نيز اغلب دوستان نويسنده به مرور كتاب مي‌پردازند و به همين دليل بيشتر با اظهارنظرهاي كليشه‌اي و تكراري و كلي‌گويي‌هايي نه چندان منطقي مواجه مي‌شويم.
نويسنده رمان «امشب نه؛ شهرزاد» نيز اغلب جلسات رونمايي را متكي بر جنبه‌هاي تبليغي دانست و گفت: براي هر كتاب برپايي جلسه رونمايي بي‌معناست. هويت واقعي اين جلسات آن است كه غالبا براي يک اثر خاص يا براي اثري از نويسنده‌اي كه جایگاه بالایی برای خودش تثبيت كرده، برگزار شوند.
اين پژوهشگر در نهايت هر تبليغي را براي كتاب مفيد ارزيابي كرد، و اذغان داشت كه جلسات رونمايي با كيفيت امروزی، چندان كارساز نيستند.
منتقد نما چرخه توليد اثر را مخدوش مي‌كند
امير محمد اعتمادي، نويسنده، از وجود «منتقدنما»ها به جاي منتقدان واقعي در محافل نقد سخن گفت و تاكيد كرد كه در سال‌هاي اخير جريان نقد ادبي كمتر با نقد شفاهي یا مطبوعاتي حرفه‌اي مواجه شده است.
وي همچنين با اشاره به كم رونقي جلسات نقد ادبي و نقد كتاب، رونق جلسات نقد و محافل ادبي در شهرستان‌ها را نيازمند ياري مديران فرهنگي دانست.
تقابل نقد دانشگاهي و نقد آوانگارد منجر به تحول نقد ادبي است
تقابل ديدگاه‌هاي نقد دانشگاهي و سنت‌گرا با نقد آوانگارد، از نگاه برخي منتقدان، منجر به بروز تحول در عرصه نقد در جوامع مختلف خواهد شد. البته اين تقابل بايد در راستايي صورت گيرد كه آثار ادبي در مجموعه نقد علمي و آكادميك قرار گيرند و از وجه تئوري به نقد دانشگاهي متكي باشند. محسن حكيم‌معاني معتقد است كه تقابل نقد دانشگاهي و نقد آوانگارد، در تربيت منتقد حرفه‌اي و پويايي حوزه نقد تاثيرگذار خواهد بود.
وي درباره برخي اختصاصات اغلب جلسات نقد ادبي در سال‌هاي اخير توضيح داد: در صورتي كه بخواهيم جلسات نقد ادبي اين روزها را از منظر پرداختن به تئوري‌هاي ادبي نگاه كنيم، بايد گفت كه كمتر نظريه‌پردازي و علمي‌نگري در جلسات نقد كتاب وجود دارد. در اين نشست‌ها غالبا فقط با توصيفاتی مختصر از كتاب مواجه‌ايم. چرا كه منتقدان دعوت شده به اين برنامه‌ها، اغلب خود داستان‌نويسان هستند و در ميان آنان منتقد حرفه‌اي به ندرت وجود دارد.
وي با اشاره به اينكه صفحات روزنامه‌های عمومی محل عرضه نقد نيست و نخواهد بود، گفت: نشريات تخصصي به معناي مطلق كلمه مي‌توانند ارايه كننده نقد جدي باشند، نه اينكه تنها صفحه‌اي از يک نشريه يا مجله ادبي به نقد اختصاص يابد. بر همین اساس، روزنامه‌های عمومی به هيچ وجه محمل مناسبي براي عرضه نقد نيستند، چرا كه روزنامه عرصه‌اي براي خبر و روزمرگي اطلاعات است.
نقد عرصه‌اي براي سليقه شخصي نيست
لزوم توجه به نقد جدي و علمي، را ميثم نبي، منتقد تئاتر و دبير نشست‌هاي نقد ادبي نشر آموت مطرح كرد.
وي در اين باره توضيح داد: ارزش واقعي يا بهتر بگوييم كيفيت واقعي اثر، با شكافته شدن لايه‌هاي مختلف آن از طريق نقد علمي محرز مي‌شود، ولي اين كار كمتر در نشست‌هاي نقد از سوي منتقدان صورت مي‌گيرد. در روزنامه‌ها نيز ياداشت‌نويسي صفحات نقد را پر مي‌كنند و اين فضا با نوعي سطحي‌نگري و تا حدودي سهل‌انگاري دست به گريبان است.
تئوری با متن عجين شود
آفت تئوري‌زدگي جلسات نقد نيز از ديگر چالش‌هايي است كه از سوي سيروس نفيسي مطرح شد. وي معتقد است كه تئوري‌زدگي در جلسات نقد كارگاهي، نقد را از خلاقيت و انعطاف دور مي‌كند.
نفيسي كه به روند جلسات نقد كتابسراي روشن اشاره كرد، به لزوم مطالعه يك كتاب در فرصت كافي تاكيد داشت.
وي كه برپايي برخي جلسات را به دليل طولاني شدن، منجر به يكسان و تكراري شدن ديدگاه‌ها مباحث بيان كرد، گفت: نزديكي آراي منتقدان در جلساتي است كه به مدت طولاني برگزار مي‌شوند و در اين جلسات گاهي به مدت زياد، يک اثر مثلا از منظر محتوا يا فرم مورد ارزيايي قرار می‌گیرد. منتقدان بايد سعي كنند با روح و قوه خلاقه تازه‌ای اين جلسات را اداره كنند، چرا كه اين آفت‌ها مي‌توانند جريان امروز نقد را در محافل نقد ادبي مخدوش كنند.
فضاهای مجازی نمی‌تواند جایگزین محافل ادبی شود
تعامل نويسندگان در محافل نقد ادبي كه در چند سال اخير رونق گرفته است و دور شدن جلسات از جزمي‌نگري در گردهمايي‌هاي كم تعداد سال‌هاي گذشته وجود داشت، از موضوعاتي بود كه عليرضا بهرامي، دبير نشست‌هاي ادبي «عصر روشن» بر آن تاكيد ورزيد.
وي همچنين روند موفقيت‌آميز جلسات نقد كتاب را نسبت به فضاهاي مجازي در نظر داشت و آن را اتفاقي مثبت دانست و گفت: تبادل مباحث به صورت رودررو ميان نويسندگان و منتقدان بسيار خوشايندتر از روايت‌هاي پشت پرده آنان در قالب شخصيت‌هاي مجازي و در فضاهاي مجازي است.
بهرامي با مروري بر فراز و فرود جلسات نقد كتاب در سال‌هاي اخير، اغلب آنها را متكي بر تبليغ كتاب دانست. به اعتقاد وي اين جلسات جایگزین نقد حرفه‌ای کتاب نمی‌شوند.
وي با ديدگاه انتقادي نسبت به جلسات رونمايي كتاب، گفت: نشست رونمايي غالبا به اثری قابل توجه يا اثري از نويسنده‌اي صاحب‌نام، اختصاص مي‌يابد تا بتوان لفظ رونمايي را درباره آن به كاربرد. همچنين لازم است كه در استنباط كلي جامعه نيز لحظه‌شماري براي ديدن اثر وجود داشته باشد، وگرنه چه نیازی به رونمایی اثر وجود دارد؟
بهرامي با اشاره به فضاي محدود نشريات ادبي ابراز اميدواري كرد كه تمهيدات معاونت مطبوعاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مشکلات اين حوزه را مرتفع كند.
نقد در جامعه مدرن كاركرد مي‌يابد
آشنايي با مولفه‌هاي جامعه مدرن و به تبع آن پذيرش نقد و تعريف جايگاه نقد ادبي، از مسايلي است كه در حوزه توجه به نقد، از نگاه محمودي ايرانمهر بيان شد.
عليرضا محمودي‌ايرانمهر، داستان‌نویس، نقد را مفهومي مدرن دانست كه براي دسترسي به آن بايد مولفه‌هاي جامعه مدرن را پشت سر گذاشت و با اشاره به لزوم تربیت منتقد اخلاق‌مدار گفت: در جامعه ادبي امروز ما، نقد ابزاري براي تخريب است. ابتدا باید فرهنگ نقد و انتقاد در جامعه ادبی ما نهادینه شود.
نويسنده «ابر صورتي» همچنين بر نهادينه شدن اخلاق مدرن در جامعه ادبي تاكيد كرد و جامعه ادبي را نيازمند تحمل ادبي دانست.
وي معتقد است كه روزي بايد برسد كه چه در تئوري‌پردازي و چه در زمينه تربيت منتقد، مدرن رفتار كنيم و تحقق اين فرهنگ، لازمه گذشت زمان و آشنايي با مفاهيم اخلاقي و علمي جامعه‌اي است كه فرهنگ نقد در آن نهادينه شده است.
ايرانمهر در پاسخ به اين سوال كه «نحوه به‌كارگيري تئوري‌هاي ادبي و نظريه‌هاي جديد و قديم را در نقد آثار چطور مي‌بينيد؟»،نقد را گاهي مجالي براي ابراز عقده‌هاي شخصي برخي بيان كرد و گفت: امروز گاهي ديده مي‌شود كه در نقد آثار، برخي افراد نظريه‌ها را صرفا براي بيان سليقه‌‌های جزمي خود به كار مي‌برند و در توضيحاتشان يک سير ديالكتيک منطقي وجود ندارد.
از نگاه ايرانمهر نقد مي‌تواند محملي براي صبر، تامل و نگاه مثبت به همه چيز باشد و از اين طريق فضا را براي توليد و خلق اثر و در نهايت تحمل جامعه ادبي آرام و آماده كند.
اين داستان‌نويس محافل رونمايي كتاب را مثبت ارزيابي كرد كه در كمترين كاركردشان مي‌توانند به ارتباط ميان مخاطب كتاب و توليد كتاب كمک كنند. ضمن آنكه نهادهاي حمايت كننده از فرهنگ بايد در اين زمينه به تقويت برنامه‌هاي مرتبط با حوزه كتاب ياري رسانند.
جلسات نقد مروج نقد حرفه‌اي نيستند
شركت مخاطبان عادي در جلسات نقد و به تبع آن، همراستا شدن محتواي سخنراني منتقدان در نسبت با طيف مخاطبان، از چالش‌هايي بود كه آيت دولتشاه درباره جلسات نقد كتاب مطرح كرد.
دولتشاه، دبير نشست‌هاي نقد داستان «هفت اقليم»، فضاي نشست‌هاي نقد كتاب را به دليل شركت مخاطبان عادي غيرحرفه‌اي خواند و ايجاد پايگاه‌هاي تخصصي‌تر را برای ارايه تنوع در نقد شفاهي و كتبي لازم دانست.
دولتشاه همچنين با اشاره به برخي مشكلات نقد مطبوعاتي نيز گفت: در صفحات مطبوعات، نقد نويسنده را براساس تعداد كلمات منتشر مي‌كنند و از اين منظر در صفحات كاغذي نقد، محدوديت وجود دارد كه البته نمي‌توان مقصر آن را اهالي رسانه دانست.
به اعتقاد وي، فضاي نقد كتاب در هر دو حالت با محدوديت‌هايي مواجه است كه ايجاد پايگاه‌هاي تخصصي براي نقد تخصصي، مي‌تواند مجموعه متنوعي از انواع نقدها و نظرها درباره يک كتاب را به جامعه كتابخوان و علاقمند ارايه كند.
با جمع‌بندي اين اظهارنظر‌ها مي‌توان مروري نسبي بر آسيب‌شناسي جلسات نقد در سال‌هاي اخير داشت؛ نگاهي كه از زواياي گوناگون از سوي دست‌اندركاران اين جلسات بيان شده و گوياي آن است كه براي دست‌يابي به عرصه واقعي و جدي نقد ادبي، بايد به وجوه متعددي دقت نظر داشت؛ ضمن آنكه آنچه همواره محرز است، تاثیر مثبت آزادنگري و پرهيز از نگاه جزمي و سليقه‌اي است كه مي‌تواند در بلوغ جريان‌هاي متعدد ادبيات معاصر در كشورمان، تاثير بسزايي داشته باشد.
شنبه ۲۳ مهر ۱۳۹۰ - ۰۹:۰۹
نظر شما