به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر كه ترجمه کتاب «التنبيه علي سبيل‌السعاده» است، مهم‌ترين کتاب فارابي محسوب مي‌شود که در آن تنها به مباحث اخلاقي مي‌پردازد. فارابي در اين کتاب تلاش مي‌کند راه رسيدن به سعادت يا خير را نشان دهد.
فارابي ديدگاه‌هاي اخلاقي خود را به‌ويژه در سه کتاب «تحصيل‌السعاده»، «التنبيه علي سبيل‌السعاده» و «السياسه» بيان کرده است. او در کتاب تحصيل‌السعاده به تقسيم‌بندي فضيلت‌ها و شيوه اجراي آن به‌دست رئيس مدينه مي‌پردازد. در واقع، فارابي در تحصيل‌السعاده کم و بيش افلاطوني است؛ حال آن که در «التنبيه علي سبيل‌السعاده» ديگر از فضيلت‌هاي نظري بحث نمي‌کند و تنها در يک مورد به منطق اشاره مي‌کند. به سخن ديگر، در اين کتاب ديگر از آرمانشهر و حکومت فاضله سخني به ميان نمي‌آيد.
در کتاب السياسه، فارابي پا را از اين هم فراتر مي‌گذارد و از امور آرماني روي مي‌گرداند و در امور عادي و پيش پا افتاده غوطه‌ور مي‌شود. در اين کتاب نه فضيلت‌ها جايي دارند و نه اجراي آنها، بلکه فارابي در آن افراد را به تملق و حقارت مي‌خواند و حتي رذيلت را سفارش مي‌کند! شايد فارابي نيز خود مي‌دانسته است که آرمانشهر او به سادگي و به زودي نمي‌تواند برپا شود و از اين‌رو، از بيان دستور العمل‌هايي براي مردمان مُدُن ضاله و جاهله غفلت نکرده است. بنابراين، کتاب «تحصيل‌السعاده» حد افراط و کتاب «السياسه» حد تفريط ديدگاه‌هاي اخلاقي فارابي و در نتيجه، کتاب «التنبيه علي سبيل‌السعاده» حد ميانين است.
مهم‌ترين اثر فارابي که در آن تنها به مباحث اخلاقي پرداخته مي‌شود، کتاب التنبيه علي سبيل‌السعاده است. در اين اثر فارابي تلاش مي‌کند راه رسيدن به سعادت يا خير را باز كند. راهي که او پيشنهاد مي‌کند، همان نظريه حد ميانين است. فارابي در اين کتاب عقيده دارد که به کمال اخلاق نمي‌توان رسيد؛ مگر آنکه جودت(نيكويي) راي داشته باشيم و جودت راي حاصل نمي‌شود؛ مگر از راه صناعت منطق.
انديشه‌هاي مندرج در اين کتاب بر سراسر فلسفه اخلاق اسلامي، از خواجه نصير‌الدين طوسي گرفته تا ملاصدراي شيرازي، موثر واقع شده‌اند.
فارابي نخستين مرتبه نيکبختي يا سعادت را تحصيل علم منطق مي‌داند و به شدت تحت تاثير «اخلاق نيکوماخوس» ارسطو و همچنين کتاب سياست او و سرانجام تحت تاثير منطق ارسطويي است. از آنجا که کتاب «اخلاق نيکوماخوس» ارسطو اهميت بالايي در فهم ديدگاه‌هاي اخلاقي فارابي و نيز اهميت بالايي در فهم فلسفه اخلاق معاصر دارد، در ابتداي اين اثر به بررسي اخلاق نيکوماخوس پرداخته شده است. پس از آن چکيده‌اي از مهم‌ترين مطالب کتاب التنبيه به دست آمده و سرانجام مهم‌ترين مکتب‌هاي اخلاقي معاصر يعني، نتيجه‌گروي، وظيفه‌گروي و اخلاق فضيلت بررسي شده‌اند. به علاوه، ديدگاه‌هاي اخلاقي فارابي در التنبيه با اين مکاتب مقايسه و تطبيق شده‌اند. پس از مقدمه مترجم، ترجمه کتاب التنبيه علي‌السعاده که از مهم‌ترين کتاب‌هاي فارابي است، برابر چشمان مخاطبان قرار مي‌گيرد. از ديگر مزيت‌هاي کتاب مذكور، متن عربي کتاب التنبيه و نيز دو نمايه فارسي و عربي است که کار تطبيق و جست‌وجو را براي محققان آسان مي‌کند.
زندگي و آثار فارابي در حکمت عملي
محمد‌بن محمد فارابي طرخاني (259-339 هـجري قمري) معروف به معلم ثاني، فيلسوف و منطقدان، زبانشناس و مدون حكمت سياسي و به قول ابن‌خلکان «بزرگترين فلاسفه اسلام علي‌الاطلاق» است.
«ابن ابي‌اصيبعه» و «شهرزوري» مي‌گويند كه ابونصر از نژاد ايراني و تبار پارسي بوده است. با تصريح اين دو مورخ و قرائن خارجي و اين که فاراب در قرن سوم جزو کشور سامانيان بوده و نه جزو کشور ترکان و اين که عده کثيري از ايرانيان براي حفظ و حمايت سرحد در آنجا مقيم بوده‌اند، شکي باقي نمي‌ماند که ابونصر از نژاد ايراني است. پدرش ايراني تبار بود و با زني از ترکان ازدواج کرد و در سپاه ترک در زمره سرداران درآمد. فارابي پيش از آن که خود را وقف تحصيل فلسفه کند، در فاراب به کار قضاوت مي‌پرداخت. او مردي شريف بود و با آن که مي‌توانست زندگي توانگرانه‌اي داشته باشد، دل به فلسفه نهاد و تفکر و تامل فلسفي را برگزيد.
فارابي در همان زادگاه خود به کسب علوم پرداخت. او در فراگرفتن زبان‌هاي گوناگون، استعداد شگفت‌انگيزي داشت. آنچه ترديدي در آن نيست، اين که ابونصر به زبان عربي، فارسي، ترکي و کُردي به خوبي آگاه بود و گويا به زبان يوناني و سرياني که در آن زمان، زبان علم و فلسفه بود، آشنايي داشت.
چنان که از ظاهر اقوال مورخان برمي‌آيد، فارابي از ماوراءالنهر بار سفر بست و به بغداد رفت. مي‌گويند هنگامي که وارد بغداد شد، زبان ترکي و چند زبان ديگر مي‌دانست، ولي هنوز با عربي کاملا آشنا نبود. در ادامه، عربي را به خوبي آموخت و سپس به علوم فلسفي پرداخت. فارابي منطق را نزد «ابوبشر متي‌بن يونس» تحصيل کرد. ابوبشر يکي از دانشمندان و مترجمان سده سوم و چهارم بود که کتاب‌هايي را از سرياني به عربي ترجمه مي‌کرد و در روزگار خود بي‌مانند بود.
او مرجع و آموزگار عموم منطق‌دانان بود، چنان که هر روز صدها تن از دانشجويان منطق در درس او حضور مي‌يافتند. ابوبشر کتاب‌هاي ارسطو را بازخواني مي‌کرد و بر آنها شرح مي‌نوشت. تعداد شرح‌هايي که او از کتاب‌هاي ارسطو تقرير کرد، به 70 جلد مي‌رسد. شيوه نگارش ابوبشر بسيار نيکو بوده و پاره‌اي بر اين باورند که ابونصر شيوه نگارش خود را از او گرفته است.
شيوه نگارش فارابي چنان که اين امر را در کتاب التنبيه علي سبيل‌السعاده نيز مي‌توان مشاهده کرد، دو ويژگي عمده دارد. نخست، آن که فارابي سخت موجز مي‌نويسد و اطناب نابجا در آثار او وجود ندارد و دوم آنکه با وجود ايجاز، نوشته‌هاي او بسيار بليغ و فصيحند و خواننده را زود به مقصود نويسنده رهنمون مي‌شوند. بنابراين، آثار فارابي نمونه عالي ايجاز و صراحتند. «قفطي» مي‌گويد كه فارابي معاصر ابوبشر متی‌بن يونس بود و اگرچه کم سن و سال‌تر بود، ولي در علم مي‌بايست او را برتر از ابوبشر بشمار آورد.
شايد فارابي تنها فيلسوف مسلماني باشد که درباره همه موضوع‌هاي مربوط به فلسفه مطلب نوشته است. چنان که آشکار است و مورخان هم نوشته‌اند، ابونصر به نگارش کتاب‌هاي مبسوط عقيده نداشت و بيشتر، رساله‌هايي مختصر تاليف مي‌کرد که خواندن آنها آسان و استنساخ آن براي همگان ميسر باشد.
با آن که اغلب کتاب‌هاي فارابي به سبب بي‌علاقگي او به نوشته‌هايش از ميان رفته است، باز هم نام بسياري از کتاب‌ها و رساله‌هاي او در «طبقات‌الاطبا» و «تاريخ الحکماي قفطي» نام برده شده و گويا هنوز در آن زمان اين آثار برجا بوده‌اند.
علاوه بر تفسيري که فارابي بر «اخلاق نيکوماخوس» نوشته، مهم‌ترين آثار فارابي در حکمت عملي به شرح زير است: آراء اهل‌المدينه الفاضله (سيره الفاضله والمله‌الفاضله)، السياسات‌المدنيه، في‌الاجتماعات المدنيه، رساله في‌السياسه، فصول‌المدني، تحصيل‌السعاده، وصايا يعم نفعها، تلخيص‌النواميس، کتاب‌المله، کتاب‌الحروف، فلسفه افلاطون و التنبيه علي سبيل‌السعاده.
چاپ نخست كتاب «فارابي و راه سعادت(كاوشي در باب اخلاق فضيلت از نگاه فارابي)» با شمارگان 2000 نسخه، 132 صفحه و بهاي 35000 ريال راهي بازار نشر شد.
چهارشنبه ۱۶ شهریور ۱۳۹۰ - ۰۹:۳۰
نظر شما