خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) ـ به گزارش ستاد خبري سراهاي اهل قلم نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، نشست «نگاهي به آثار خيام و اهميت جُنگ‌هاي خطي در تاريخ علم» ظهر امروز، 24 ارديبهشت با حضور حجت‌الاسلام و المسلمين سيد صادق اشكوري، مدير مجمع ذخاير اسلامي و موسسه تاريخِ علم و فرهنگ و يوسف بيگ‌باباپور، استاد دانشگاه حوزه تاريخ پزشكي در سراي اهل قلم نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام سيد صادق اشكوري بيشتر فعاليت مجمع ذخاير اسلامي را در حوزه نسخه‌هاي خطي به شمار آورد و گفت: اين نسخه‌ها در كتابخانه‌هاي بزرگ، عكس‌برداري، شناسايي و به صورت فهرست‌وار منتشر شده و در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرند. آنچه مردم درباره خيام مي‌دانند بيشتر وابسته به اشعار اوست و كمتر به جنبه‌هاي علمي و فلسفي وي ارتباط دارد.

وي با تاكيد بر اينكه رباعيات خيام در ميان اذهان عموم و تاريخ ايران ريشه دوانده است، افزود: در نسخه‌هاي خطي سده هاي مختلف، اشعار خيام به صورت‌هاي گوناگون بيان شده، اما براي فهم خيل عظيم اشعار خيام چاره‌اي جز بررسي نسخه‌هاي خطي نيست، بنابراين نسخه‌هاي خطي، فصل آغازيني اند كه افراد را به سرنخ‌هايي درباره صحت و سقم اشعار منسوب به خيام مي‌رسانند.

اشكوري يكي از راه‌هاي فهم صحت و سقم اشعار منسوب به خيام را بررسي مكان نقل خبر دانست و گفت: برخي از اشعار منسوب به خيام در حواشي نسخه‌هاي خطي بيان شده اند، البته اين حاشيه‌ها كلي‌گويي اند و برخي اطلاعات اشعار به صورت يادداشت‌هاي پشت نسخه‌اي كه متاخر از توليد نسخه‌هاي خطي‌اند، بيان شده اند. اين يادداشت‌ها ارتباطي به اصل نسخه ندارند، بسياري از اشعار پشت نسخه‌اي هويت مشخصي ندارند و چيزي را درباره خيام ثابت نمي‌كنند.

وي توجه به اشعاري را كه در حاشيه نسخه‌هاي خطي نگاشته شده‌ در تشخيص اشعار خيام موثر دانست و اظهار كرد: اين يادداشت‌ها ارتباط بيشتري با متن نسخه دارند تا يادداشت‌هاي پشت نسخه‌اي كه تاييد صحت آنها وابسته به تاريخ نسخه است. همچنين جُنگ‌ها نيز از مجموعه‌‌هايي اند كه با اهداف خاصي گردآوري شده اند. تاريخ محور، موضوع محور، مولف محور و پراكنده نويسي از جمله انواع جُنگ‌ها را تشكيل مي‌دهند.

اشكوري با تاكيد بر اينكه بسياري از اشعار خيام در جُنگ‌ها آمده است، توضيح داد: اين اشعار، بخشي از جايگاه ويژه خيام در ادب فارسي را نمايش داده و از سوي ديگر مي‌توان اين نسخه‌ها را بازسازي كرد و صحت و سقم اشعار خيام را در آنها مورد بررسي قرار داد. بخشي از اشعاري كه به خيام منسوب شده، تاليف خود اوست  و به صورت رسايل، يادداشت‌ها و نسخ خطي در كتابخانه‌ها موجودند. 

وي در ادامه افزود: يكي از آثار منسوب به خيام، ترجمه سخنان ابن سيناست كه نسبت اين رساله به خيام ثابت شده و نسخه‌اي از اين سخنان در كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي موجود است. اين رساله علاوه بر ارزش خاص تاليفي از منظر فكر فلسفي حاكم بر قرن پنجم و ششم نيز حايز اهميت است. نكته ديگر درباره آثار خيام در جُنگ‌ها، جمع‌آوري آنها توسط افراد اهل ذوق است؛ به عنوان مثال سفينه رباعيات از اين دست آثار است كه در كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي نگه‌داري مي‌شود.

همچنين يوسف بيگ‌باباپور درباره اهميت نسخه‌هاي تاريخ علم در ايران گفت: مبحثي كه امروزه به عنوان تاريخ علم شناخته مي‌شود، در سال‌هاي اخير كمتر مورد توجه قرار گرفته است. نهضت تاريخ علم از 500 سال پيش در كشورهاي اروپايي آغاز شد، متون تاريخ علم دولت‌هاي اروپايي نشات گرفته از اين تحقيقاتند. هشتاد درصد مقالات و كتاب‌ها در اين حوزه مربوط به اروپاست و متاسفانه ايران با وجود ميراث‌دار بودن در اين حوزه، كمتر محققي در بخش تاريخ علم دارد.

وي با تاكيد بر اينكه از پنج سال پيش تاكنون فعاليت زيادي در حوزه تاريخ علم پزشكي در كشور صورت گرفته، توضيح داد: امروز، در تاريخ علم كمترين توجه به علم نجوم شده و به اعتقاد عده‌اي اين رشته حتي كاربرد چنداني در كشور ندارد. اكنون رشته‌هاي طب سنتي در دانشگاه‌هاي شاهد، شهيد بهشتي و ساير دانشگاه‌ها راه‌اندازي شده و تمركز ويژه‌اي به نسخه‌هاي خطي متون پزشكي و داروسازي صورت گرفته است.

بيگ‌باباپور با اشاره به اينكه اخيرا درباره خيام كتاب‌هاي زيادي به چاپ رسيده، يادآور شد: آخرين مجموعه رباعيات خيام را در هند يافته كه توسط مجمع ذخاير اسلامي در 1500 رباعي منسوب به خيام جمع‌آوري شده است و البته شايد 10 درصد اين رباعيات مربوط به خيام نباشد. نسخه‌اي از اين مجموعه كه در كشور هند موجود استف اكنون به عنوان كاملترين مجموعه در بخش صحافي قرار دارد. از جمله ويژگي‌هاي اين اثر، كامل و جامع بودن رباعيات خيام و موضوع‌بندي آن است، به طور مثال رباعيات گل و بلبل، خلقت، زيبايي و … هر يك به صورت يكپارچه جمع‌آوري شده اند.

وي يكي از دلايل شهرت و نام‌آوري خيام در ادب فارسي را نسبت دادن بسياري از اشعار به وي دانست و افزود: در گذشته گاهي شاعري به دليل برخي محدوديت‌هاي سياسي يا براي ثبت اثر، آن را به خيام نسبت مي‌داد. محوريت رباعيات خيام نوعي تشكيك فلسفي دارد، عده اي خيام را به كفر متهم كردند اما افراد آشنا با سبك شعر خيام مي‌توانند ميان اشعار اصلي وي با ابيات نسبت داده شده به او تفكيك قايل شوند.

بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران امروز، 24 ارديبهشت به فعاليت خود خاتمه خواهد داد.