خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، مجموعه گفت‌وگوها و مقاله‌هاي تخصصي حوزه تاريخ راه‌گشاي پژوهشگراني است كه در اين عرصه گام مي‌نهند. بي‌گمان گردآوري اين مجموعه كه در طي ساليان گذشته در نشريه «كتاب ماه تاريخ و جغرافيا» منتشر شده، كار ارزشمندي است كه خواننده را با مجموعه‌اي از گفت‌وگوها و مقاله‌هاي تاريخي آشنا مي‌كند و ارزيابي از چگونگي تاريخ‌نويسي در ايران و فراز و فرودهاي آن به دست مي‌دهد.
مكاتب تاريخ‌نگاري معاصر به دوره‌اي گفته مي‌شود كه نگرش تاريخي شكل گرفته و وارد حوزه‌هاي آكادميك و دانشگاهي شده است. در يك تقسيم‌بندي كلان و كلي، سه رويكرد را مي‌توانيم براي مكتب تاريخ‌نگاري معاصر برشماريم، تاريخ‌نگاري ملي يكي از رويكردهاي تاريخ‌نگاري و معطوف به كاركردهاي ملي‌گرايي است. تاريخ‌نگاري معاصر نيز آن بخش از تاريخ به شمار مي‌آيد كه گذشته نزديك را در برمي‌گيرد. تاريخ‌نگاري تطبيقي رويكردي خاص در مطالعات تاريخي به شمار مي‌آيد كه اساس آن را مقايسه ميان جوامع، مؤسسات تمدني و ادوار مختلف تشكيل مي‌دهد.
گردآورندگان كتاب، انتشار اين مجموعه را «گامي كوچك به سمت بومي‌سازي مفاهيم جديد و همچنين غناي دانش تاريخ‌نگاري در ايران» دانسته‌اند. در آغاز كتاب نيز يادداشتي از علي شجاعي‌صائين، مدير عامل خانه كتاب آمده است. او ضمن معرفي برنامه‌ها و اهداف «كتاب ماه تاريخ و جغرافيا» يادآور شده است كه «دست اندر‌كاران كتاب ماه، راه‌هاي ناپيموده و تجربه آزمايي در افق‌هاي نو معرفت تاريخي را به ترتيبي كه اكنون در اغلب نقاط عالم رايج است برگزيده‌اند.» شجاعي انتشار مجموعه «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري» را در راستاي همين كوشش و تلاش گسترده دانسته است.
گردآورندگان كتاب سعي كرده اند در هر شماره از كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، يكي از مباحث بنيادي يا كاربردي مرتبط با دانش تخصصي تاريخي را از طريق گفت‌وگو با استادان و صاحب‌نظران، تأليف يا ترجمه مقالات تخصصي و همچنين معرفي و نقد كتاب‌هاي مرتبط با موضوع مورد نظر، مطرح كنند و به نشريه انسجام بخشند و هر شماره از كتاب ماه را به راهنماي آن موضوع تبديل كنند.
در نخستين مجلد از مجموعه «جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري»، مباحث مرتبط با تاريخ اسلام، هويت فرهنگي ايران، ايران و اسلام در تاريخ‌نگاري غربي، عوامل توسعه نايافتگي ايران، تاريخ‌نگاري در شرق و غرب و ايران امروز از مسايلي مرتبط با فلسفه نظري تاريخ و فلسفه علم تاريخ آمده است.
مجلد دوم با فصل سوم اين مجموعه آغاز مي‌شود، در فصل‌هاي سوم و چهارم كه با عناوين «مورخان و تاريخ» و «افق‌هاي نو» تنظيم شده، مباحثي در زمينه داد و ستد تاريخ و ديگر علوم انساني، تاريخ‌نگاري فرهنگي، تاريخ‌نگاري اجتماعي، تاريخ‌نگاري اقتصادي، تاريخ‌نگاري نظامي، تاريخ علم، تاريخ‌نگاري زنان، تاريخ‌نگاري ديني، تاريخ و روايت، تاريخ و باستان‌شناسي، تاريخ و رسانه، تاريخ شفاهي، تاريخ‌نگاري و مجلس و قانون‌گذاري و تاريخ اداري ايران گرد آمده است.
فصل سوم، «مورخان و تاريخ» نام دارد و دربردارنده اين بخش‌ها و موضوعات است: تاريخ‌نگاري در شرق؛ تاريخ‌نگاري در غرب؛ تاريخ‌نگاري در روزگار معاصر ايران؛ مفاهيم باستان و ميانه و معاصر در تاريخ ايران؛ نقد تاريخي؛ فلسفه علم تاريخ؛ پارادايم‌هاي روش‌شناختي تاريخ؛ عينيت در پژوهش‌هاي تاريخي؛ روش تحقيق در تاريخ‌نگاري.
«بينش و روش در تاريخ‌نگاري اسلامي» گفت‌گويي است با حضور دكتر رسول جعفريان، دكتر ابوالفضل رضوي و دكتر محمدباقر آرام. آنها تاريخ‌نگاري اسلامي را در درجه نخست، تاريخ‌نگاري ديني دانسته و اشاره كرده‌اند كه در اين نوع از تاريخ‌نگاري، همه چيز از نگاه ديني و اسلامي ديده مي‌شود و اخلاق در آن حضور برجسته‌اي دارد.
آنگاه سير تحول تاريخ‌نگاري در شرق و جايگاه تاريخ‌نگاري اسلامي در ميان مكاتب تاريخ‌نگاري شرق واكاوي شده است. مقاله ديگري نيز در همين راستا آورده شده است؛ آن مقاله «تاريخ‌نگاري اسلامي ـ ايراني و جايگاه آن در تاريخ‌نگاري جهاني» نام دارد و نوشته‌اي از دكتر ابوالفضل رضوي است.
عنوان گفت‌وگو با دكتر كريم مجتهدي و دكتر مهدي عليپور «مدخلي بر تاريخ‌نگاري در غرب» است. آنها بحث را از فلسفه يونان آغاز مي‌كنند و ديدگاه فلسفه علم تاريخ را برمي‌شمارند. دكتر عليرضا ملائي‌تواني نيز در مقاله «گذري بر جريان‌ها و مكاتب مهم تاريخ‌نگاري غرب» ديدگاه‌هاي متفاوت درباره تاريخ، علم تاريخ، فلسفه تاريخ و فلسفه علم تاريخ را مطرح كرده است.
داريوش رحمانيان و دكتر محمدسعيد ذكايي نيز در گفت‌وگويي با عنوان «مكاتب تاريخ‌نگاري معاصر ايران» شركت كرده‌اند. نخست تعريفي از مكتب ارايه شده است و آنگاه به چگونگي و مولفه‌هاي مكاتب تاريخ‌نگاري پرداخته‌اند. «زمينه‌هاي تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي» در بحث با دكتر محسن بهشتي‌سرشت و دكتر عباس منوچهري به ميان كشيده شده است.
آنها منظور از تاريخ انقلاب را روشن مي‌سازند و بر فراهم آوردن داده‌هاي تاريخي تاكيد مي‌ورزند. ادامه اين بحث را در گفت‌وگويي ديگر با دكتر محمدحسن رجبي و قاسم تبريزي مي‌توان ديد. آنها به مساله «درآمدي بر تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي» پرداخته‌اند.
دكتر رجبي نيز مقاله‌اي با عنوان «ضرورت شناسايي ابعاد وجودي امام خميني (ره)» ارايه كرده است. وي امام خميني (ره) را شخصيت بزرگ و برجسته‌اي در تاريخ ايران و اسلام و حتي جهان مي‌داند و مي‌گويد كه به جرات مي‌توان گفت كه بسياري از ابعاد شخصيت ايشان ناشناخته مانده است.
«واكاوي مفهومي دوران‌هاي تاريخي» عنوان گفت‌وگويي ديگر با دكتر حسين مفتخري است. وي تامل نظري و عقلاني درباره تاريخ را يكي از دغدغه‌هاي دائمي بشر مي‌داند و سه سوال اساسي هر فلسفه نظري تاريخي را عبارت از مسير، محرك و هدف تاريخ برمي‌شمارد.
«درآمدي بر نقد تاريخي» نام نوشته‌اي از دكتر حسن حضرتي است كه در اين بخش ديده مي‌شود. او ابتدا مفهوم نقد را واكاوي كرده است و با تقسيم‌بندي نقد تاريخي، به نقد بروني و دروني و نقد راوي و روايت، پرسش‌هاي بنيادين هر قسمت را مورد بررسي قرار داده است.
«پارادايم‌هاي موثر بر تاريخ‌نگاري معاصر ايران» در گفت‌وگو با داريوش رحمانيان، حسن حضرتي و عليرضا ملائي‌تواني مطرح شده است. آنها از دگرگوني نگاه به تاريخ در عصر مدرن سخن به ميان آورده‌اند و موضوع تحول در تاريخ‌نگاري در برخورد با غرب را به بحث گذاشته‌اند.
«درآمدي تخصصي در تاريخ و تاريخ‌نگاري» نوشته‌اي از دكتر مرتضي نورائي، ادامه‌اي بر مباحث روش‌شناختي تاريخ است. او روند تخصصي شدن علوم را پي مي‌گيرد و اثرپذيري تاريخ را از اين روند، نشان مي‌دهد.
برخي ديگر از بخش‌هاي فصل سوم چنين است: «عينيت، گزاره‌هاي مقبل اهل تاريخ» گفت‌وگو با دكتر احمد گل‌محمدي و دكتر عليرضا ملائي‌تواني؛ «برآوردن تاريخ» ترجمه و تلخيص حبيب‌الله اسماعيلي كه بحثي است درباره چگونگي پديد آمدن گذشته‌هاي تاريخي؛ «توصيف و تبيين و تفسير در تحقيقات تاريخي» از دكتر حسين مفتخري و «اهميت موضوع تحقيق» از دكتر عباس قديمي.
فصل چهارم با عنوان «افق‌هاي نو» بخش‌بندي شده است و شامل قسمت‌هاي زير است: داد و ستد تاريخ و ديگر علوم انساني؛ تاريخ‌نگاري فرهنگي؛ تاريخ‌نگاري اجتماعي؛ تاريخ‌نگاري اقتصادي؛ تاريخ‌نگاري نظامي؛ تاريخ علم؛ تاريخ‌نگاري زنان؛ تاريخ‌نگاري ديني؛ تاريخ و روايت؛ تاريخ و باستان‌شناسي؛ تاريخ و رسانه؛ تاريخ شفاهي؛ تاريخ‌نگاري مجلس و قانون‌گذاري؛ تاريخ اداري ايران.
گفت‌وگو با دكتر محمدجواد غلامرضاكاشي براي فهم تاريخ و ديگر علوم انساني و تعامل آنها با يكديگر است. «چيستي تاريخ‌نگاري فرهنگي» نيز در بحث با دكتر حكمت‌الله ملاصالحي و دكتر نعمت‌الله فاضلي مطرح شده است. دكتر شيرين بياني و دكتر حسين مفتخري «مسايلي در تاريخ‌نگاري اجتماعي» را مورد بحث قرار داده‌اند.
بحث تعاريف، روش‌ها و مفاهيم تاريخ‌نگاري اقتصادي نيز با دكتر محمدعلي كاظم‌بيگي، دكتر علي‌اصغر سعيدي و دكتر ابراهيم رزاقي پيش كشيده شده است. به همين سان بحث تاريخ‌نگاري نظامي در ميزگردي با حضور دكتر هادي نخعي، دكتر ابراهيم متقي، دكتر سبحاني و دكتر اصغر قائدان واكاوي شده است.
«جستارهايي در تاريخ و تاريخ‌نگاري»؛ مجموعه مقالات و گفت‌وگوهاي كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، در دو جلد و به كوشش حبيب‌الله اسماعيلي و منير قادري، توسط خانه كتاب در اسفندماه 1389 با شمارگان هزار نسخه و به بهاي 28 هزار تومان چاپ و توزيع شده است.
شنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۷:۲۳
نظر شما