سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - کلثوم فلاحی: کتاب «مینیاتور شمال» روایت جاذبه‌های تاریخی و گردشگری راه‌آهن شمال به قلم «عباس مهدی» است. نویسنده این کتاب را با روایت تاریخی راه‌آهن شروع کرده و سپس به تحولات اجتماعی راه‌آهن در ایران پرداخته است.
شهرهایی که با ریل متولد شدند و یکشنبه فراموش نشدنی عنوان بخش‌های دیگری از کتاب است.
نویسنده در بخش «زیباترین مسیر ریلی ایران» آورده است: ایستگاه‌های قطار در مسیر راه‌آهن شمال با معماری جذاب خود توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کنند، ایستگاه‌هایی که اگرچه به امکانات امروزی مجهز شده‌اند اما هنوز روایتگر گذشته خود هستند. راه‌آهن شمال یک، دارای ۲۳ ایستگاه بزرگ و کوچک است که به لحاظ شرایط اقلیمی به ۲ قسمت جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم می‌شود. مسیر راه‌آهن شمال هم‌نشین با کوه، جنگل، تاریخ و معماری است، در قطارهای این مسیر نباید فرصت دیدن و نشستن پشت پنجره را از دست داد.
عباس مهدوی در ادامه می‌گوید: زیبایی در مسیر ریلی سوادکوه به اوج می‌رسد، پل‌ها و تونل‌هایی که به صد سالگی خود نزدیک می‌شوند و همچنان محل تردد غول‌های آهنی هستند که روزانه این مسیر پر پیچ و خم را طی می‌کنند. سازه‌هایی که با ابتدایی‌ترین ابزار بشری در دل کوه و جنگل ساخته شده‌اند و حتی برای معماران و مهندسان امروز هم شگفتی سازند.
مسیری برای تمام فصول
«مسیری برای تمام فصول» عنوان بخش دیگری از این کتاب است و نویسنده در این بخش تنوع اقلیمی و آب و هوایی را ویژگی راه‌آهن شمال می‌داند که باعث تمایز و جذابیت آن شده است. مسیری که از جلگه، دشت، جنگل‌های منحصر بفرد هیرکانی، کوهستان و منطقه خشک و کویری عبور می‌کند.
نویسنده اشاره می‌کند که خط آهن ۱۲۷ کیلومتری بندر ترکمن تا قائم‌شهر در جلگه خزری واقع شده که تنوع طبیعی و چشم‌نوازی دارد. بعد از قائم‌شهر تا گدوک، در دامنه‌های شمالی رشته کوه البرز شاهد دلرباترین تصاویر طبیعی هستیم که هم‌نشین با یکی از زیباترین راه‌آهن‌های جهان است. پس از گذر از کوهستان و جنگل‌های باستانی، دره‌های ژرف و قله‌های بلند خودنمایی می‌کنند.
مهدوی در بخش «روزگار آهنی آلمانی‌ها در شمال» به کارنامه پربار آلمانی‌ها در احداث راه‌آهن شمال می‌پردازد و عنوان می‌کند که آنچه به حضور آلمانی‌ها در ایران آن روزگار ارزش می‌بخشد مشارکت و همراهی آنها در شکل‌گیری میراث صنعتی ایران معاصر است. در حقیقت ساخت راه‌آهن شمال را باید مدیون این تعامل فنی و مهندسی توصیف کرد.
«سفیر ژرمن‌ها روی ریل شمال» عنوان بخش دیگری از این کتاب است که نویسنده به سفر سفیر پیشین آلمان در ایران که پاییز ۱۳۹۷ هجری شمسی به سوادکوه مازندران بود پرداخته است. میکائیل کلوربرشتولد در این سفر در جوار پل ورسک، با پوشش بومی و کهن چوپانان مازندرانی عکسی به یادگار گرفت و فارغ از تشریفات دیپلماتیک، با اهالی خوش و بش کرد. او با کارکنان سفارت و خانواده‌هایشان سوار قطار شد و از مسیر راه‌آهن شمال دیدن کرد. کلوربرشتولد در نهایت سفرش را عالی و رویایی توصیف کرد.
نویسنده در بخش «گردشگری، آینده راه آهن ایران» نوشته است: راه‌آهن ایران و داشته‌های جذابش می‌تواند زمینه‌ساز سفر گردشگران خارجی به ایران باشد.
مسیر اعجاب‌آور قطار در تاریکی تونل‌های شمال
مهدوی در بخش «سخت‌کوشی در تاریکی» به تونل‌های مسیر راه‌آهن شمال پرداخته است. در این بخش آمده است: قطار در دل کوه‌های خط شمال، مسیر اعجاب‌آوری را طی می‌کند و مسافرانش تنها تاریکی تونل‌ها را احساس می‌کنند، تونل‌هایی که در سخت‌ترین شرایط ممکن حفر شدند و محل اتفاقات خطرناکی برای کارگران و مهندسان بودند. در خط شمال، چهار تونل به طول بیش از یک کیلومتر و ۹ تونل به طول بیش از نیم کیلومتر وجود دارد.
«شاهکار مهندسی در تونل ۵۵» به تونل گدوک می‌پردازد که طولانی‌ترین تونل خط سراسری است که در مسیر ایستگاه‌های گدوک تا دوگل قرار دارد. تونل گدوک با ۲هزار و ۸۸۷ متر درازا و با پهنای پنج متر و ۶۰ سانتی‌متر، یازدهمین تونل بلند جهان و طولانی‌ترین تونل ایران در زمان ساخت بوده است. این تونل از نگاه هم‌راستایی از ۲ سوی تونل، شگفت‌انگیز است زیرا تنها ۱۶ میلی‌متر خطا در محل طلاقی و از سوی ارتفاق تلاقی هم تنها ۲۰ میلی‌متر ناهم‌راستایی دارد.
«خط‌های طلایی مهندسی» معروف به «سه خط طلا» بخش دیگری از این کتاب است و نویسنده در این بخش آورده است: مهندسی راه‌آهن شمال هنوز هم برای اهل فن و کارشناسان نماد خلاقیت و دانش بشری است. محاسبه دقیق، راهکار مهندسی و سخت‌کوشی کارگران، منجر به خلق مسیری کم‌نظیر به نام سه‌خط طلا شد. در دامنه کوه‌های جاده ورسک به گدوک و در ارتفاعات شرق جاده تهران به سوادکوه، سه خط از مسیر راه‌آهن شمال دیده می‌شود. خطوطی که هنر طراحان راه‌آهن است در به کارگیری ترفندی برای کم کردن شیب و افزایش ضریب قدرت لوکوموتیوها در مسیر کوهستان.
مهدوی در بخش بخش «شگفت‌انگیز دره عباس‌آباد» اینچنین می‌نویسد: پل ورسک نماد معماری و خلاقیت راه‌آهن شمال است. یکی از برجسته‌ترین آثار مهندسی ایران که عموم مردم به خوبی آن را می‌شناسند. قطار تهران به شمال در هفتمین طبقه کاهش ارتفاع بعد از دره عباس‌آباد به ایستگاه ورسک می‌رسد. مهندسان ساخت راه‌آهن وقتی به دره عمیق میان ۲ صخره عباس‌آباد رسیدند با مشکل بزرگی روبه‌رو شدند. دره‌ای عمیق و ۱۱۰ متری که خط آهن ناگزیر باید از بالای آن عبور می‌کرد. اجرای نقشه و احداث این پل، در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به شمار می‌آید، پلی که در سخت‌ترین شرایط ممکن، میان دره‌ای دلهره‌آور پا به عرصه گذاشت و چشم‌ها را خیره کرد.
یادبودهای صادقانه
در احداث راه‌آهن شمال، کارگرانی هم جان خود را از دست دادند که نویسنده در بخش «یادبودهای صادقانه» به آنها پرداخته است. مهدی در این بخش اشاره می‌کند: راه‌آهن شمال ۲ آرامگاه و بنای یادبود شناخته شده دارد که هر چند مورد توجه و بازسازی قرار نگرفته‌اند اما روایتگر سخت‌کوشی و خدمت صادقانه کارگرانی هستند که در سخت‌ترین شرایط کاری برای معیشت و ساختن ایران، جان خود را فدا کردند. در سال‌های احداث راه‌آهن، ۶۷۴ نفر از کارگران در حین خدمت در خطوط شمال و جنوب جان خود را از دست دادند و ۶۷۷ نفر هم به علت جراحات وارده دچار نقص جسمانی شدند.
مهدوی در بخش «ایستگاه به ایستگاه زیبایی» اینچنین شروع می‌کند: ایستگاه‌های زیبا و تاریخی، موجب شده‌اند تا مسیر راه‌آهن شمال میراثی جذاب و خاطره‌انگیز برای گردشگران باشد. بنکوه، کبوتردره، سیمین دشت، زرین دشت، مهاباد، فیروزکوه، گدوک، دوگل، ورسک، سرخ‌آباد، سوادکوه، پل سفید، زیراب، شیرگاه، قائم‌شهر، گونی‌بافی، ساری، شهید نوبخت، نکا، رستم‌کلا، بهشهر، تیرتاش و بندر امیرآباد ایستگاه‌های راه‌آهن شمال هستند که هر یک نظاره‌گر رویدادهای بسیاری بوده‌اند و روایت‌های تلخ و شیرینی را در سینه خود جای داده‌اند. فیروزکوه، پل سفید و ساری در ردیف ایستگاه‌های تشکیلاتی و مهم راه‌آهن شمال به شمار می‌روند.
نویسنده این کتاب را با اشاره به داستان «دره خزان» از جلال آل احمد در کتاب «از رنجی که میبریم» و توصیف جلال از معدن و راه‌آهن زیراب و حال و روز کارگران آن روزگار و شعر قیصر امین‌پور به پایان رسانده است:
قطار می‌رود
تو می‌روی
تمام ایستگاه می‌رود….
مینیاتور شمال توسط نشر نت و در هزار جلد در سال ۱۴۰۲ به چاپ رسیده است. عباس مهدوی نویسنده این کتاب، روزنامه‌نگار است که به فعالیت‌های گردشگری می‌پردازد.
نظر شما