به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، رضا کیانی، پژوهشگر، نویسنده و استاد دانشگاه، در نشست رونمایی دو کتاب جدید خود در گردآوری و تصحیح و تعلیق منظومه‌های «دولرانی و خضرخان» امیرخسرو دهلوی و «لیلی و مجنون» شاهین بخارایی که به میزبانی ایبنا برگزار شد، عنوان کرد: ابوالحسن‌بن‌سیف‌الدین محمود معروف به امیرخسرودهلوی، مهمترین و مشهورترین شاعر پارسی‌گو در هندوستان است و اینکه او را سعدی هندوستان لقب داده‌اند کاملاً بجاست. پدر وی در دربار شمس‌الدین التتمش، پادشاه دهلی، سمت امیرالامرایی داشت. امیرخسرو نیز همچون پدر، در دربار سلاطین و امیران مقام و جایگاه یافت. ملازمت و معاشرت با شاهان و امیران، هرگز سبب دوری امیرخسرو از همنشینی با اهل ادب و عرفان و اندیشه نگردید. امیرخسرو خود پیرو مکتبِ عرفان چشتیه و از شاگردان و مریدان نظام اولیا، یکی از بزرگان این مکتب عرفانی بود. شیخ نظام‌الدین نیز از میان مریدان خود علاقه خاصی به امیر خسرو داشت چنانچه در مورد وی گفته است: «روز قیامت از هر کس خواهند پرسید چه آورده‌ای؟ چون از من پرسند خواهم گفت: سوز سینه این ترک آورده‌ام.» سرانجام امیر خسرو در سال ۷۲۵ قمری و در سن ۷۴ سالگی در دهلی درگذشت و در آرامگاه شیخ نظام الدین به خاک سپرده شد.
کیانی با اشاره به اینکه امیرخسرو دهلوی شاعری پرکار بوده است، توضیح داد: از وی نقل شده شمار اشعارش از ۴۰۰ هزار بیت بیشتر است. او که با تخلص طوطی و سلطانی شعر می‌گفت صاحب دیوانی مشتمل بر پنج دفتر است. اما آنچه بیشتر در آثار این شاعر پارسی‌گو معروف و مشهور است، تاثیر پذیری وی از شاعران دیگر است. وی در غزل از سعدی شیرازی، در موعظه و حکمت از سنایی و خاقانی و در قصیده از رضی‌الدین نیشابوری و کمال اسماعیل تاثیر فراوان گرفته است. با وجود این، امیر خسرو بدون شک، شایسته‌ترین و لایق‌ترین مقلد نظامی گنجوی است و خودش نیز نظامی را استاد خود می‌داند و تحت تاثیر خمسه او، خمسه‌ای بالغ بر ۱۸ هزار بیت سروده است.
وی در خصوص منظومه «دولرانی و خضرخان» گفت: ماجرای عشق خضرخان و دولرانی را خود خضرخان برای امیرخسرو تعریف کرده است. شاهزاده از امیر خسرو خواست براساس آن روایت، اثری هنری خلق کند و امیرخسرو در ابتدا این روایت را به نثر نوشت و سرانجام طی مدت چهار ماه منظومه عشقیه را سرود.
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه در میان آثار متعدد امیرخسرو دهلوی، مثنوی «دولرانی و خضرخان» جایگاه ویژه‌ای دارد، افزود: این منظومه که در بحر هزج مسدس مقصور سروده شده روایت‌گرِ عشق خضرخان پسر علاءالدین محمدشاه خلجی با دیول‌دی (دیول¬رانی یا دولرانی) دختر راجه شهر گجرات است. موضوع عشق، در آثار امیر خسرو بیگانه نیست. اما در این میان تنها مثنوی «دولرانی و خضرخان» به مثنوی عشقیه معروف شده است و این مطلب، ارجمندی و اهمیت منظومه مذکور را عیان می‌سازد. امیرخسرو سراسر این مجموعه را آراسته به جمال عشق می‌داند اما باید توجه داشت در پس داستانی که روایت می‌شود انواع نکته‌ها و موضوعات اجتماعی، مذهبی و سیاسی شکل می‌گیرد. اصولاً ازدواج پسری مسلمان با دختر هندو از نظر فاتحان، امری مذموم و مکروه بوده از این‌رو نباید رخ می‌داده است. دو دلداده در این میان با مخالفت‌ها و سختی‌های بسیاری متحمل می‌شوند. از نکات برجسته اجتماعی دیگری که در اثر رخ می‌نماید، تغییر فرهنگ و سنن مردم هندوستان در مواجهه با فرهنگ جدید است.
منظومه شاهین بخارایی از بهترین نظیره‌های سروده شده از «لیلی و مجنون» نظامی در منطقه فرارود است
کیانی همچنین درباره «لیلی و مجنون» شاهین بخارایی گفت: اندیشه‌های محمد شمس‌الدین بخارایی، متخلص به شمس‌الدین شاهین، همچون زندگی کوتاه‌ش، سرشار از دگرگونی و تغییرات است. وی زمانی به مدح و ستایش امیران و شاهان زمان خود مشغول شد. زمانی از این همه تمجید و تعریف پشیمان و نادم شد و سرانجام زمانی به زیر و زبر کردن جامعه و تغییر در اساس و بنیان‌های سیاسی و اجتماعی جامعه نظر داد. شمس‌الدین در سال ۱۸۵۹ میلادی در شهر بخارا - در ازبکستان امروزی - به دنیا آمد، ۳۵ سال زندگی کرد و به دلیل ابتلا به بیماری سل در حوالی شهر بخارا بدرود حیات گفت. شاهین، لیلی و مجنون را در سوگِ از دست دادن همسرش سروده است؛ زمانی که شاهین در دربار امیر بخارا، به سمت میرزایی گماشته شد، با دختر عبدالقادر پروانچی از بزرگان و اعیان بخارا، ازدواج کرد. به دلیل ارجمندی مقام عبدالقادر، جایگاه شاعر در دربار استحکام یافت. پرونده زناشویی شاهین اما خیلی زود با مرگ همسر بسته شد. زن جوان تاب و توان درد زایمان را نداشت و هنگام تولد فرزند، دارفانی را وداع گفت. مرگ همسرِ شاهین، تأثیر به‌سزایی در زندگی ادبی شاعر گذاشت که حاصل این سوز و گداز، منظومه لیلی و مجنون است.
وی ادامه داد: بی‌شک لیلی و مجنون شاهین بخارایی یکی از بهترین نظیره‌های سروده شده از منظومه نظامی در منطقه فرارود است؛ اثری که شاهین را به یکی از چهره‌های ماندگار شعر و ادب فارسی‌زبانان خارج از ایران بدل کرده است. اگرچه در آسیای میانه، شاهین شاعری سرشناس و مشهور است اما متاسفانه این هنرمند فقید در ایران شناخته شده نیست و اثری از وی در ایران به زیور چاپ آراسته نشده است. امیدوارم چاپ لیلی و مجنون شاهین علاوه بر آنکه نظیره بی‌نظیری از لیلی و مجنون نظامی را معرفی می‌کند، گامی در راستای شناخت و معرفی محمد شمس‌الدین شاهین در کشورمان باشد.
«دولرانی و خضرخان» تنها یک اثر عاشقانه نیست
در ادامه این جلسه، غلامرضا رضایی، شاعر و کارشناس فرهنگ و ادبیات عنوان کرد: امیرخسرو دهلوی تنها یک شاعر عاشق پیشه نبوده بلکه یک معترض به حاکمیت دوران خودش هم بوده و در مجموعه آثاری که تولید کرده به جنبه‌های اجتماعی، اخلاقی و سیاسی دوران خودش پرداخته است.«دولرانی و خضرخان» نباید فقط خوانده شود بلکه باید حفظ شود چراکه نباید تنها به عنوان یک کتابی که فقط رابطه عاشقانه دو فرد را روایت می‌کند به آن توجهکنیم بلکه به عنوان مجموعه‌ای از تولیدات و محتوای یک فرد در یک فرهنگ و زمان خاص است که می‌توانیم وجوه مشترک آن را با جامعه خودمان پیدا کنیم.
این منتقد تصریح کرد: کیانی با جسارت و شجاعت توانسته به شعر شاعران قرن هشتم ورود پیدا کند اما پرداختن به یک کتاب که هم خود نویسنده بعدها مورد غضب واقع شده و تبعید شده و هم مباحث عاشقانه دارد و یک پیشینه را تعریف می‌کند کار ساده ای نیست. با خواندن این کتاب نگرش مخاطب تغییر می‌کند.
وی با بیان اینکه کتاب‌های «لیلی و مجنون» و «دولرانی و خضرخان» ارزش‌های اخلاقی را زنده می‌کند، افزود: ما امروز دچار خلا ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم. این سبک کتاب‌ها برای احیای ارزش‌ها و فرهنگ‌های ایرانی می‌تواند بسیار مفید باشد. کتاب به علاوه اینکه ادبیات کهن را با ادبیات نو آمیخته است آیین زندگی از حوزه سیاسی، حکمرانی و اجتماعی را پوشش می‌دهد و مفاهیم بسیاری را به مخاطب منتقل می‌کند. رویاپردازی و شخصیت‌پردازی در این کتاب به گونه‌ای است که این داستان را مانند شعر می‌بینم و این اتفاق جالبی است.
رضایی همچنین گفت: نسل جوان نه وقت می‌گذارد که مطالب بلند و پیچیده بخواند و نه حوصله این کار را دارد. این نوع کتاب‌ها شکاف بین نسلی را پر می‌کند. این شکاف بین نسلی تنها بی‌اعتمادی نسل جوان به تصمیمات گذشتگان نیست، بلکه نسبت به عدم اشتراک معنا در بسیاری از ارزش‌هاست. این کتاب یک سری ارزش‌ها را که پیشینیان ما به کار می‌بردند تبلیغ می‌کند. این گونه کارهایی که جسارت دست بردن در کتاب‌های مهم را داشته و به نوعی حرف خود را از زبان شاعران قدیمی مطرح کرده شکاف بین ارزش‌ها را پر می‌کند. خانواده‌ها به خاطر آموزش ندادن مهرورزی و عشق ورزی در خطر هستند و این سبک کتاب‌ها گنجینه شعر ایرانی و ذخایر معنوی نهفته در ادبیات ما را ارائه می‌کند.
نظر شما