به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، عبدالکریم مشایخی سه‌شنبه شب در آیین رونمایی از کتاب «مجموعه‌اشعار علامه سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری» تالیف بشیر علوی که به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر  در کتابخانه خلیج فارس برگزار شد، گفت: با توجه به اینکه تخصص من در حوزه شعر و شاعری نیست، بنابراین در این مجال، خیلی مختصر از شخصیت تاریخی و سیاسی و جایگاه ممتاز علامه بلادی در جهان اسلام سخن خواهم گفت.

وی ادامه داد: حال اگر امروز در این محفل حضور دارم به دو دلیل است، یکی جایگاه ارزشمند علامه بلادی است و دیگری به پاس زحمات بشیر علوی، پژوهشگر ادیبی است که برای نخستین بار همت به خرج داده و اشعار این عالم برجسته دینی و مبارز آگاه را گردآوری و منتشر کرده‌است.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر ادامه داد: علامه بلادی یکی از موثرترین علمای جهان اسلام است که در عصر ناصرالدین‌شاه قاجار در خانواده‌ای متدین و اصیل متولد شده و خود ایشان در کتاب الابرار که مصطفی باباخانی آن را تصحیح کرده، به خانواده و زادگاه و اصالت خاندان خود اشاره‌ کرده است. این عالم بزرگ حکومت چهار شاه قاجار یعنی ناصرالدین‌شاه، مطفرالدین‌شاه، محمدعلی‌شاه و احمدشاه و همچنین سلطنت رضاشاه پهلوی را درک و تجربه کرده است.

مشایخی افزود: با این اوصاف او در سال‌هایی که نهضت مشروطه اتفاق افتاد، زیست کرده اما نسبت به این واقعه تاریخی موضع‌گیری مشخصی را از ایشان شاهد نیستیم، این در حالی است که این عالم نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی روزگار خود بی‌تفاوت نبوده‌است. او نسبت به ورود روس‌ها در سال 1330 به تبریز که شش سال پس از نهضت مشروطه و استبداد صغیر اتفاق افتاده، به دلیل جنایاتی که آن‌ها در تبریز و خراسان مرتکب می‌شوند، رساله جهادیه را می‌نویسد و خرید کالاهای روسی را در آن روزگار تحریم می‌کند و مطالبی را در تقبیح رفتار آن‌ها به نگارش در می‌آورد.

به گفته این مورخ جنوبی، علامه بلادی در تاریخ جهان اسلام یکی از شخصیت‌های بزرگ است که سیدقاسم یاحسینی نخستین کسی بود که کار معرفی این عالم بزرگ را استارت زد و هم به پشنهاد او بود که من و زنده‌یاد نبوی، با همراهی بنیاد ایران‌شناسی کنگره بزرگداشت علامه بلادی را در استان برپا کردیم و مهم‌ترین دستاورد این کنگره، دریافت آثار ارزشمندی در تببین شخصیت تاریخی و نقش تاثیرگذار ایشان در استعمارستیزی بود. البته استاد یاحسینی اطلاعات عمیق‌تری در خصوص شخصیت سیاسی علامه دارند.

مشایخی در ادامه از برخی از کوتاهی‌های مدیران شهری در خصوص علامه مجتهد بلادی‌بوشهری گلایه کرد و گفت: اصلا در شأن علامه برجسته جهان اسلام نیست که یک خیابان پرت شهر که دو یا سه کیلومتر فقط طول آن است، به نام ایشان نامگذاری شده باشد. متاسفانه من بارها این گلایه را به شهرداری و مدیران شهری منتقل کرده‌ام که شما قدردان مشایخ تاریخ و ادبیات استان نیستید و در نام‌گذاری معابر به نام این بزرگان بسیار کج‌سلیقه‌ ظاهر شده‌اید.

وی سپس ادامه داد: با وجود اینکه علامه بلادی بیش از 70 اثر ارزشمند دارد؛ اما هنوز بسیاری از این آثار کپی هستند و متاسفانه اهتمامی برای چاپ مجدد این آثار از سوی مسئولان استان دیده نمی‌شود. این در حالی است که در خصوص مسائل مهم جامعه ایرانی و موضوعات دینی و سیاسی آثار قابل توجه و ارزشمندی را پدید آورده است. برای مثال، او در زمان رضاشاه به‌طور جامع به مسئله حجاب پرداخته که این موضوع، مسئله جامعه امروز ما هم شده است، همچنین علامه نوشته‌های عمیقی در اثبات حقانیت امامت امام علی (ع) دارد که هنوز مجالی برای انتشار نیافته‌اند.

مشایخی یادآور شد: علامه مجتهد بلادی از علمای استعمارستیز و ضداستبدادی بوده که در شناخت رضاشاه دچار اشتباه نشده و موضع‌گیری صحیح به سلطنت وی داشته است. همچنین همان‌طور که پیش از این اشاره کردم، او عالمی آگاه و حساس به مسائل روز بوده تا جایی که در جریان جنگ جهانی اول، به منطقه لیراوی رفته تا خوانین این منطقه را همراه با مبارزانی مثل رئیسعلی دلواری، شیخ حسین چاهکوتاهی و ... در نبرد با استعمار انگلیس کند.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر تاکید کرد: ما برای خروج از وضعیتی که امروز در آن گرفتار شده‌ایم باید، مشایخ و بزرگانی مثل علامه مجتهد بلادی بوشهری‌ها را پاس بداریم و به نسل‌های جوان‌تر بشناسانیم. 

بیشتر دنبال برجسته‌سازی آیت‌الله بلادیِ مبارز بودم تا بلادی شاعر

سیدقاسم یاحسینی دیگر سخنران این آیین رونمایی بود که در این خصوص گفت: در سی و چند سال اخیر درباب زندگی، اندیشه، آثار و مبارزات سیاسی آیت‌الله سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری کم سخن نگفته و کم کتاب منتشر نکرده‌ام. از این‌رو، خرسندم که تقریباً همه آثار سیاسی و مبارزاتی این روحانی مبارزه و ضداستعمار را در دهه‌های هفتاد و هشتاد قرن گذشته که بالغ بر 15 عنوان کتاب است، تصحیح کرده و با مقدمه‌هایی به‌چاپ رسانده‌ام. همچنین مقالات متعددی درباره وی نوشته و ارائه کرده‎‌ام؛ اما تا امروز، بلادیِ شاعر، هرگز مَد نظرم نبوده است.

این نویسنده و مورخ پرکار جنوبی ادامه داد: هنگامی که مشغول تصحیح و شرح کتاب «لوایح و سوانح» ایشان بودم، شعری را که علیه شوریده شیرازی سروده و در کتابش ضبط کرده بود، خواندم و مدتی درباب آن تأمل کردم؛ اما این تأمل کوتاه‌مدت بود. حتی یادم است همان ایام تصمیم گرفتم مقاله‌ای درباب تحلیل این شعر بنویسم، ولی سی سال گذشت و هنوز ننوشته‌ام، واقعیت این است که من در بخش بزرگی از زندگی فکری‌ام، بیشتر دنبال برجسته‌سازی و معرفی آیت‌الله بلادیِ مبارز و ضدانگلیسی بودم تا بلادی شاعر.

به گفته وی، اما اکنون با گردآوری و انتشار کتاب «مجموعه اشعار سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری» به‌کوشش و همت بشیر علوی، استاد دانشگاه، نویسنده و منتقد ادبی، سیمای ادبی و هنری آیت‌الله بلادی برایم پُررنگ شده است. چنانکه علوی در این اثر نشان داده، آیت‌الله بلادی شاعر چندان چیره‌دست و قوی نبوده و نتوانسته است دستاورد ادبی تازه، مستقل، برجسته و درخشانی به زبان فارسی ارائه دهد؛ اما ذوق شعری داشته که از ایام جوانی در او بوده و با مطالعه منابع و دیوان‌های شعری، این ذوق را به مرور زمان پخته و پرورش داده است.

مصحح کتاب «لوایح و سوانح» بیان کرد: با وجود اینکه برخی از اشعار او، دچار اشکالات وزنی و قافیه‌ای است؛ اما سوز عشق و صمیمیت را در لابه‌لای برخی از اشعارش می‌توان احساس کرد و دریافت.

یاحسینی سپس به سنخ‌شناسی و دسته‌بندی اشعار این عالم دینی و مجتهد برجسته که به همت بشیر علوی در کتاب مجموعه اشعار وی، صورت گرفته اشاره و آن‌ها را شامل اشعار مذهبی، اشعار اخلاقی، اشعاری در قالب پند و نصیحت، اشعار عاشقانه، اشعاری در هجو و نکوهش مخالفان، اشعار سیاسی و اشعار مبارزاتی اعلام کرد.

وی افزود: حجم اشعار سیاسی و مبارزاتی در منظومۀ شعری آیت ­الله بلادی نسبتاً اندک است و حجم غالب اشعارش را مطالب مذهبی، اخلاقی و عشقی تشکیل می­‌دهد. سیدعبدالله بلادی البته در مواردی، بی­‌پروا و جسور نیز بوده است و آن زمانی بوده که از خودش، عشق و همسر اولش و مرگ تراژدیک او سخن گفته است. کمتر مجتهد و روحانی برجسته‌­ای را در بوشهر و ایران سراغ داریم که چنین شورمندانه، دردمندانه و حتی در مواردی هیجان­‌زده، عشق زمینی و سرانجام تلخ آن را با زبانی سمبلیک و سخت عفیفانه روایت کرده باشد. «عفتِ روایت» را بلادی احتمالاً از نظامی گنجوی تعلیم دیده و تحت تأثیر او بوده‌است.
 

یاحسینی ادامه داد: شاید تنها نوآوری آیت­‌الله سیدعبدالله بلادی در حوزه شعر، همین جسارت بلکه بی‌­پروایی او بوده باشد.

وی سپس به گرایش علامه بلادی به کشکول‌نویسی اشاره و تصریح کرد: مشخص است که آیت‌الله بلادی در سنین جوانی کتاب «کشکول» نوشتۀ شیخ‌بهایی را خوانده و به‌شدت تحت تأثیر او قرار گرفته‌است. بلادی نه‌تنها در حوالی انقلاب مشروطه، دو کتاب کشکول نوشت که جلد اول آن هم در همان ایام چاپ شد، بلکه در عنفوان جوانی به‌عبیر خودش «کشکول الاشعار»ی داشته که از منظر روانشناسی فردی، تحول ادبی و درگ گفتمان حاکم بر یک طلبه تحصیل‌کرده نجف اشرف جالب و قابل تأمل است.

مصحح «لوایح و سوانح» ادامه داد: بلادی این کشکول را در سال 1313 هجری قمری به‌نگارش درآورده است. او متولد 1291هـ.ق است. بنابراین هنگام سرایش کشکول‌الاشعار، جوانی بیست و دو ساله بوده است؛ اما جالب است یک طلبه بیست و دو ساله، چنان اطمینان و اعتماد به‌نفسی داشته که به‌خود اجازه می‌داده دیگران را نصیحت کند، به‌شیاطین، اعلان جنگ دهد و بسان یک پیرمرد هفتادساله، دنیادیده و پُرتجربه، حرف بزند! آن هم با نظمی که البته دچار اشکالات فنی، وزنی و قافیه‌ای است!

وی تاکید کرد: یکی از حُسن‌های کار بشیر علوی در گردآوری مجموعه‌اشعار بلادی، این است که به‌قول استاد شفیعی‌کدکنی، تصحیحی که از مجموعه اشعار بلادی انجام داده است، ایده‌ئولوژیک نیست. او را در شعر و شاعری نه به آسمان برده و نه چندان اغراق‌آمیز ستایش کرده است. این پژوهشگر در جای جای این کتاب از دیدگاه نقد ادبی سنتی، اشکالات وزنی و عروضی شاعر را متذکر شده‌است. همین روش عملی، کارعلوی را قابل اعتنا کرده است. توانسته با سوژه‌ای که در باب آن کار و پژوهش می‌کند، فاصله بگیرد و در موارد متعددی سوژه را نقد کند. یک تصحیح غیرایده‌ئولوژیک!

یاحسینی همچنین یادآور شد: یکی از کارهای قابل ملاحظه بشیر علوی در مقدمه مفصل و تحلیلی این کتاب، ذیل عنوان «بلادی‌پژوهان»، گردآوری و تدوین کلیه آثار آیت‌الله بلادی و همچنین آثاری که درباره ایشان نوشته شده، است که در چند دهه اخیر چاپ و منتشر شده‌است. تاکنون چنین کار ارزشمند و کتاب‌شناختی انجام نشده بود. محققانی که می‌خواستند درباب آیت‌الله بلادی تحقیق و پژوهش کنند، اطلاعات کتاب‌شناختی چندانی از این عالم وارسته و مبارز در اختیار نداشتند. من اگر جای علوی بودم، برای مستندسازی بیشتر، در انتهای کتاب، کلیشه خطی برخی از اشعار و همچنین اول و آخر کتاب‌های «کشکول الاشعار»، «طریق العشاق» و «منظومه هدهدیه» را می‌آوردم.

این نویسنده، روزنامه‌نگار و مورخ اجتماعی با اشاره به سابقه شاعری در خاندان علامه بلادی گفت: آیت‌الله بلادی تنها خود شاعر نبود. ظاهراً شاعر بودن در این خانواده ژنتیکی بوده است، دختر بزرگ ایشان، فاطمه (1382ـ1309ش)، نخستین شاعر در تاریخ شعر زنان بوشهر است که نخستین دیوان شعر خود را در سال 1356 شمسی چاپ و منتشر کرده است. علوی در کتاب ارزشمند «شناختنامه شعر زنان بوشهر» به‌تفصیل درباب فطومه بلادی سخن گرفته و جایگاه تاریخی منحصربه‌فرد او را بازشناسانده است.

وی ادامه داد: همچنین برخی از پسرهای آیت‌الله بلادی نیز شاعر بودند و به‌نوبۀ خود دیوان و حتی دیوان‌ها داشتند. ابوالمحاسن بلادی (متوفی 1389ش.) صاحب «ارمغان بلادی» بود. زنده‌یاد ابوالمکارم بلادی (متوفی 1375ش.) نیز صاحب دیوان‌های شعری چون «ماه گمشده»، «منظومه نجفیه»، «دیوان نور»، «همیشه بهار»، «تقویم» و... بود.

شعر علامه بلادی نیز مانند دیگر آثار علمی ایشان خواندنی است

مصحح و گردآورنده مجموعه اشعار علامه مجتهد بلادی‌بوشهری در بخش پایانی این آیین رونمایی در خصوص تصحیح این اثر گفت: تصحیح مجموعه اشعار بلادی را اواخر سال 1400 آغاز کردم. این کار پس از 14ماه تلاش به پایان رسید. با شناختی که از آیت‌الله بلادی بوشهری داشتم، صلاح دیدم که اشعار ایشان نیز اگر منتشر شود، گام بهتری در شناخت هر چه بهتر این استعمارستیز جنوب برداشته شود.

بشیر علوی در معرفی بیشتر این کار توضیح داد: این کتاب در پنج بخش تنظیم شده‌است؛ بخش اول، مقدمه و توضیحی ار اشعار علامه بلادی و زندگینامه ایشان و شناسنامه بلادی‌پژوهان؛ بخش دوم، منظومه کشکول‌الاشعار؛ بخش سوم، منظومه هدهدیه؛ بخش چهارم، منظومه طریق‌العشاق و بخش پنجم، اشعار پراکنده ایشان است.

وی ادامه داد: اشعار پراکنده آیت‌الله بلادی در روزنامه‌ها و آثار دانشمندان دوره خود و پراکنده در دیگر آثار خود ایشان بود که همه این اشعار به انضمام دیگر منظومه‌های علامه که همگی به دست خط مبارک خود ایشان در این مجموعه منتشر شده است.

علوی معتقد است که هرچند آیت‌الله بلادی را نمی‌توانیم به عنوان شاعری حرفه‌ای قلمداد کنیم، چون اشعارش اندکی لغزش‌های عروضی و قافیه‌ای دارد، منتها این‌که مجتهدی بزرگ به امر شعر و سرایش علاقه نشان می‌دهد و اشعاری زیبا و ارزشمند از خود بر جای می‌گذارد، خود جای پسندیدگی و تقدیر دارد. زیباترین وکم‌لغزش‌ترین منظومه ایشان، منظومه «هدهدیه» است که در حقیقت سوگواره‌ای از همسر خود «بی‌بی زهرا» است که در رثای وی داد سخن را داده است و به زیبایی از عهده این کار برآمده است.

وی یادآور شد: جمع‌آوری تاریخ استان و سرزمین که تاریخی واقعی و حقیقی است، خواه شعر باشد یا نثر، بر غنای فرهنگی یک قوم می‌افزاید و تاریخ فرهنگی آن قوم و سرزمین را زینت می‌بخشد. از این نظر، نشر آثار بزرگان ادبی و علمی بر ذخیره پرملات سرزمین ما خواهد افزود. برای حرکت روبه جلو ناگزیر از اتصال به پیشینه خود و شناخت آن هستیم. رها کردن گذشته و سنت خود، نمی‌تواند بهبودی در فرهنگ آینده ما ایجاد کند.

علوی تاکید کرد: شعر علامه بلادی نیز مانند دیگر آثار علمی ایشان، نظیر نجوم و کودک‌یاری و حکمت و فلسفه و .... ارزشمند و قابل دیدن و نشر است. جدای چند لغزش عروضی که در شعر ایشان وجود دارد، به نسبت دوره خود، شعرش ارزشمند و سترگ و خواندنی است و توانسته در شعر خود مباحث علمی و ارزش و به اضافه مباحث احساسی و عاطفی جا دهد.

به گزارش ایبنا، پایان‌بخش این برنامه، رونمایی از کتاب «مجموعه‌اشعار علامه سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری» تالیف بشیر علوی با حضور شماری از ادیبان و مسئولان فرهنگی هم‌استانی بود.