مرور اندیشههای صلحطلبانه حافظ در آستانه روز بزرگداشتش/5
رضا اسماعیلی: حافظ زیادهخواهی را سبب دشمنی و جنگ میداند
رضا اسماعیلی، شاعر گفت: پیام حافظ به مردم جهان صلح و دوستی و آشتی است. مدارا، عقلانیت و خردگرایی، سبب دوری از تعصب میشود و جنگ را دور میکند. از سوی دیگر جنگها به دلیل زیاده خواهیهاست. حافظ میگوید اگر حاکمان جهان انسانهایی وارسته و قانع باشند و به حقوق سایر ملل احترام بگذارند، صلح به وجود میآید.-
وی توضیح داد: حافظ مانند شاعران دیگری چون سعدی، مولانا، عطار و فردوسی بر این باور و اعتقاد بود که صلح، حقیقتی ثابت است و شاکله جهان بر آن بنا شده است. حافظ این نکته را در اشعار خودش لحاظ کرده است. به عنوان مثال حافظ معتقد بود که برای نائل شدن به صلح در جهان باید انسانهایی حقطلب و حقجو باشیم. حقطلبی یکی از محورهای رسیدن به صلح در آثار حافظ است. البته سعدی هم در جایی همین حرف را میزند و میگوید:
«به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست»
اسماعیلی ادامه داد: حافظ هم مانند سعدی معتقد است که همه نشانهها و آیات هستی به یک حقیقت دلالت دارد و آن وجود حضرت حق است. حافظ چنین دیدگاه و نظری را در یکی از ابیاتش اینگونه میآورد:
«بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم
فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم»
حافظ میخواهد بگوید اگر ما عاشق عالم هستی باشیم و به همنوع خود عشق بورزیم، صلح برقرار میشود.
سراینده مجموعه شعر «حنجره سرخ عشق» گفت: یکی دیگر از محورهایی که حافظ در اشعارش مطرح میکند، تأکید بر اخلاق و اخلاقگرایی است. حافظ اخلاق را برای مستحکم شدن صلح میداند، همانطور که مولوی میگوید:
«از خدا جوییم توفیق ادب
بی ادب محروم ماند از لطف رب
بی ادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش در همه آفاق زد»
حافظ هم مانند مولوی معتقد است بی اخلاقی باعث جنگ میشود.
اسماعیلی افزود: محور دیگر بحث دوری از تعصب کورکورانه و جاهلانه است. لسان الغیب میگوید:
«آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است
با دوستان مروت با دشمنان مدارا»
تعصب به این معناست که گاهی انسانها موضوعاتی را که جنبه خرافی دارند و اصالتی ندارند باور میکنند. همین امر باعث میشود که جنگ میان انسانها دربگیرد. حافظ میگوید اگر تعصبات کورکورانه را کنار بگذاریم و بر مبنای عقلانیت در جهان زندگی کنیم، کدورتها از بین خواهد رفت. او در جایی میآورد:
«جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه
چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند»
اسماعیلی افزود: حافظ معتقد است که اگر دنبال حقیقت باشیم، جنگی در نخواهد گرفت. در واقع حقیقت از منظر حافظ همان توسل و تمسک به یکتاپرستی است. در گام دوم اگر با شب چراغ عقلانیت و خرد حرکت کنیم به چاه و چاله جنگ طلبیها نخواهیم افتاد. در واقع مدارا و عقلانیت و خردگرایی، سبب تعصب است و هر دو اینها جنگ را دور میکنند. از سوی دیگر جنگها به دلیل زیاده خواهیهاست. حافظ میگوید اگر حاکمان جهان انسانهایی وارسته و قانع باشند و به حقوق سایر ملل احترام بگذارند، صلح به وجود آید. او همچنین گفته است:
«چو حافظ در قناعت کوش و از دنیای دون بگذر
که یک جو منت دونان دو صد من زر نمیارزد»
و یا در جایی دیگر میآورد:
«غلام همت آنم که زیر چرخ کبود
ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است»
این شاعر ادامه داد: حافظ در جایی دیگر سروده است:
«ذره را تا نبود همت عالی حافظ
طالب چشمه خورشید خروشان نشود»
این بیت اشاره دارد که انسان باید پایبند به ارزشهای اصیل اخلاقی و انسانی باشد تا راه رستگاری خود را باز کند. پایبندی به ارزشهای انسانی راه را برای صلح میگشاید.
رضا اسماعیلی متولد سال 1339 تهران و کارشناس رشته علوم اجتماعی از دانشگاه علامه طباطبایی تهران است.
«حنجره سرخ عشق»، «نی نامه»، «گزیده ادبیات معاصر»(شماره 6)، «بر آستان جانان»، «آسمانیها»، «عاشقانههای شرقی»، «از جنس باران»، «عاشقانههای سرخ»، «بوی گل در میزند»، «این مریم همیشه»، «ملکوت کلمات» «آب، بابا... آزادی»، «لهجه شرقی عشق», مجموعه شعر عاشورایی «ناگهان دریا» و مجموعه شعر رضوی «کبوترانه بخوان آسمان هشتم را» نام برخی از مجموعه شعرهای وی هستند.
نظر شما