به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، جلسه ارائه گزارش مرحله اول طرح «آمایش ملی فضاها، منابع و خدمات کتابخانه‌های عمومی کشور در سامانه WebGis» ۵ شهریورماه ۱۴۰۲ با حضور سید‌باقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد؛ سکینه قاسم پور، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی؛ سید‌عباس رجایی، عضو هیئت علمی و رئیس مؤسسۀ جغرافیای دانشگاه تهران؛ حسنعلی فرجی سبکبار، عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران؛ حسین آقایی، مدیرکل بودجه، تشکیلات و بهبود مدیریت؛ هادی امیری، مدیرکل امور عمرانی؛ احسان کاوه، مدیرکل فناوری اطلاعات؛ سجاد محمدیان، مدیرکل پژوهش و آموزش، محمدعلی میرزایی، مدیرکل امور استان‌ها و همچنین برخی کارشناسان ستاد در کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.
 
در ابتدای جلسه سید‌باقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد به معرفی موضوع، پیشینه و اهداف طرح آمایش ملی فضاها، منابع و خدمات کتابخانه‌های عمومی پرداخت و گفت: بهره‌گیری از برنامه آمایش سرزمینی، که امکان جمع‌آوری لایه‌لایه اطلاعات و کنترل و تحلیل و توصیف آن‌ها را به ما می‌دهد، فرصت کم‌نظیری برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است تا با به‌هنگام‌ کردن اطلاعاتش، به تحقق کامل وظیفه‌اش در دو حوزه ارائه «خدمات کتابخانه‌ای» و توجه به «نیازهای مطالعاتی کاربران» دست بیابد.
 
میرعبداللهی افزود: استفاده از این ابزار همچنین به ما امکان حضور فعال در شبکه‌های اطلاع‌رسانیِ بین‌المللی را می‌دهد که این موضوع از جمله راهبردهای جدید نهاد برای معرفی خود در سطح جهانی است.
 
وی در پایان، ضمن ابراز امیدواری برای تحقق به‌هنگام مراحل دیگر این طرح و ارائه نسخه نهایی آن، با توجه به اهمیت و ضرورت راه‌اندازی سامانه آمایش و منفعتی که در نهایت برای عضو و کتابخانه خواهد داشت، خواستار همکاری تمامی همکاران در مراحل آتی اجرای این طرح شد.
 
در ادامه جلسه، گروه طراحی سامانه WebGis به بیان مطالبی پیرامون ضرورت آمایش سرزمینی و نیز ویژگی‌های این سامانه پرداختند.
 
عضو هیات علمی و رئیس مؤسسۀ جغرافیای دانشگاه تهران با اشاره به شکل‌گیری تفکر آمایش سرزمینی در کشور از دهه ۴۰ و ۵۰، اظهار داشت: آمایش سرزمینی در سطح کلان، ابتدا بر توزیع فضاییِ خدمات، فعالیت و سکونت تمرکز داشت. پس از انقلاب اسلامی، این تفکر ـ با فرازها و فرودهایی ـ در برنامه‌های کشوری جای گرفت و به عنوان یکی از راهبردهای اصلی برنامه‌های توسعه مطرح شد. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ۱۳۹۵ به طور جدی به آمایش سرزمینی توجه کرد و خوشبختانه از زمان اجرای طرح به صورت آزمایشی، اهداف مشخص طرح پیگیری و چالش‌های آن نیز شناسایی شد.
 
وی ادامه داد: در ابتدای کار، شاخص‌های مکان‌یابی و پیاده‌سازی محدوده‌های خدمت با چالش جدی مواجه بود که خوشبختانه با برنامه‌ریزی نهاد، دستورالعمل محدوده‌های خدمت پیاده‌سازی شد. در حال حاضر، طرح آمایش کتابخانه‌های عمومی کشور در ۱۴ استان اجرا شده است. با این حال از ابتدای اجرای آزمایشی طرح، چالش‌هایی چون بروزرسانی داده‌ها وجود داشت.

رجایی، آمایش استان تهران در سال ۱۳۹۵ و همگام با پروژه آماربرداری آغاز و اطلاعات حاصل از آن در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ ارائه شد. علاوه بر این، موضوع ادغام و تجمیع شهرها، تعیین محدوده‌های خدمت و مسئله هم‌پوشانی نیز فراروی ما قرار داشت. نهاد به این مسائل واقف بود و به همین دلیل، سرانجام، موضوع آمایش سرزمینی بر بستر وب مطرح شد.
 
وی افزود: فارغ از آمایش و نمایش اطلاعات کتابخانه‌ها بر روی وب، تحلیل‌ها و تعیین محدوده‌های خدمت نیز مطرح بود. سعی ما شناسایی دغدغه‌های نهاد بود که این مهم از طریق نیازسنجی محقق شد. تحلیل فضای داده‌ها و پیاده‌سازی آن‌ها بر روی وب نیز از مواردی بود که در این مرحله به آن توجه شد.
 
وی ارزیابی‌های مکانی، مکان‌یابی و تعیین محدوده‌های خدمت را از اهداف کلی طرح دانست و گفت: انتظار می‌رود سامانه این ارزیابی‌ها را در اختیار نهاد قرار دهد. در حال حاضر، سامانه پایه WebGis بر روی سِرورهای نهاد قرار گرفته و در حال کار است. قسمتی از بخش‌های تحلیلی و گزارش‌گیری نیز در سامانه استقرار یافته که توسعه و پیگیری آن در دستور کار است.
 
رئیس مؤسسۀ جغرافیای دانشگاه تهران همچنین از آماده‌سازی ماژول املاک در این سامانه خبر داد تا ساختمان‌ها و املاک نهاد وارد سامانه شده و امکان مدیریت فضایی بر روی آنها فراهم شود.
 
در بخش دیگر این نشست، حسنعلی فرجی سبکبار، عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، به معرفی سامانه و ویژگی‌های آن پرداخت و گفت: مجموعه طراحی‌شده، به عنوان بخش پایه نرم‌افزار، آماده و قابل بهره‌برداری است که روی سِرور نهاد مستقر شده است.
 
وی در ادامه به قابلیت‌های این سامانه، ویژگی‌های عمومی و نیز ابزارهای تحلیلی که آن را از برنامه‌های مشابه متمایز می‌کند، اشاره کرد وگفت: ارزیابی مکانی با تعیین شعاع جست‌وجو و ارائه شاخص‌های ملی، استانی، شهرستانی و محلیِ مربوط به آن مکان؛ تحلیل نابرابری فضایی برای تشخیص نحوه توزیع امکانات، خدمات و منابع در کتابخانه ها؛ تعیین Service area (محدوده خدمت) و ویژگی‌های محدوده مورد نظر، ابزار تشابه به منظور استخراج محدوده‌های مشابه، بخش‌بندی فضایی محدوده کتابخانه‌ها و تحلیل فضایی، برخی از قابلیت‌ها و ابزارهای کاربردی این سامانه است.
 
در ادامه چرخان، سرپرست گروه پژوهشی مجری، نحوه نیازسنجی برای پاسخگویی به نیازهای نهاد و توسعه نیازمحورِ آن را تشریح کرد و بررسی نتایج مهم‌ترین پژوهش‌های داخلی و بین‌المللی در زمینه کتابخانه‌ها و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، مرور اسناد بالادستی و نیازسنجی سازمانی را از مقدمات انجام شده برای نیازسنجی نرم‌افزار WebGIS دانست.
 
وی با اشاره به پیشینه ارتباط بین جغرافیا و کتابخانه گفت: استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در کتابخانه‌های عمومی به ادغام و استفاده از فناوری مکانی و داده‌های جغرافیایی برای ارتقای خدمات کتابخانه‌ای، دسترسی به اطلاعات و مشارکت جامعه اشاره دارد. GIS کتابخانه‌ها را قادر می‌سازد تا داده‌های مربوط به مکان‌های جغرافیایی را تجسم و تجزیه و تحلیل کنند و بینش‌های ارزشمندی را در مورد روابط و الگوهای فضایی ارائه دهند.
 
چرخان اضافه کرد: GIS کاربردهای نوآورانه مختلفی در مدیریت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی دارد؛ کاربردهایی مانند طراحی فضای داخلی کتابخانه‌ها، طراحی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، انتخاب کتاب، سازماندهی اسناد و پایگاه‌های داده نقشه، ارائه کاتالوگ‌های جغرافیایی برای کتاب‌ها، آرشیوها، راهنمای کتابخانه‌های آنلاین و بازاریابی خدمات کتابخانه‌ای.
 
وی ایجاد شبکه گسترده جغرافیایی، تجزیه و تحلیل داده‌ها، دسترس‌پذیری کتابخانه، عدالت فضایی، مکان‌یابی شعبه‌های کتابخانه، جذب مخاطب و بهبود تجربه کاربران، تقویت سرمایه اجتماعی و جذب مشارکت، کاربرپسندی، نقشه‌نگاشت محدوده خدمات، مدیریت منابع، اطلاعات و داده‌ها، افزایش سرعت و دقت در تصمیم‌گیری، قابلیت تجمیع داده‌ها و تسهیل همکاری بین کتابخانه‌ها و سایر موسسات را از ویژگی‌های سامانه WebGis دانست.
 
در ادامه این جلسه مدیرکل دفتربرنامه ریزی نهاد، ضمن جمع‌بندی آنچه در این جلسه ارائه شد، اظهار داشت: تفکر برنامه‌ریزیِ مبتنی بر آمایش در ایران از چند دهه پیش مطرح بوده و از همان زمان به تدریج در سیاست‌گذاری‌ها و اسناد بالادستی جاری شده است.

قاسم پور افزود: در حوزه کتابخانه‌های عمومی نیز برای اولین بار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با هدف توزیع عادلانه فضا و خدمات کتابخانه‌ای، استفاده بهینه از منابع و امکانات، جلوگیری از هدررفت سرمایه و در نهایت، ایجاد منافع حداکثری برای کاربرِ نهایی، به حوزه آمایش کتابخانه‌های عمومی وارد شد.
 
وی افزود: تجربه اجرای آمایش کتابخانه‌های عمومی در ۱۴ استان نشان داد که روزآمدسازی داده‌ها و اجرای طرح با رویکرد قبلی، با چالش‌ها و هزینه زیادی همراه است و لذا نیاز به رویکرد جدیدی بود که به واسطه آن، طرح در سطح کشور به صورت همزمان و با قابلیت روزآمدسازی داده‌ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مقیاس کلان اجرا شود و این امکان را در اختیار ما قرار دهد که از آمایش نه تنها برای جایابیِ مناسب کتابخانه‌ها بلکه برای تأمین منابع و طراحی خدمات و برنامه‌های مبتنی بر جمعیت خدمت‌گیر استفاده کنیم.

مدیرکل دفتربرنامه ریزی نهاد گفت: بر این اساس، «طرح آمایش ملی فضاها، منابع و خدمات کتابخانه‌های عمومی در سامانه مبتنی بر وب» در دستور کار قرار گرفت. این پروژه در چند مرحله تعریف شده و در حال حاضر مرحله اول آن ـ که طراحی و نصب نسخه پایه است ـ به اتمام رسیده و سامانه مورد نظر بر روی سِرورهای نهاد قرار گرفته است.

 قاسم پور افزود: مرحله دوم به «نیازسنجی» اختصاص یافته است و تلاش ما این است که، پس از ارائه آموزش‌های لازم و فراهم‌کردن امکان دسترسی به سامانه در سطوح مختلف، نیازسنجی به صورت همزمان و در حین استفاده از نسخه پایه انجام شود تا سامانه با همکاری واحدهای مختلف، توسعه یابد.
 
 پایان جلسه به پرسش و پاسخ در خصوص قابلیت‌های سامانه WebGis اختصاص یافت. همچنین مدیران کل و کارشناسان استانی نیز به صورت مجازی در این جلسه حضور داشتند و به سؤالاتی از استان‌های قزوین، مازندران، خراسان رضوی و ... پاسخ داده شد.