خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ معرفی کتاب‌های لاتین کتابخانه‌ها کاری است که شاید کمتر ضرورت آن احساس شده باشد؛ زیرا این دست کتاب‌ها، مخاطبان کمی دارند و بیشتر، محققان و پژوهشگران و احتمالا کسانی که زبان دومی غیر از فارسی می‌دانند، سراغ آن‌ها می‌روند. البته دانشجویان و استادان هم متقاضی این منابع هستند.

با راضیه یوسفی‌نیا، کارشناس مسئول بخش مجموعه‌سازی کتابخانه مجلس، گفت‌وگویی داشتیم و از او درباره حذف بودجه خرید منابع لاتین کتابخانه مجلس سوال کردیم؛ بودجه‌ای که گویا در دوران کرونا نزدیک به صفر شده است.

آیا بودجه خرید منابع لاتین در کتابخانه مجلس اکنون حذف شده است؟
این بودجه البته کامل حذف نشده است و در سال‌های اخیر، کاهش پلکانی داشته و امسال این رقم به پایین‌ترین حد خود رسیده است؛ به‌طوری که امسال تنها 30 میلیون تومان کتاب لاتین خریداری شده که باتوجه به قیمت بسیار بالای کتاب‌ها؛ با این بودجه، توانسته‌ایم تنها 17 عنوان کتاب لاتین خریداری کنیم. در سال‌های قبل، حداقل اهم منابع لاتین و به‌خصوص کتاب‌های مرجع چندین جلدی، به‌طور کامل خریداری می‌شد اما این کتاب‌ها اکنون با توجه به قیمت بالا و مساله تحریم، به‌صورت محدود خریداری و وارد مجموعه ما می‌شود. درحالی که این منابع در بخش مرجع برای مراجعان و محققان اهمیت زیادی دارند و قاعدتا باید به‌روز خریداری شوند.

بیشترین بخش لاتین کتابخانه که در کرونا و شرایط تحریم، دچار آسیب شد، کدام قسمت بود؟
در بخش اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی نشریات لاتین ما بسیار منحصر‌به‌فرد و قوی است و حتی بر اساس ارتباطی که با سایر مراکز مانند کتابخانه ملی و کتابخانه بنیاد ایران‌شناسی و سایر مراکز داریم، می‌توانم بگویم تقریبا در ایران تک است. ما همیشه تلاش کردیم این منابع و آرشیو را به‌روز نگه داریم اما امسال(2021) متاسفانه توانستیم فقط 2 عنوان مجله و نشریه در این حوزه‌ها خریداری کنیم. سال گذشته هم فقط چهار عنوان مجله در این حوزه‌ها خریداری شد.

در سنوات گذشته برای بروزرسانی این مجلات و نشریات، تلاش زیادی صورت گرفته و گاهی اوقات که کتابخانه به‌دلایل مختلف ناچاراً برخی مجلات را خریداری نمی‌کرد، به‌محض برطرف شدن کمبود بودجه، بخش مجموعه‌سازی اقدام به تهیه کسری‌ها از طریق back issues می‌کرد که قاعدتا هزینه سنگین‌تری داشت.

هر سال تقریبا 27 عنوان مجله در حوزه ایران‌شناسی، شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی خریداری می‌شد که همگی در کتابخانه تخصصی ایران‌شناسی ثبت و نگهداری می‌شوند و چند عنوان مجله عمومی به زبان انگلیسی هم برای بخش نشریات کتابخانه خریداری می‌شد اما هم اکنون این خریدها متوقف شده و امیدوارم با توجه ویژه مسئولان، این مهم از سر گرفته شود. این مجلات و نشریه‌ها 50 تا 60 سال قدمت دارند و بسیار ارزشمندند. متاسفانه تنها راه تامین این مجلات ارزشمند؛ اشتراک سالانه آن‌هاست و راه دیگری برای جبران کسری این مجلات وجود ندارد و فقط باید بودجه‌ای باشد تا این نشریات که اکنون قیمتشان بسیار بالا رفته؛ خریداری شوند تا هم مورد استفاده محققان و پژوهشگران کتابخانه مجلس و هم سایر مراکز تحقیقاتی قرار گیرند.

در بخش کتاب، اگرچه محدودیت‌های زیادی وجود دارد اما می‌توان کسری بودجه و نداشتن منابع را تا حدودی از راه‌های دیگر جبران کرد. یکی از این راه‌ها، تامین بخشی از کتاب‌های لاتین به‌صورت منابع دجیتالی است؛ یعنی کتاب‌ها را به‌صورت پی.دی.اف تهیه کنیم و در اختیار مراجعان متقاضی قرار دهیم. البته به دلیل رعایت حق‌مولف، در این خصوص هم باید ملاحظاتی صورت بگیرد اما تهیه مجلات لاتین معتبر جهان از این طریق غیرممکن است.
 
چند عنوان نشریه و مجله لاتین اکنون در کتابخانه مجلس وجود دارد؟ این مجلات مربوط به کدام دوره‌ها هستند؟
در حال حاضر تعداد 47 هزار جلد کتاب لاتین در کتابخانه مجلس و 20 هزار جلد در کتابخانه ایران‌شناسی موجود است. همچنین 27 عنوان مجله لاتین اشتراک داشتیم که تا سال 2017 همه عناوین تامین شده و از سال 2018 به بعد عناوین، تقلیل‌ یافته و متاسفانه در سال 2021 فقط دو عنوان ثبت و سفارش در این زمینه داشتیم.

آیا برای تامین مجلات و کتاب‌ها فقط مشکل بودجه وجود دارد؟
برای تامین مجلات فقط بودجه نیاز است زیرا اگر پول باشد، ما کارگزاران داخلی خبره‌ای مانند «ویژه نشر» داریم که تاکنون قدم‌های بزرگی برای تامین مجلات ما برداشته است. اما قطعا تحریم‌ها هم اثر‌گذار بود؛ مثلا مجله ایران‌شناسی که تا چهار سال قبل رایگان از فرانسه برای ما ارسال می‌شد، متاسفانه با شدت گرفتن تحریم‌ها در سال‌های اخیر با وجود تمام مکاتبات صورت گرفته دیگر ارسال نشد. تنها یک موسسه خارجی در این دوران با ما همکاری کرد و آن موسسه باستان‌شناسی آلمان بود که در ایران هم دفتر داشت. این موسسه کتاب‌هایی که در حوزه شرق‌شناسی و باستان‌شناسی منتشر می‌کرد، برای ما ارسال می‌کرد و در برابرش کتاب‌هایی ازمجموعه کتابخانه مجلس را دریافت می‌کرد.

پس در دوران کرونا در مجموع با توجه به شرایط تحریم و بیماری، منابع لاتین به کتابخانه مجلس اضافه نشد؟
به جز 17 عنوانی که با همین بودجه محدود، امسال توانستیم خرید کنیم و چندین عنوان اهدایی مجلس و محققان گرامی، منبع جدیدی اضافه نشد. هرچند کارهای دیگری برای جبران این منابع در ایام دورکاری انجام دادیم؛ به‌عنوان مثال دانلود رایگان پی‌.دی‌.اف کتاب‌ها از جمله آن‌ها بود. ابتدا سایت‌هایی که کتاب‌های الکترونیکی رایگان در اختیار ما می‌گذاشتند، شناسایی شدند و بعد با توجه به نیاز کتابخانه، کتاب‌های ارزشمندی دانلود شد. یکی از این سایت‌ها که بسیار عملکرد خوبی داشت سایت https://b-ok.asia بود که روزانه با هر ایمیل شما می‌توانید 10 عنوان کتاب دانلود کنید. برای مثال؛ من با پنج ایمیل، روزی 50 عنوان کتاب لاتین منتشر شده از سال های 2019 تا 2021 را دانلود کردم. از این طریق؛ حدود 2200 عنوان pdf تهیه شد که بعد از آماده‌سازی، می‌تواند در کتابخانه دیجیتالی کتابخانه مجلس بارگذاری شود.

یک کار خوب دیگر که در این ایام، در بخش مجموعه‌سازی به آن پرداخته شد، ساماندهی مجموعه‌های اهدایی بود که سال‌ها به دلایل مختلف در مخزن نگهداری می‌شد و شامل کتاب‌های بسیار ارزشمندی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و بعضا روسی بود که حدود 635 عنوان از این طریق ثبت و بعد از سازماندهی به مخزن ارسال شد. برای نمونه در این مجموعه کتاب «اطلس جهان» بود که سال 1842 یعنی 179 سال پیش منتشر شده است. کتاب‌های روسی این مجموعه در فواصل زمانی معین شده توسط کتابخانه، از سوی مترجمان روسی به فارسی ترجمه و بعد ثبت و سازماندهی خواهد شد.
  بودجه سال‌های قبل از تحریم چقدر بود؟
در زمان ریاست‌های قبلی کتابخانه ما چندان مشکل محدودیت بودجه برای تامین منابع لاتین نداشتیم و حتی تا چند صد میلیون تومان هم سالانه برای خرید این منابع هزینه می‌شد. البته این آمار برای پنج سال قبل است و کم‌کم با شدت یافتن تحریم‌ها و نابسامانی وضعیت ارز در کشور، این بودجه به پایین‌ترین حد خود رسیده است.

دوران طلایی خرید منابع لاتین برای کتابخانه مجلس کی بود؟
دوران مدیریت رسول جعفریان، منابع لاتین خوبی برای کتابخانه مجلس خریداری شد. البته او به دلیل تسلط به زبان عربی ابتدا تمایل داشت منابع عربی و فارسی را بیشتر خریداری کند اما کم‌کم با اولویت منابع لاتین و دقت‌نظر بخش مجموعه‌سازی که همواره بهترین منابع لاتین را انتخاب و خریداری می‌کردند، آشنا شد و کار به جایی رسید که آن زمان آقای جعفریان، در کسوت رئیس کتابخانه مجلس از آقای لاریجانی، رییس وقت مجلس شورای اسلامی برای تامین منابع کتابخانه مجلس؛ بودجه جداگانه دریافت می‌کردد.

یادم می‌آید حتی در آن زمان، ناشری اسپانیایی به نام «مولیرMoleiro» بود که کتاب‌های نفیس با تیراژ پایین منتشر می‌کرد؛ یعنی کتاب‌ها از نظر صحافی، کاغذ و جلد بسیار نفیس بودند اما قیمت آن‌ها بسیار گران بود در حدود چهار-پنج هزار یورو. این ناشر کتاب‌های نسخ خطی جهان از جمله منابع شرقی را هم منتشر می‌کرد و رسول جعفریان بعد از دیدن کتاب‌ها و شناخت ناشر، باوجود مشکلات مالی به شدت از خرید این منابع حمایت کرد و خوشبختانه چند عنوان از این آثار خریداری و در کتابخانه ایران‌شناسی به ثبت رسید.

دوره ابهری هم که در حدود هشت سال ریاست کتابخانه را عهده‌دار بود، در بخش خرید و تهیه نشریات لاتین، دوره خوبی را سپری کردیم و پوشش کتاب و نشریات در این دوره بسیار خوب بود. سایر رؤسای کتابخانه مجلس هم در دوران خودشان، حمایت‌های خاصی را داشتند اما نوسان بودجه باعث می‌شد در تامین منابع متفاوت عمل شود.

برای جبران کاهش خرید منابع لاتین چه کار کردید؟
در دوران کرونا و تحریم کشور برای جبران کسری بودجه منابع لاتین، همانطور که گفتم از راه مجازی اقدام کردیم. علاوه بر این تعداد قابل توجهی منابع الکترونیکی به‌صورت پی‌دی‌اف داشتیم و در ایام کرونا این فرصت را غنیمت دانستیم و کار آماده‌سازی این منابع را در پیش گرفتیم. این منابع از طریق مبادله و بعضا خرید، تهیه شده بود که تا کنون 2500 عنوان آن آماده شده و به امید خدا با شروع کار کتابخانه دیجیتال کتابخانه مجلس، آماده بارگذاری در این سامانه است.

فعالیت دیگری که تا حدودی کاهش خرید منابع لاتین را در حوزه کتاب‌های حقوقی برطرف کرد، تعاملی بود که با مجلس شورای اسلامی داشتیم. در یک مقطع زمانی، بخش آموزش مجلس متوجه شد در حوزه تدوین قوانین، کتابی به زبان فارسی در این سال‌ها منتشر نشده است و مجلس شدیدا به این کتاب‌ها نیاز دارد. بنابراین کتابخانه با همراهی بخش آموزش دست‌به‌کار شده و کتاب‌های بسیار خوبی را در این زمینه تهیه کردند که هم پی.دی.اف این کتاب‌ها که به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی بود، در کتابخانه موجود است و هم تعدادی از آن‌ها پرینت و صحافی شده و در قالب کتاب ثبت و در بخش موضوعی قوانین کتابخانه مجلس در اختیار عموم است. از این مجموعه، تعدادی از سوی انتشارات سمت و همچنین مجلس به‌صورت مشترک انتخاب، ترجمه و به چاپ رسیده است. سایر منابع هم در کتابخانه دیجیتال در اختیار محققان قرار داده خواهد شد.

چند جلد کتاب لاتین در کتابخانه مجلس وجود دارد؟ این کتاب‌ها به چه زبان‌هایی است؟
اکنون 67 هزار جلد کتاب لاتین در زبان‌های مختلف در کتابخانه مجلس وجود دارد. البته اولویت زبانی با توجه به نیاز مراجعان، اول زبان انگلیسی و بعد فرانسه و آلمانی و سپس سایر زبان‌ها است و البته زبان عربی هم جایگاه ویژه‌ای دارد که توسط همکاران دیگر تهیه می‌شود. ما به‌دلیل این که کتابخانه پارلمانی هستیم، کتاب‌های حقوق، تاریخ و سیاست برایمان اهمیت زیادی دارد. البته بنا به سیاست کتابخانه مهم‌ترین کتاب‌های حوزه علوم انسانی با توجه به محدودیت بودجه و اولویت موضوعی خریداری می‌شوند. کتابخانه مجلس به دلیل این که پایلوت کتاب‌های علوم انسانی است و دانشجویان رشته‌های مختلف علوم انسانی به این‌جا مراجعه می‌کنند، تلاش می‌شود هیچ بخشی از منابع در این خریدها مغفول نماند.

منابع لاتین کتابخانه مجلس از معتبرترین ناشرین بین المللی خریداری می‌شود. ناشران دانشگاهی مانند آکسفورد، کمبریج، ادینبرگ، ییل، هاروارد و پرینستون در اولویت خرید هستند. در حوزه ایران‌شناسی نیز ناشران آلمانی مانند «هاراسوویتز »بسیار قوی هستند که خرید ما در این بخش از این ناشر در اولویت است. این ناشر بین‌المللی کتاب‌های ایران‌شناسی، اسلام شناسی خوبی به زبان‌های مختلف، منتشر می‌کند. همچنین ناشران بنامی چون «بریل» در هلند فعالیت دارند و در سال، کتاب‌های زیادی در حوزه ایران‌شناسی، اسلام شناسی و نسخ‌خطی منتشر می‌کنند. 

این خریدها چطور انجام می‌شد؟
مثلا اگر در نمایشگاه‌های کتاب تهران حضور پیدا می‌کردیم، از طریق کارگزارانشان این خرید انجام می‌شد یا در دورانی که بودجه خوب بود، مستقیم از طریق کارگزار، لیست کتاب‌ها سفارش داده می‌شد و کتاب‌های موردنیازمان تهیه می‌شویم، اما در چند سال اخیر به دلیل کرونا و تحریم، تهیه منابع لاتین هم تحت تاثیر قرارگرفت.

سال گذشته با توجه به شرایط کرونا و این که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با تاخیر و به صورت مجازی برگزار شد و تعداد کمی از ناشران خارجی توانستند کتاب‌های جدید خود را عرضه کنند و در عین حال قیمت بسیار بالای کتاب‌ها باعث شد استقبال کمی از نمایشگاه بین‌المللی صورت بگیرد و ما هم مانند سایر مراکز، متاسفانه نتوانستیم خرید قابل توجهی داشته باشیم؛ در صورتی‌که چشم محققان و سایر مراکز تحقیقاتی کشور به کتابخانه مجلس است و امیدوارم امسال بتوانیم خرید بهتری داشته باشیم.

در زمینه ارتباط با ناشران خارجی ما از طریق کارگزاران و نمایندگی‌های آن‌ها در ایران اقدام می‌کنیم. مثلا انتشارات راتلج Routledge در انگلیس در حوزه علوم انسانی بسیار قوی است و در ایران شرکت ویژه نشر آن را پوشش می‌دهد. یا اشپرینگر Springer و پالگریو Palgrave که نگارستان کتاب آبی کارگزار آن است و انتشارات جان وایلی John Wiley که شرکت آوند دانش نماینده آن‌ است؛ کتاب‌های مرجع بسیار پراهمیتی در حوزه علوم انسانی منتشر می‌کند.
بسیار حائز اهمیت است که کتابخانه مجلس در شرایط عادی بتواند در نمایشگاه‌های بین‌المللی خارجی کتاب از جمله نمایشگاه فرانکفورت، نمایشگاه کتاب لندن و نمایشگاه ابوظبی و سایر نمایشگاه‌های کتاب جهان شرکت کند تا هم با ناشرین بین‌المللی که در ایران نمایندگی ندارند، آشنا شود و در عین حال بتواند منابع ارزشمند را شناسایی و خرید کند. برای مبادله منابع هم این موضوع اهمیت دارد.

منابع لاتین کتابخانه مجلس در کدام بخش قوی‌تر است؟
کتابخانه مجلس در بخش ایران‌شناسی و اسلام شناسی منابع لاتین ارزشمندی دارد. همچنین این بخش شامل کتاب‌های تاریخی و منابع اسلامی و سیاسی و حقوقی بسیار غنی است. در حوزه نسخ خطی تمام فهرست‌های خارجی مربوط به منابع شرقی و ایرانی و فارسی که فهرست‌هایش موجود باشد؛ تهیه می‌شود که محققان و پژوهشگران می‌توانند از آن‌ها هم استفاده کنند.

برای ارتقای بخش لاتین کتابخانه مجلس چه پیشنهادی دارید؟
در همه دوره‌ها روسای مجلس شورای اسلامی حامی کتابخانه مجلس بودند. امیدوارم در دوره آقای قالیباف هم این روند ادامه یابد و بودجه‌ای برای خرید منابع کتابخانه مجلس از جمله بخش لاتین اختصاص پیدا کند. امیدواریم غلامرضا قاسمیان،رئیس فعلی کتابخانه مجلس هم این ضرورت را احساس کند و برای تامین منابع لاتین کتابخانه از محمدباقر قالیباف، رییس کنونی مجلس شورای اسلامی، مساعدت طلب کند تا بتوان این منابع را تامین کرد؛ زیرا تامین نکردن این منابع که اکنون با نقص‌های فراوانی رو‌به‌رو است، ضررهای جبران ناپذیری به کتابخانه وارد می‌کند.

امیدواریم با نگاه فرهنگی و حمایتی که دوره جدید از سوی مجلس شورای اسلامی وجود دارد. کسری بودجه کتابخانه مجلس در بخش‌های مختلف از جمله لاتین جبران شود. همچنین امیدوارم نمایشگاه کتاب تهران در سال‌های آینده به صورت حضوری برگزار شود و بتوانیم با بودجه مناسب منابع لاتین خوبی برای کتابخانه مجلس تهیه کنیم.