به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در ایلام، منصور محبی، کارشناس فرهنگی و چاپ و نشر اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام است. وی که متولد ۱۳۵۷ و دانشجوی سال آخر دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی است، خود از مولفین استان است و تاکنون کتاب‌های «آخرین آرزو»، «شخصیت‌پردازی در رمان دفاع مقدس» و «عقیق و ارغوان 1» را به دست چاپ سپرده است. با محبی که از ابتدای سال 94 در این حوزه در اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام مشغول به کار شده است، درباره برنامه‌ها و اقدامات انجام شده در حوزه چاپ و نشر این اداره کل به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

استان ایلام چند ناشر فعال دارد؟ لطفاً از مشکلات و تلاش‌های این صنف پرتلاش فرهنگ‌ساز بگویید.

در سال 94 تعداد 24 ناشر در استان مجوز فعالیت داشتند و امروز این تعداد به 35 ناشر رسیده است. در سال‌های گذشته با توجه به منطقی بودن قیمت کاغذ و تسهیلاتی که به حوزه نشر اختصاص پیدا می‌کرد، ناشران نیز اقبال بیشتری به فعالیت در چاپ کتاب با شمارگان واقعی داشتند. اما به تدریج و با کاهش حمایت‌ها و عدم تخصیص تسهیلات به حوزه نشر و با افزایش انفجاری قیمت کاغذ در دو سال اخیر، امروزه تعداد کمی از ناشران استان، توانسته‌اند خود را سرپا نگه دارند و آثاری با حداقل شمارگان منتشر می‌کنند. در سال 99 تعداد 21 ناشر استان ایلام حداقل یک عنوان کتاب را منتشر کرده‌اند و فقط تعداد 10 ناشر فعال در حوزه چاپ و انتشار کتاب داشته‌ایم.

وضعیت صنعت نشر در استان ایلام را از نظر کمی و کیفی چگونه بررسی و تحلیل می‌کنید؟

با توجه به مسائلی که در سؤال قبلی اشاره شد، صنعت نشر استان، هم از نظر کمی و هم کیفی، دچار افت و خیز شده است. از لحاظ کمیت به دو نکته می‌توان اشاره کرد: نخست کمیت عناوین است که در سال 99 با وجود شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های ایجاد شده، عناوین کتاب‌های چاپ شده، نسبت به سال قبل افزایش قابل توجهی داشت؛ در سال 98 تعداد 165 عنوان و در سال 99 تعداد 230 عنوان کتاب به چاپ رسید. دوم کمیت شمارگان است که باید به این نکته اعتراف کنیم که شمارگان واقعی کتاب بسیار پایین آمده و در اکثر موارد در حد 50 نسخه و شاید کمتر است. اما نویسندگان و ناشرانی هم در استان هستند که ضمن واقعی کردن شمارگان در شناسنامه کتاب، آن را به تعداد واقعی چاپ می‌کنند.

نکته بعدی کیفیت عناوین است که متاسفانه معضلی به نام کتاب‌سازی آن را قربانی کرده است و هر کسی برای تقویت رزومه شخصی، خود را در این حوزه مجتهد قلمداد و نسبت به چاپ کتاب اقدام می‌کند. این اتفاق، بسیاری از کارهای چاپ شده در استان را تنزل داده است. اما ناشرانی در استان فعالند که علاوه بر کمیت، کیفیت آثار را هم ارتقا داده‌اند که این امر جای امیدواری دارد. در این حوزه هم مسئولیت متوجه ناشر و نویسنده است و هم اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بایستی هنگام ممیزی کتاب، کیفیت آن را مورد توجه قراد دهد؛ امری که به نظر بنده، اخیرا مورد توجه نیست.

بانک مؤلفان و ناشران بومی استان یک ضرورت حرفه‌ای و تخصصی است. آیا در این زمینه اقدامی صورت گرفته است؟

در استان ایلام با توجه به ظرفیت‌های موجود، آثار زیادی به چاپ رسیده و نویسندگان و ناشران با وجود مشکلات حوزه نشر، دست از فعالیت نکشیده‌اند. اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هم تا حدودی نسبت به گردآوری و تنظیم بانک آثار مؤلفان اقدام کرده است. اما درخصوص بانک مشخصات مؤلفان استان، اطلاعات کامل و مدونی تهیه نشده است. از سال گذشته با مساعدت همکاران حوزه چاپ و نشر، گردآوری بانک مشخصات نویسندگان استان در دستور کار قرار گرفته و ان‌شاءالله در سال 1400 تا حدودی تکمیل خواهد شد و برای تکمیل و تدوین این بانک، به همکاری ناشران استانی نیاز داریم.

آیا در استان ایلام، ناشران تخصصی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هم داریم؟

کودکان و نوجوانان درصد بالایی از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند و تأمین نیازهای آنها و از جمله تولید کتاب و سایر اقلام فرهنگی مناسب برای این رده سنی از جامعه، ضرورتی انکارناپذیر است. در استان ایلام، ناشران به صورت پراکنده، کتاب‌هایی برای کودکان و نوجوانان چاپ و منتشر می‌کنند. در فاصله سال‌های 94 تا 97، انتشارات «مهرآیش» به‌صورت تخصصی در حوزه کودک و نوجوان آثار خوبی به چاپ رساند، اما متاسفانه به دلیل مسائل و مشکلات مالی و شیوع ویروس کرونا، فعالیت آن متوقف شد. اخیرا نشر «باشور» که مدیر آن از جوانان فعال و دغدغه‌مند فرهنگ چاپ و نشر است، کارهای ارزشمندی در حوزه کودک و به زبان بومی و محلی به چاپ رسانده و این اتفاق، امری خوشایند است.

با بررسی زبانی آثار منتشرشده در مجموعه ناشران استان، ادبیات کُردی در قالب‌های شعر و داستان و کودک و نوجوان توسط تعدادی از ناشران بومی در وضعیت مناسبی قرار دارد و خوشبختانه آثاری ارزشمند و غنی در زبان کُردی ایلامی منتشر شده و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هم حمایت‌های مطلوب و حداکثری داشته است. به نظر شما علت توجه به این مساله چیست؟

باید گفت که شعر کُردی در استان ایلام به درجه بلوغ رسیده است و از چند سال پیش که جشنواره منطقه‌ای شعر کردی کودک (منال) در استان ایلام و شهرستان ایوان شروع به کار کرد و با استقبال شاعران کُردی‌سرا مواجه شد و با قدرت به کار خود ادامه داد، خوشبختانه جمعی از شاعران استانی در حوزه شعر کُردی کودک و نوجوان کارهای بدیع و خوبی خلق کردند. در حوزه داستان کردی با وجود نوپایی، نویسندگان و اهل قلم استان آثار مناسبی را خلق کرده‌اند و به نظر می‌رسد که آینده روشنی در انتظار داستان کُردی است. این اتفاقات خوشایند و امیدبخش، نتیجه تلاش دلسوزان حوزه نشر و گرایش خانواده‌ها به حفظ زبان مادری است که هم به تقویت و غنای زبان فارسی کمک می‌کند و هم ماندگاری زبان و فرهنگ بومی و محلی را فراهم می‌کند. اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هم در حد توان و مقدورات از تولیدات این حوزه حمایت می‌کند.  

ناشران دانشگاهی نقش مناسبی در آفرینش و انتشار آثار دانشجویان و اساتید در حوزه‌های تخصصی و دانشگاهی دارند، اما گاه مشاهده می‌شود که آثار پایان نامه‌ای و ضعیف از نطر محتوا هم منتشر می‌شود. آسیب‌شناسی و تحلیل شما از این مسئله چیست؟

کتاب‌سازی و تبدیل غیرحرفه‌ای موضوعات پژوهشی و پایان‌نامه به کتاب، بدون در نظر گرفتن استانداردهای لازم، آثار چاپی را تا حد زیادی تنزل داده است. اما باید عرض کنم که ناشران دانشگاهی در استان ایلام، کمتر دچار این آسیب شده‌اند و این امر مربوط به ناشران دیگر است. آثار چاپی ناشران دانشگاهی اکثراً علمی و کیفی است و تولیدات علمی خوبی داشته‌اند؛ به گونه‌ای که در جایزه سالانه کتاب استان نیز حائز رتبه شده‌اند.

لطفاً از میزان حمایت اداره کل از آثار مؤلفان و ناشران در طول سال بگویید.

هر ساله بر اساس تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ  ارشاد اسلامی، ادارات‌کل استان‌ها، نسبت به حمایت از آثار چاپی اقدام می‌‌کنند. اما از یک طرف آثار چاپ شده هر ساله بیشتر می‌شود و به تبع آن انتظارات بیشتر و از طرف دیگر اعتبارات، هر ساله متغیر است و جوابگوی انتظارات نیست. اداره‌‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام هم با توجه به اعتبار مالی موجود و تعداد کیفیت و محتوای آثار، از آنها حمایت می‌کند. به عنوان نمونه سال گذشته میزان حمایت استانی از آثار چاپ شده در استان ایلام، مبلغ 114 میلیون تومان بوده است. علاوه بر این، تعدادی از آثار نیز به کمیته خرید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال می‌شود و در صورت تصویب کمیته، مورد حمایت قرار می‌گیرند.

معیارهای خرید و حمایت از ناشران و مولفان بومی، دارای شیوه‌نامه وزارتی است یا استانی؟

تصمیمات کمیته خرید استان بر اساس شیوه‌نامه ابلاغی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و با توجه به کیفیت، محتوا و موضوع آثار، از آنها حمایت می‌شود. آثار مورد حمایت باید چاپ اول باشند، کتاب‌های کمک آموزشی و چاپ مجدد نباشند. کمیته، مجاز به خرید آثار ناشران غیربومی نیست؛ مگر اینکه موضوع اثر، مربوط به استان و یا نویسنده ساکن استان باشد.

واحد حوزه چاپ و نشر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان چه وظایفی دارد؟

چاپ و نشر همان‌گونه که از نام آن پیداست، امور مربوط به چاپ و نشر کتاب، اهل قلم و صنعت چاپ را پیگیری می‌کند. این دو، جزو حوزه‌های پرکار و حساس اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است و با فعالان صنعت چاپ و نشر ارتباط دارد. یک بُعد فعالیت آن در حوزه صنعت چاپ است که موضوع این مصاحبه نیست. اما در ارتباط با نشر کتاب، از زمانی که یک نفر برای دریافت مجوز نشر کتاب، به اداره مراجعه می‌کند تا تشکیل پرونده و صدور پروانه فعالیت به عنوان ناشر آغاز می‌شود. مرحله بعدی امور مربوط به کتاب است که شامل صدور مجوز، اعلام وصول، ارسال نمونه کتاب به موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و کتابخانه ملی و کمیته خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پیگیری درخواست ناشران درخصوص مشکلات صدور مجوز کتاب، برگزاری جلسات خرید کتاب استانی، تحویل کتاب‌های خریداری شده و ارسال سند خرید به وزارتخانه جهت پرداخت هزینه و ... است.

وظیفه دیگر این حوزه توزیع کتاب‌های اهدایی وزارت و نیز آثار خریداری شده از ناشران و نویسندگان استانی بر اساس رسالت محوله و درخواست‌های دریافتی است. خوشبختانه در راستای واسپاری امور به بخش خصوصی، این فعالیت به یکی از مؤسسات فرهنگی و هنری توانمند استان واگذار شده و با مدیریت خوب و تعامل مناسب و تحت نظارت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال انجام است. از دیگر وظایف این حوزه می‌توان به تمدید مجوز فعالیت ناشران استان، ارسال آثار فاخر به کمیته بررسی کتب ارزشمند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تکمیل بانک آثار مؤلفان استان، برگزاری برنامه‌های هفته کتاب، جایزه کتاب سال و برگزاری برنامه‌های ترویج کتاب و کتاب‌خوانی است.

همکاری مؤسسات فرهنگی هنری با مجموعه چاپ و نشر به چه میزان است؟

اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام از سال 94، اجرای عمده فعالیت‌های خود را به بخش خصوصی واگذار کرده است. در این میان سهم مؤسسات فرهنگی هنری چشم‌گیر است. خوشبختانه تعدادی از مؤسسات در این سال‌ها و به واسطه اجرای فعالیت‌های فرهنگی ارتباط نزدیکی با اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برقرار کرده‌اند. در حوزه چاپ و نشر هم اجرای برنامه‌های مختلف از برگزاری نمایشگاه کتاب استانی، هفته کتاب، جایزه کتاب سال، جشنواره صنعت چاپ، برنامه‌های نقد کتاب و مدیریت توزیع کتاب‌های اهدایی، به مؤسسات فرهنگی هنری واگذار شده و نتایج حاصل از این واگذاری، رضایت‌بخش است.