به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) كتاب «نوروز جشن نوزايي آفرينش» نوشته علي بلوكباشي به چگونه پديد آمدن و چگونه بودن آيين‌ها و رسم‌هاي نوروزي توجه ويژه‌اي كرده است. بلوكباشي در فصل نخست به نوروز و خاستگاه و پيشينه اسطوره‌اي و تاريخي آن مي‌پردازد. او اشاره مي‌كند كه بيشتر روايات اسطوره‌اي، دوره پيشدادي را زمان پيدايي نوروز مي‌دانند و جمشيد، چهارمين پادشاه پيشدادي را بنيانگذار آين جشن مي‌شناسند.
سپس به شخصيت و كارهاي جمشيد در روايات اسطوره‌اي مي‌پردازد و با مراجعه به متن‌هاي كهن به اين نتيجه مي‌رسد كه نوروز نه تنها رسم و آييني ديرينه و از دوران پيش از تاريخ در ميان مردم ايران بوده است، بلكه با بهار و نوشدگي سال و زمان و تجديد حيات طبيعت نيز پيوندي ناگسستني دارد.
بلوكباشي آنگاه جشن نوروز را از ديد تاريخي مي‌نگرد و اشاره مي‌كند كه از پيشينه تاريخي نوروز، آگاهي فراوان و دقيقي در دست نيست. با اين همه آرياييان در هر يك از دو فصل تابستان هفت ماهه و زمستان پنج ماهه سال جشني برپا مي‌كردند كه هر دو آغاز سال نو به شمار مي‌رفت. سپس برپايي اين جشن در دوران هخامنشيان، اشكاني و ساساني را مورد توجه قرار مي‌دهد و به ويژه ارتباط نوروز با گاهشماري هخامنشي را در خور بررسي بيشتر مي‌داند. جشن نوروز در دوره اسلامي نيز ادامه بررسي بلوكباشي و جست‌وجو در گذشته‌هاي تاريخي است.
فصل دوم كتاب، «نوروز، پيك‌هاي نوروزي و پيشواز رفتن» عنوان گرفته است و شامل چهار بخش است، پيك‌هاي نوروزي، پيشواز رفتن، چهارشنبه سوري و يادآوري مردگان. منظور از پيك‌هاي نوروزي پيام‌آوران بهار و نوروزند كه در روزهاي پاياني سال در خيابان‌ها و كوچه‌ها و گذرهاي محله‌هاي شهرها و روستاها مي‌گردند و با ترانه‌خواني و دست‌افشاني و بازي و نمايش، رفتن زمستان و آمدن بهار و نوروز را نويد مي‌دهند.
يكي از اين پيك‌ها، كوسه برنشين است. در اين نمايش، مردي كه او را به صورتي زشت درآورده بودند، بر چارپايي مي‌نشاندند و او را در كوي و بازار مي‌گرداندند. اين نمايش كنايه‌اي از مرگ تمثيلي زمستان و آمدن فصل گرما و نوزايي بهار بود. از ديگر آيين‌ها و پيك‌هاي نوروزي «آتش افروز» را بايد نام بُرد.
بلوكباشي آگاهي‌هايي درباره اين آيين به‌دست مي‌دهد و سپس از «مير نوروزي» ياد مي‌كند. رسم مير نوروزي يا پادشاه نوروزي، چنين بود كه مردي را از ميان توده مردم برمي‌گزيدند و منصب مير نوروزي را به او مي‌دانند. مير نوروزي در چند روز حاكم شهر بود، اما پس از پنج ـ شش روز او را از مقام خود پايين مي‌كشيدند. خان سيزده روز و نوروزي‌خواني، از ديگر آدابي است كه پس از آن شرح داده شده است.
در بخش پيشواز رفتن، از سبزه روياندن و سبزه كاشتن در ايران كهن و امروز ياد مي‌شود و ريشه‌هاي تاريخي آن را نشان مي‌دهد. خانه‌تكاني، غبارروبي و گردگيري نيز خود از آداب جدا نشدني نوروز است. بخش كوتاهي از كتاب به اين موضوع اختصاص داده شده است. چنين كاري نمادي از دور كردن ارواح ناپاك از محيط زيست، زدودن سياهي، مرگ و كهنگي از خانه، آماده كردن فضايي پاك و پاكيزه در آستانه نوروز است.
چهارشنبه سوري نيز ريشه‌اي تاريخي دارد. بلوكباشي ضمن به‌دست دادن پيشينه تاريخي اين جشن، از سبب برگزاري چهارشنبه سوري، بوته‌افروزي در شب جشن، آب پاشي و آب بازي در غروب چهارشنبه آخر سال، رسم فالگوش نشيني و قاشق زني، بخت گشايي، كوزه شكني، فال كوزه و بسياري آداب ديگر ياد مي‌كند و آگاهي‌هاي مختصري از هر كدام به‌دست مي‌دهد. به همين گونه از يادآوري روان درگذشتگان در آخرين روزهاي پايان سال، سخن به ميان مي‌آورد و آداب مربوط به آن را برمي‌شمارد.
فصل سوم «نوروز آيين نوشدگي سال» نام دارد و در آن از آداب تحويل سال، آداب ايام نوروز، بازي‌ها و نمايش‌هاي نوروزي، اطلاعاتي در اختيار خواننده گذاشته شده است. از جمله مطالبي كه خواننده در اين فصل مي‌خواند، خوان نوروزي و چگونگي آن است. زمان تحويل سال كه باورهاي عاميانه‌اي درباره آن وجود دارد، بخش ديگري از مطالب اين بخش است.
همچنين از اسطوره عمو نوروز و آداب تحويل سال در گذشته و امروز سخن به ميان آمده است. رسم آب پاشي، آداب ديد و بازديد و رسم نوروزانه، يا عيدانه، دربردارنده نكته‌هاي خواندني از رسوم نوروزي است. بازي‌ها و نمايش‌هاي نوروزي نيز از ديد نويسنده به دور نمانده و بخشي را به اين آيين‌ها و نمايش‌هاي مخصوص روزهاي نوروزي اختصاص داده است.
سرانجام بلوكباشي در فصل چهار، از «نوروز، جشن سيزده فروردين» ياد مي‌كند و از شماره سيزده و سيزده فروردين و نيز مراسم سيزده به در گفت‌وگو مي‌كند. اين يك سنت فرهنگي ديرينه است كه مردم در روز سيزده از خانه‌ها بيرون مي‌روند و رهسپار دشت و صحرا مي‌شوند.
بلوكباشي از ناخجستگي سيزده در باور مردم و خاستگاه جشن سيزده فروردين ياد مي‌كند و مراسم سيزده بدر را كه آگاهي‌هاي تاريخي ما درباره آن تنها به دوره قاجار محدود مي‌شود، بررسي مي‌كند و مفاهيم برخي رفتارها در اين روز را برمي‌شمارد. سخن پاياني نيز چكيده‌اي از مطالب كتاب است.
بازچاپ كتاب «نوروز جشن نوزايي آفرينش» نوشته علي بلوكباشي را دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي با شمارگان 3 هزار نسخه چاپ و پخش كرده است.
جمعه ۵ فروردین ۱۳۹۰ - ۱۱:۳۰
نظر شما