سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مریم داوری: جمعی از اهالی فرهنگ و قلم در واکنش به جنایات اخیر رژیم صهیونیستی و کودک‌کشی‌هایی در غزه انجام شده است، بیانیه‌ای صادر کردند. به این بهانه گفت‌وگویی با رضا اسماعیلی، از شاعران کشورمان که در بسیاری از جشنواره‌ها و کنگره‌ها برگزیده شده و یکی از امضاکنندگان این بیانیه نیز هست، ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

لطفاً اشاره‌ای اجمالی به سیر تکوینی و روند تکاملی ادبیات مقاومت در جهان عرب به‌خصوص فلسطین داشته باشید.

رژیم صهیونیستی با حمایت و همراهی‌های گسترده قدرت‌های استکباری بیش از هفت دهه است که فلسطین را به اشغال خود درآورده و فلسطینیان را بی‌خانمان کرده است. اشغال فلسطین آغاز حماسه مقاومت است و از آغاز اشغال فلسطین تاکنون، به برکت پایداری جهان عرب، کشورهای اسلامی و جنبش‌های آزادی‌بخش، آب خوش از گلوی دولت تجاوزگر اسرائیل پایین نرفته و این رژیم ضدبشری با چالش‌های جدی در سطح منطقه و جهان روبه‌رو شده است. همه آزادگان و عدالت‌خواهان جهان به خاطر زیرپا گذاشتن اصول انسانی و نادیده گرفتن حقوق ملت مظلوم فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، به شیوه‌های مختلف با این تجاوز آشکار مخالفت کرده‌اند. امروز مسئله فلسطین به یک مسئله انسانی، فراملی و جهانی تبدیل شده است؛ مسئله ای که بدون توجه به آن خاورمیانه و جهان هرگز روی آرامش و امنیت را نخواهد دید. فلسطینیان از روزی که بن گوریون حکومت اسرائیل را در ۱۹۴۸ پایه‌گذاری کرد، به عنوان روز نکبت نام می‌برند و از آن روز تا به امروز، مجاهدان و ملت ستم‌دیده فلسطین برای تحقق آزادی سرزمین فلسطین و قدس شریف در سنگر پایداری و مقاومت با رژیم غاصب صهیونیستی نبردی نابرابر را آغاز کرده‌اند که این نبرد نابرابر تا به امروز که ۷۵ سال از اشغال فلسطین می‌گذرد ادامه دارد. مقاومت ملت فلسطین در قالب انتفاضه یا انقلاب سنگ یک مقاومت مردمی است. انتفاضه نشانگر اوج مظلومیت ملت فلسطین است؛ مبارزه‌ای با دست‌های خالی و تنها به وسیله سنگ. در کنار جهاد و مقاومت مجاهدان فلسطینی، اصحاب فکر و فرهنگ نیز– به‌خصوص شاعران عرب و مسلمان – با خلق و آفرینش‌های ادبی، این آرمان مقدس را پاس داشته‌اند و در واقع روح مقاومت در جهان عرب و فلسطین را ادبیات زنده نگاه داشته است؛ ادبیاتی که فرهنگ مقاومت را در جهان عرب نهادینه کرده است. از میان شاعران و نویسندگانی که از آغاز اشغالگری فلسطین تاکنون در مسیر شکل‌دهی و بالندگی ادبیات مقاومت سهم غیر قابل انکاری داشته‌اند، می‌توان از غسان کنفانی نام برد و بی هیچ تردیدی می‌توان گفت که ادبیات مقاومت با نام بلند غسان کنفانی گره خورده و به بار نشسته است. ادبیات امروز جهان عرب نیز مدیون مجاهدت‌های فرهنگی فدوی طوقان، نزار قبانی، نازک الملائکه، بدرشاکر السیاب، بلند الحیدری، معین بسیسو، عبدالوهاب البیاتی، توفیق زیّاد، آدونیس، صلاح عبدالصبور، محمد الماغوط، مظفر النواب، احمد عبدالمعطی، محمد الفیتوری، محمود درویش، سمیح القاسم، محمدعلی شمس‌الدین، محمد قیسی، شوقی بزیع و احمد مطر است.

وظیفه و رسالت اهالی قلم در شرایط حساس کنونی با توجه به جنایات رژیم صهیونیستی و کودک‌کشی‌های انجام شده چیست؟

خداوند در قرآن به قلم و آنچه می‌نویسد سوگند یاد کرده است و خطاب به پیامبر می‌فرماید «اقْرَأْ؛ بخوان»، «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ بخوان به نام خدایی که به وسیله قلم آموخت»، «عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ؛ آنچه را که انسان نمی‌دانست به او یاد داد» روایات متعددی نیز در این زمینه وجود دارد، در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است «مداد العلما افضل من دماء الشهدا» که نشان از اهمیت و ارزش قلم و رسالت صاحبان قلم و اندیشه دارد. انسانی که با کتاب، کلمه و اندیشه سروکار دارد، با عالم هستی پیوند سازنده‌ای برقرار می‌کند و در شناخت پدیده‌های هستی به دانش و بینش جدیدی دست می‌یابد. رسالت اهل قلم همچون انبیای الهی، تبیین و روشنگری و تلاش برای به فعلیت درآوردن توانمندی‌ها و قابلیت‌های الهی و فطری انسان برای رستگاری خود و جامعه است و از این منظر، اگر اصحاب فکر و فرهنگ به رسالت انسانی خود عمل نکنند، میدان برای تحریف حقایق و ترکتازی دروغ‌پردازان فراهم می‌شود و جامعه رو به انحطاط می‌رود. امروز در خصوص مسئله فلسطین نیز که به‌راستی و درستی مسئله اول جهان اسلام و انسانیت است، رسالت بزرگ اهالی قلم گام برداشتن در مسیر حمایت از ملت سربلند و ستم‌دیده فلسطین و تلاش مسئولانه برای احقاق حقوق آنان است.شاعران، نویسندگان و هنرمندان، به عنوان وجدان بیدار جامعه بشری نباید از مظالمی که بر ملت فلسطین می‌رود، غافل باشند. سکوت، انفعال و بی‌تفاوتی در برابر جنایات رژیم صهیونیستی، به صورت غیرمستقیم همدستی و حمایت از جنایتکاران است و از همین رو، اهالی قلم باید به رسالت ذاتی خویش که روشنگری و آگاهی‌بخشی است، عمل کنند و با سلاح قلم به افشای جنایات رژیم انسان‌کش صهیونیستی بپردازند و دولت‌ها و ملت‌های جهان را نیز برای همدلی و هم‌نوایی بیشتر با ملت فلسطین تشویق کنند.

اهالی قلم چقدر می‌توانند در عرصه فرهنگ مقاومت جریان‌ساز باشند؟

امروز، اهل قلم بر مسند پیامبران الهی تکیه زده‌اند و باید در همان مسیری حرکت کنند که پیامبران الهی حرکت کرده‌اند. خداوند در آیه ۳۵ سوره مبارکه نحل صریحاً اعلام می‌کند که پیامبران وظیفه‌ای جز ابلاغ آشکار ندارند. «فَهَلْ عَلَی الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ؛ آیا جز ابلاغ آشکار بر پیامبران وظیفه‌ای است؟» و در آیه ۳۹ سوره احزاب کسانی که بی‌هیچ هراسی پیام‌های خداوند را به گوش مردم می‌رسانند، مورد ستایش قرار گرفته‌اند «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ؛ کسانی که پیام‌های خداوند را ابلاغ می‌کنند و از او می‌ترسند و از هیچکس جز خدا بیم ندارند» خطاب خداوند در این آیه - به صورت غیرمستقیم - به اصحاب فکر و فرهنگ و اهالی قلم است و امروز نیز که منظومه معنوی انسانیت - فلسطین و قدس شریف - مورد هجمه غرب سکولار و دین‌ستیز قرار گرفته است، وظیفه همه روشن‌اندیشان، روشنگری و غبارزدایی از چهره حقیقت و حمایت قاطع از حقوق ملت فلسطین است. ماهیت غرب، سلطه‌گری با وارونه جلوه دادن حقایق به منظور تحمیق و بهره‌کشی از انسان‌هاست و برای نیل به این مقصود، غرب از هر ترفندی استفاده می‌کند. تلاش برای استحاله ارزش‌های انسانی با شعار فریبنده حقوق بشر و آزادی عقاید از ترفندهای قدیمی غرب است؛ اما امروز جامعه بشری به آن درجه از بلوغ انسانی و رشد معنوی رسیده است که فریب تبلیغات غرب را نخورد و در مقابل تبلیغات معنوی‌ستیز غرب خود را نبازد و از هویت انسانی خویش دفاع کند. همچنان که اشاره شد، در این میانه رسالت اهل قلم برای صیانت از گوهر انسانیت روشنگری است و اهل قلم با تبیین حقایق و روشنگری می‌توانند جامعه را در مقابل هجمه‌های غرب واکسینه کنند و در مسیر اعتلای ارزش‌های انسانی و تکامل جامعه گام بردارند و این رسالت هنوز و همیشه اصحاب فکر و فرهنگ است. رسالت ابلاغ راستی و درستی به گوش انسان‌های آزاده و حق‌جو و مبارزه با زشتی‌ها و پلشتی‌ها؛ همان رسالتی که خداوند بر دوش پیامبران گذاشته است.

جای چه موضوعاتی در رمان و داستان مقاومت خالی است؟

در سال‌های اخیر مسئله فلسطین در ادبیات داستانی مورد غفلت قرار گرفته بود. این فراموشی و غفلت آن چنان بود که به ندرت شاهد خلق اثری با موضوع فلسطین بودیم بعد از عملیات طوفان الاقصی روح دوباره‌ای در کالبد ادبیات مقاومت و پایداری دمیده شد. شاعران، نویسندگان و هنرمندان باید به اغتنام فرصت برای خلق و آفرینش آثار ارجمند ادبی و هنری با موضوع فلسطین دورخیز کنند؛ البته برای جریان‌سازی و تاثیرگذاری این گونه ادبی، هر گونه تولید ادبی با موضوع مقاومت – به‌خصوص فلسطین – باید پشتوانه پژوهشی داشته باشد. پژوهش حلقه مفقوده بسیاری از آثار ادبی روزگار ماست.