سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عصمت دریکوند: پروین اعتصامی بانوی ماندگار شعر و ادبیات معاصر است که همیشه چون ستاره‌ای در آسمان شعر و ادب فارسی خواهد درخشید. چراکه در زمانی ظهور کرد که زنان حضور بسیار کم‌رنگی در جامعه داشتند و بالتبع شاعران زن هم بسیار کمتر از مردان بودند و اگر به‌ندرت بانوی شاعری هم پیدامی‌شد، شعرش رنگ‌وبوی شعر مردان را داشت. اما پروین که در خانواده‌ای فرهیخته و ادب‌دوست پرورده شده و تربیت یافته بود، از مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی زمان خود آگاهی داشت و به‌خاطر تسلطش بر زبان‌های انگلیسی و عربی و آشنایی با آثاری که ترجمه شده بود با مسائل روز جهان آشنا بود؛ به همین دلیل زبان انتقادی و اجتماعی پروین دیوان شعر او را برجسته می‌کند. به نظر بعضی از بزرگان فرهنگ و ادب پروین اعتصامی در زمره بزرگ‌ترین شاعران ایران‌زمین قرار دارد.

نگاه انتقادی و اندیشه نو و نگاه انتقادی پروین به وقایع اجتماع و طبقه ضعیف جامعه، یکی از برجسته‌ترین نکات شعر او به‌شمار می‌رود. پروین اعتصامی اشعار سیاسی، انتقادی را با نگرشی زنانه و اتکا به اخلاق و خرد و اندیشه در شعر خود آورده است.
 پروین استاد مناظره در شعر فارسی است. در شعر پروین بیشتر اشعار تعلیمی، اجتماعی و نکات اخلاقی به‎صورت مناظره و گفت‌وگو بین افراد یا اشیا سروده شده و زبان و بیان سادۀ او، زیبایی و ماندگاری این اشعار را دوچندان کرده است.

پروین به ادبیات کهن ایران اشراف دارد و به همین خاطر قصایدش خواننده را در دنیای رنگارنگی سیر می‌دهد که طرز بیان ناصرخسرو را در تمثیلات سنایی و استغنای حافظ را در صراحت سعدی می‎نگرد. پروین اعتصامی شاعر ساختارشکنی بود که به‎قول ملک‎الشعرای بهار، شیوۀ بدیعی در شعر داشت. احساسات متضاد و احوال و حوادثی که شاعر را برانگیخته، هیچ‎وقت طرز و سبک خاص او را از اختیارش بیرون نیاورده است.

این ساختارشکنی پروین در اشعار نمود پیدا می‌کند، به‌ویژه اینکه زمانی که اشعار پروین منتشر می‌شد و حتی تاکنون هم، عده‌ای با غرض‌ورزی و حسادت، شاعر را مرد معرفی کرده و حتی می‎گفتند که این اشعار ازآنِ پدر اوست. از‌این‌رو شاعر در پاسخ به آنان اشعار زیر را می‌سراید: «ز غبار فکرباطل، پاک باید داشت دل/ تا بداند دیو، کاین آیینه جای گرد نیست»، «مرد پندارند پروین را، چه برخی زاهل فضل/ این معما گفته نیکوتر که پروین مرد نیست»

تسلط پروین بر زبان و ادبیات فارسی، زبان سلیس و روان و بیان فصیح و شاعرانه‎اش، اشعار وی را آن‌گونه متمایز می‌کند که «خواننده هرگاه از خواندن قصاید خسته شود به قسمت مقطعات، که روح دیوان اوست، می‌رسد. اینجا دیگر خستگی نیست، لطف بیان و دقت معانی در ذوق و ابتکار در اینجا اتفاق و امتزاجی بسزا دارد.» گوینده مهارت خود را در این قسمت بیشتر نشان داده است.

 در دیوان پروین غزل چندان چشمگیر نیست، گویا با طبع شاعر همخوان نبوده است و البته پنج شش غزل او را می‎توان قصاید کوتاه خواند. در قطعات که جان کلام پروین است، موضوعات بسیار دلپذیر است و طرزهای کهنه و نو در آن به‎کار برده شده و عالم خیال و حقیقت و عواطف رقیق در هر قطعه چنان ماهرانه به‎هم آمیخته و ریزه‎کاری‎هایی لحاظ شده که عمق روح و لطافت بیان شاعر را به منصه ظهور می‌رساند. در قطعات پروین، مهر مادری و نازکی خیال شاعر را از زبان پرندگان، از زبان مادران فقیر، از زبان بیچارگان بیان می‎کند. گاهی مادری دلسوز و غم‎گسار است و گاهی در اسرار زندگی با شاعران بزرگ سرِ هم‎قدمی دارد. «مرغک اندر بیضه چون گردد پدید/ گوید اینجا بس فراخ است و سپید/ عاقبت کان حصن سخت ازهم شکست/ عالمی بیند همه بالا و پست»

اما بیشتر افکار مادرانه و زنانه پروین است که در اینجا به بیان حقایق پرداخته و افکار لطیف و پرشور اوست که با هزاران جلوه نمایان شده است؛ پس شایسته است که با هزاران دیده نگریسته شود. هنر شاعر آنجاست که مانند نمایش‎نامه‌نویس چیره‎دستی از زبان همه چیز سخن ‌می‌گوید. کرباس و الماس، کوه و کاه، گیاه و انسان، چشم و مژگان، دام و دانه، مور و مار، سوزن و پیراهن، دیگ و تاوه، خاک و باد، مرغ و صیاد، ابر و شبنم، ابر و باران و انسان و حیوان و معانی‎ای مانند امید و نومیدی و لطایف و بدایع دیگرو عاقبت خواننده را در عالم «هزارویک شب» و «کلیله و دمنه» و عوالم طفولیت و جوانی و پیری و هزاران احوال درونی و بیرونی سیر می‎دهد و تسلیت می‎بخشد. ماکیان، کبوتر، گنجشک، گربه دزد، روباهی که در کمین ماکیان است، جوجه‎‎‌های مرغ کودک فقیر، عجوز مسکین ناتوان، گل پژمرده، مرکب قسمتی از خیالات شاعر بوده و ما را در زیر غرفه‌‎ای می‌نشاند و با این اسباب و ابزار به صد رنگ‌آمیزی و افسونگری اندوهگین می‌کند و به تفکر وامی‌دارد و به‎ندرت می‌خنداند.

پروین دائماً در فکر است؛ بیشتر نگران وظایف مادری، وقتی که از این اندیشه‌ها خسته می‌شود، به یاد لطف خدا می‌افتد و خواننده را با حقایق و افکار بالاتری آشنا می‌سازد.

پروین اخلاق را راه رستگاری می‎‌‌داند و ریا و تزویر را ناپسند می‌شمرد. اشعار او از افکار و خیالات و تعبیرات دیگران خالی نیست. پروین در محضر پدری فاضل و دانشمند پرورش یافته و به ادبیات فارسی و عربی آگاهی دارد، همچنین زبان انگلیسی را در تهران و مدرسه آمریکایی دختران تحصیل کرده و به پایان رسانده است. بنابراین دیوان او بی‎تأثیر از آموخته‌های خویش از ادبیات این دو زبان نیست. بنابراین در دیوان اشعار او فصاحت و روانی اشعار او تحسین‎برانگیز است.