سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، از یک سو آثار ادبی بومی و از سوی دیگر داستان‌هایی با مضامین تمثیلی و استعاره‌ای بخش قابل توجه از ادبیات داستانی ما را شامل می‌شود. این درحالی است که به نظر اغلب مترجمان، ترجمه معکوسِ چنین آثاری همواره با بایدهاونبایدها و چالش‌های بسیاری همراه است.
نسیم موسوی که سال‌هاست در حوزه ترجمه فعالیت داشته و ترجمه آثاری همچون «متافیزیک تیوب‌ها»، «مردی که می‌خواست خوشبخت باشد» و «دکتر سملوایس» را در پرونده کاری خود دارد، تاکید دارد: شاید اصلا انتقال این تمثیل و کنایه و استعاره‌ها به زبان مقصد غیرممکن باشد اما آنچه زبان و ادبیات فارسی را غیرقابل فهم می‌کند کمبود خلاقیت است. خلاقیت در یک اثر ادبی در کنار مطرح کردن دغدغه‌های بشری آن اثر را قابل فهم و جهان‌شمول خواهد کرد.
نسیم موسوی که سال‌هاست در حوزه ترجمه فعالیت داشته و ترجمه آثاری همچون «متافیزیک تیوب‌ها»، «مردی که می‌خواست خوشبخت باشد» و «دکتر سملوایس» را در پرونده کاری خود دارد، تاکید دارد: شاید اصلا انتقال این تمثیل و کنایه و استعاره‌ها به زبان مقصد غیرممکن باشد اما آنچه زبان و ادبیات فارسی را غیرقابل فهم می‌کند کمبود خلاقیت است. خلاقیت در یک اثر ادبی در کنار مطرح کردن دغدغه‌های بشری آن اثر را قابل فهم و جهان‌شمول خواهد کرد.
در هشتین گفت‌وگو از پرونده «بایدها و نبایدهای جهانی شدن ادبیات ایران» با نسیم موسوی هم‌کلام شده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آثار ادبی که در بازارهای جهانی کتاب با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده‌اند، اغلب چه ویژگی‌هایی دارند؟
معتقدم که جوایز مهم ادبی در شناساندن یک اثر ادبی نقش مهمی ایفا می‌کنند. وقتی کتابی برنده جایزه «گنکور» می‌شود، مخاطب کنجکاو می‌شود که آن را بخواند چون این اثر از نظر تخصصی بررسی و انتخاب شده است. علاوه بر این، به عقیده‌ی من آثار ادبی چه فارسی و چه غیر فارسی که زبان زنده‌ای دارند و دغدغه‌های بشری مثل صلح، زشتی جنگ، پرهیز از ظلم، احترام به حقوق دیگران و دوست داشتن حیوانات را مطرح کرده‌اند، همواره مورد توجه مخاطبان جهانی بوده‌اند.
عنوان کشوری که آثار ادبی در آن خلق می‌شود، تا چه میزان بر استقبال مخاطبان جهانی از اثر تاثیرگذار است؟
در بیشتر کشورهای جهان مخاطب کتابخوان متمایل به ادبیات غرب و به خصوص امریکا است یا در نگاه کلی‌تر متمایل به ادبیات انگلیسی است و این به دلیل استیلای فرهنگ غرب و امریکا در یکی دو قرن گذشته است. اساسا ادبیات معاصر ما تا چه میزان قابلیت ترجمه معکوس دارد؟ آثار ارائه شده ایرانی در این حوزه برای مخاطبان جهانی چه جذابیت‌هایی دارد؟ یكی از علت‌های مهجور ماندن ادبیات ما، مسئله انزوای زبان فارسی در بین زبان‌های دنیاست و مسئله بعدی، نبود ترجمه‌های خوب از آثار معاصر ماست. انزوای زبان فارسی به این دلیل است که در دنیا فقط سه کشور به زبان فارسی صحبت می‌کنند. اگر ادبیات ما را با ادبیات آمریکای لاتین مقایسه کنید متوجه این نکته خواهید شد که زبان اسپانیایی و پرتغالی به مدد ادبیات آمریکای لاتین آمده و آثار این ادبیات را جهانی کرده‌اند. مسئله بعدی نبود ترجمه‌های خوب از آثار ماست یعنی همان ترجمه معکوس؛ در این چند دهه در حوزه داستان کوتاه خوب عمل کرده‌ایم و این داستان‌ها قابلیت ترجمه معکوس را دارند اما بسیاری از داستان‌های ایرانی به دلیل تمثیل و کنایه و استعاره‌ها نیاز به مترجمان آشنا با زبان و فرهنگ ایرانی دارند و شاید اصلا انتقال این تمثیل و کنایه و استعاره‌ها به زبان مقصد غیرممکن باشد اما آنچه زبان و ادبیات فارسی را غیرقابل فهم می‌کند کمبود خلاقیت است. خلاقیت در یک اثر ادبی در کنار مطرح کردن دغدغه‌های بشری آن اثر را قابل فهم و جهان‌شمول خواهد کرد.
جهانی نشدن ادبیات ایران تا چه میزان آسیب‌زا بوده است؟
جهانی نشدن ادبیات ایران منجر به انزوا و حذف فرهنگ ایرانی حتی در داخل کشورمان می‌شود. ترجمه آثار ادبای ایرانی نقش موثری در ماندگاری و مطرح شدن آثار ادبی معاصر ما در عرصه داخلی و جهانی خواهد داشت. جهانی شدن به معنی تقلید کردن از آثار ادبی مطرح در سطح جهان نیست بلکه جذب مخاطبان حداکثری در سراسر جهان است و این تنها با خلاقیت و مطرح کردن خواسته‌های متعالی بشری ممکن می‌شود. اگر نویسنده ما در محدوده عواطف و احساسات شخصی‌اش بماند و یا فقط به مسائل گذرای جامعه و مشكلات آن بپردازد از آنجا كه هر مسئله و مشكلی بالاخره پایان می‌پذیرد و جامعه دائما تغییر می‌كند، طبعا تاریخ مصرف آثارش تمام می‌شود و حتی در بازار داخلی هم مورد توجه قرار نمی‌گیرد. مهم است كه خالق اثر ادبی با خلاقیت به مسائل اجتماعی و خواسته‌های متعالی بشری بپردازد و مخاطب بیشتری چه در داخل و چه در خارج از مرزهای جغرافیایی جذب کند.
ترجمه معکوس تا چه اندازه برای مترجمان چالش‌برانگیز است؟
ترجمه معكوس عامل گسترش ارتباطات فرهنگی است. کار یك مترجم معكوس نیز برقراری پیوند میان فرهنگ‌هاست. گاهی شاید بهتر باشد ترجمه معكوس آثار فارسی را به مترجمان خارجی سپرد؛ چون مترجمان زبان‌های دیگر كه زبان فارسی هم بدانند به علت تسلطی كه به زبان مادری خود دارند، بهتر می‌توانند محتوای آثار فارسی را به زبان اصلی خود برگردانند. البته راه دیگری هم وجود دارد که مترجم در جامعه و فرهنگ زبان مقصد زندگی کرده باشد و با لایه‌های مختلف زبان مقصد مثل اصطلاحات و ضرب المثل‌ها آشنایی داشته باشد، در این صورت توانایی انتقال واژه‌ها و مفاهیم زبان مبدا به زبان مقصد را خواهد داشت و راحت‌تر پیوند بین فرهنگ‌ها ایجاد خواهد شد.
آیا شما علاقه‌ای به ترجمه معکوس دارید؟
بله علاقه‌مند به داشتن چنین تجربه‌ای هستم.
آیا در این زمینه فعالیت خواهید داشت؟
با وجود اینکه چند سال در میان مردم فرانسوی زبان زندگی کرده‌ام، اما فکر می‌کنم باید مطالعات بیشتری برای وارد شدن به عرصه ترجمه معکوس داشته باشم.
نظر شما