به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سومین جلسه از نشست‌های «دوشنبه‌های نقد کتاب سوره» برگزار شد. در این نشست علمی که در دانشکده هنر دانشگاه سوره در روز دوشنبه ۲۲خردادماه١٤٠۲ به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد، کتاب «زیبایی‌شناسی نگارگری قدیم ایران» به نقد گذاشته شد.

در ابتدای این جلسه دکتر هوشیار درباره چرایی اهمیت نگارگری و این کتاب توضیح داد: نگارگری از مهم‌ترین هنرها در فضای فرهنگی ایران است و نیز از شاخصه‌های برتر آن به شمار می‌آید. وجود فرهنگی طولانی و غنی باعث می‌شود که کار نویسنده برای تدوین یک متن علمی در این زمینه سخت‌تر باشد و نیاز باشد که نویسنده بسیار موشکافانه و دقیق عمل کند که در این کتاب خوشبختانه هویت ایرانی حفظ‌ شده و این خود موجب افزایش اعتبار است.

او ادامه داد: نگارگری آمیزه‌ای از فرهنگ، ادبیات و مفاهیم و مضامین نقاشی است که در این کتاب درباره آن‌ها توضیح داده شده است. این کتاب برای مفهوم زیبایی و زیبایی‌شناسی به‌دنبال طرح رویکردی جدید و تشریح آن است که با موفقیت آن را بیان می‌کند.
 
پس‌ازآن دکتر بابایی با اشاره به فرایند تألیف کتاب که حدود شش سال به طول انجامیده و از منابع گوناگون در آن جمع‌آوری‌ شده است توضیح داد: مسئله این کتاب نگارگری قدیم ایران است. متأسفانه بااینکه همچنان و در حال حاضر دوسالانه‌هایی با عنوان نگارگری داریم اما استادان و مسئولان آن‌ها، مؤلفه‌ای مشخص برای تعیین رتبه‌‌بندی‌ آثار نگارگری ندارند؛ البته که این فقدان معیار مسئله‌ای بسیار کهن است.

وی ادامه داد: مؤلفه‌های متفاوتی در تاریخ نگارگری ایران وجود دارد اما مفیدترین آن‌ها نگارگری‌ای است که از سال ۷۰۰ تا هزار هجری قمری می‌توان آن را جست زیراکه مستقیماً با ادبیات ایرانی در ارتباط تنگاتنگ است و برای ۳۰۰ سال و باوجود پستی‌وبلندی‌های بسیار، استوار مانده و جذابیت بصری ویژه‌ای را ارائه می‌دهد.

بابایی اذعان کرد: اینکه بتوان چرایی و چگونگی زیبایی یک اثر نگارگری را بررسی کرد و مؤلفه‌های آن را از آثار متفاوت بیرون کشید کاری بسیار دشوار بود زیرا که گاهی در یک اثر نوشتاری، صرفاً ستایشی در مدح یک بخش از نگارگری ایرانی مثلاً رنگ آن شکل‌گرفته است. امرِ یافتن این معیارها توسط استادان و با کمک آن‌ها صورت گرفت و درنهایت به ۱۷مؤلفه تقسیم و طبقه‌بندی شد.
 
دکتر میرمبین به‌عنوان منتقد این نشست گفت: من در سه بخش صحبت خواهم کرد. یک بخش در مورد خود کتاب، یکی دیگر درباره نقاط قوت و ضعف آن و دیگری درباره جایگاه نگارگری ازنظر خودم صحبت می‌کنم. این کتاب از جهت اینکه توانسته نظر افرادی که گاهی کاملاً از هم بیگانه هستند را بسیار صیقل دهد و به‌مانند آجرهای یک دیوار کنار هم قرار بدهد، شاهکار است و خود نمایانگر کاری بسیار ارزشمند و کم‌نظیر است. این کتاب از حالت شهودی خارج شده است. نویسنده با جسارت خود از حوزه عکس دور شده و سعی کرده است مفهوم‌سازی و مفهوم‌پردازی کند که از نکات قابل توجه این کتاب به شمار می‌آید.

وی درباره نقاط قوت و ضعف این کتاب افزود: در وهله اول قیمت این کتاب بسیار مناسب است و به‌طوری است که دانشجو می‌تواند آن را تهیه کند و این خود نکته‌ای قابل توجه است. وی ادامه داد: نقدهای بسیار مؤدبانه و دقیقی در این کتاب صورت گرفته و همچنین عبارتی در این کتاب با عنوان «ذوق‌زدگی کودکانه صاحب‌نظران در مواجهه با نگارگری» ذکرشده که تعبیری بسیار زیبا و جسورانه است.

میرمبین افزود: از نقاط ضعف این کتاب می‌توان به فقدان و نبود تبیین پیشینه نگارگری و تاریخ آن اشاره کرد و ای کاش که توضیحی هرچند خلاصه درباره پیشینه نگارگری در آن آورده می‌شد. وی همچنین ایرادهایی را مبنی بر نوع طبقه‌بندی سبکی و شیوه‌ای کتاب مطرح کرد و با مثال زدن و ذکر شماره صفحات مورد نظر خود هرچه بیشتر بر این نکات صحه گذاشت. او عدم پرداختن به ریشه لغوی تعدادی از کلمات را به‌عنوان نکته‌ای قابل اصلاح برشمرد و نیز به تعدادی از اشکالات مربوط به ویرایش کتاب اشاره کرد.

دکتر بابایی در ادامه این نشست در راستای پاسخ به چرایی وجود برخی از این نقاط ضعف بیان کرد: من سعی کردم تا جایی که می‌توانستم به متون نوشته‌شده توسط صاحب‌نظران و استادان پایبند و وفادار باشم و مجبور بودم دقیقاً از همان کلماتی که آن‌ها استفاده کرده‌‌اند بهره ببرم. اگر من می‌خواستم آن‌ها را خودم تغییر دهم ممکن بود مشکلاتی ایجاد شود.
وی ادامه داد: در برخی از موارد نام‌گذاری که عنوان کردید، با شما موافقم اما در برخی نیز نه؛ زیرا که برخی کلمات حتی به‌اشتباه، در میان جامعه هنری این حوزه جا افتاده‌اند و من نمی‌توانستم آن‌ها را تغییر دهم. او ادامه داد: من سعی کردم که آن چیزی را که با عنوان پرشین پِینتینگ (نقاشی ایرانی – Persian Painting) شناخته می‌شود به‌صورت تخصصی ذکر و بررسی کنم و این خود علتی شد برای اینکه خیلی نتوانم به پیشینه تاریخی نگارگری بپردازم.

دکتر میرمبین درباره تفسیر نگارگری توضیح داد: ما نباید برای تفسیر نگارگری به دام فلسفه اسلامی بیفتیم؛ اسطوره‌شناسی در این حوزه می‌تواند بسیار بیشتر به ما کمک کند. همه می‌دانند که فلسفه اسلامی انشعابی از فلسفه یونانی است و به همین علت شاید نتوان با استفاده از آن به عمق مفهوم نگارگری پرداخت.

در ادامه دکتر هوشیار سؤالی درباره نوع نگاه این کتاب و رویکرد آن مطرح کرد و گفت: چرا برای تحلیل نگارگری قدیم ایران از مفهوم زیبایی‌شناسی استفاده کردید؟

در ابتدا دکتر بابایی با بیان نکاتی به این سؤال پاسخ داد: باید توجه داشت که با مطالب و مفاهیمی که در زیبایی‌شناسی غربی وجود دارد نمی‌توان مفاهیم شرقی را بررسی کرد؛ همان‌طور که با دیدگاه زیبایی‌شناسانه شرق دور نیز نمی‌توان آثار غربی و حتی ایرانی را بررسی و تحلیل کرد.

وی ادامه داد: ترکیب‌بندی‌های آثار نگارگری ما مرتبط با موضوع هستند و متناسب با آن تغییر می‌کنند. مطالب گوناگونی درباره مسائلی مثل همین ترکیب‌بندی‌ها آورده شده اما آن‌ها نیز در آخر همان تجلیل‌ها و تحسین‌ها هستند و به همین علت سعی شد مفهوم «زیبا» را از دیدگاه فردی با دیدگاه بومی این منطقه بررسی کنیم.

دکتر میرمبین در پایان افزود: ایرانیان همواره به‌دنبال مسائل شهودی هستند تا اینکه به‌دنبال مفهوم‌سازی باشند. در نگاه اسطوره‌ای درک هر چیزی شدیداً در قید ماده و فیزیک است.

گفتنی است نشست نقد کتاب «زیبایی‌شناسی نگارگری قدیم ایران» دوشنبه ۲۲خردادماه در دانشگاه سوره برگزار شد و در انتهای این جلسه به پرسش و پاسخ با حاضرین در جلسه پرداخته شد.