به‌گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به‌مناسبت هفته صنایع‌دستی بررسی و معرفی تعدادی از کتاب‌های صنایع‌دستی را در ادامه می‌خوانیم. 

هنرهای سنتی، مجموعه هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه‌های عمیق و استوار در اعتقادات، آداب، عادات، رسوم و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد. هنرهای سنتی ایران گروهی از هنرهای پرپیشینه کشورمان نظیر صنایع‌دستی، خط و خوش‌نویسی، معماری سنتی، موسیقی سنتی، نمایش‌های سنتی و غیره را شامل می‌شود که هریک برای خود جایگاه خاص و ویژه‌ای دارد.

صنایع‌دستی به‌عنوان یک نشانه از شیوه و سنت زندگی در ایران و هنر سنتی ایران همواره عنصری مؤثر در فرهنگ ما بوده است و بخشی از هویت ملی این سرزمین است. آثار باقی‌مانده از قرن‌ها پیش، خبر از قدمت و اصالت این هنرصنعت در ایران می‌دهد. سفالینه‌های با ارزش، بافته‌های پشمی و ابریشمی، قالی و گلیم و سایر آثار صنایع‌دستی از اسم و رسم والایی در جهان هنر برخوردارند.
 
بی‌شک کتاب «گنجینه» مرحوم محمدمهدی هراتی یکی از بهترین‌ها در حوزه هنرهای سنتی‌اسلامی است. «گنجینه» نخستین کتاب تخصصی علمی‌پژوهشی درزمینۀ هنرهای سنتی ایرانی‌اسلامی است که کتاب اول آن در زمستان سال ۸۸ چاپ شد. تاکنون هشت شماره از این مجموعه چاپ و منتشر شده است.

کتاب «گنجینه؛ جلد هفتم»
فصلنامه گنجینه درصدد فراهم آوردن زمینه‌‌هایی برای شناخت گنجینه‌‌های ارزشمند و مواریث بی‌‌بدیل هنرهای ملی ایرانی‌اسلامی و روشنی بخشیدن به اندیشه و ذوق شیفتگان هنرهای سنتی است تا غبار فراموشی و نسیان را از چهره گهربار این گنج‌های شایان بزداید. کتاب حاضر شمارۀ هفتم از فصلنامه گنجینه است و دربردارندۀ ۹ مقاله علمی و هنری در حوزۀ معماری ایرانی است تا شناختی دقیق‌تر و جامع‌تر از معماری اسلامی ایران به دست دهد.

            

کتاب «گنجینه؛ جلد هشتم»
شمارۀ هشتم از فصل‌نامه گنجینه دربردارندۀ یازده مقاله علمی و هنری در حوزۀ نگارگری و صنایع‌دستی ایرانی است.

 اولین مقاله باعنوان «سفال‌های ایرانی عصر صفوی از دیدگاه مسافران خارجی» نوشتۀ دکتر مهدی محمدزاده است که به بررسی سفال‌های صفوی از دیدگاه سیاحان اروپایی و مطالعه تطبیقی یادداشت‌های هرکدام از آن‌ها در مورد جنبه‌های مختلف هنر سفالگری و تأثیر جایگاه اجتماعی سیاحان و نوع مأموریت آن‌ها و نیز نگاهشان به سفال عصر صفوی پرداخته است.

 در دومین مقاله تحت عنوان «هاله نور در نگارگری سده‌های پنجم تا هشتم هجری»، زهره روح‌فر بر آن است تا جایگاه نور و تجسم‌های آن در ذهنیت قوم آریایی و نیز تأثیر آرایۀ پرمعنای هاله نور را در قرون میانی اسلامی بنا بر حکمت رایج یعنی فلسفۀ ایرانی‌اشراقی تبیین کند.

 «بررسی ظروف برنزی دورۀ ساسانی» نوشتۀ دکتر سوسن بیانی، دکتر مسعود آذرنوش و مهدی بختیاری سومین مقاله از این مجموعه است که در آن به بررسی صنعت فلزکاری از زوایای مختلف و مطالعۀ ناشناخته‌هایی از ظروف برنزی دورۀ ساسانی و ارزیابی تکنیک ساخت و تزیینات و گاه‌نگاری این آثار پرداخته‌اند.

 مقاله بعدی باعنوان «تزیینات و فنون لاله‌های نوروزی در موزۀ قاجار تبریز» از علی‌اصغر شیرازی و سیده زهرا موسویان به شناخت بیشتر هنر شیشه‌گری و انواع فنون تزیینی و نقوش رایج در زیباسازی آثار شیشه‌ای دورۀ قاجار اختصاص دارد.

 «جایگاه نقوش و نمادهای رایج در ورنی‌بافی منطقه هوراند» عنوان پنجمین مقاله و نوشتۀ شهرزاد ساسان‌پور است که می‌کوشد نمادهای مختلف حیوانی، پرندگان، گیاهان و نمادهای هندسی و نقوش رایج در ورنی را که یکی از مهم‌ترین دست‌بافته‌های منطقه هوراند واقع در ۵۵کیلومتری شهرستان اهر استان آذربایجان شرقی است، با روش کتابخانه‌ای و میدانی معرفی کند.

 مقاله ششم باعنوان «قالی‌های دورۀ صفویه، موزۀ فرش آستان قدس رضوی» اثر مهدیه اکبری مروری است که بر برخی ویژگی‌های قالی‌های صفویه و به‌ویژه سبک اصفهان در قالی در مقام مقدمه‌ای بر شناسایی این قالی‌ها در این هنر و صنعت دیرپا در دوره صفویه دست می‌گذارد.

در مقاله هفتم باعنوان «تأثیر سرمایۀ فکری در مدیریت تولید و صادرات فرش دست‌باف ایران» نویسنده، عبدالله میرزایی، به چگونگی شناسایی و مدیریت صحیح سرمایه‌های نامشهود در فرایند طراحی و تولید فرش دست‌باف ایران پرداخته تا به‌عنوان مزایای رقابتی تأثیرگذار در بازارهای جهانی به کار برده شوند. «بررسی نسخۀ خطی و تصویرگری دیوان حافظ کتابخانۀ ملک» با تحقیق و نگارش محمدرضا دادگر و فرزانه نبوی نیز به معرفی کامل این نسخه و تصاویر آن و بررسی مضامین به‌کارگرفته‌شده در تصویرگری‌های موجود در آن اختصاص دارد.

در مقالۀ بعدی این مجموعه با عنوان «بررسی دو سرلوح مذهّب سلسلةالذهب و سلامان‌وابسال هفت‌اورنگ جامی»، نوشتۀ مهناز ابراهیم‌زاده، دو نسخه مهم از شاهکارهای تذهیب هفت‌اورنگ جامی معرفی می‌شود و ویژگی‌های نقوش تجریدی آن‌ها برای کمک به شناخت فرهنگ تصویری این هنر بررسی می‌شود.

 عنوان مقاله بعدی «ویژگی‌های نگاره‌های انسانی روی ظروف چندرنگ دوره قاجار»، اثر علی‌اصغر شیرازی است که به بررسی و طبقه‌بندی نقوش انسانی به‌کاررفته در سفالینه‌های چندرنگ دورۀ مذکور و بیان ویژگی‌های ظاهری آن‌ها اختصاص دارد.
 
در آخرین مقاله تحت عنوان «تحلیل صفحه‌آرایی دو نگاره از شاهنامه شاه‌تهماسبی صفوی»، مصطفی تقی‌زاده شکیبا با بررسی ساختار صفحه‌آرایی نگاره‌های شاهنامه شاه‌تهماسبی، به شناسایی شیوه‌های قدیم صفحه‌آرایی و کاربرد آن در هنرهای معاصر و نیز شناخت زیرساخت‌های غنی هنر ایران در زمینه صفحه‌آرایی ایرانی و تأثیر آن بر هنر مدرن پرداخته و می‌کوشد اصول بنیادین صفحه‌آرایی نگاره‌های شاهنامه شاه‌طهماسبی را در قالب یک متن مدرن بیان کند.
 

کتاب «اقتصاد صنایع‌دستی»
کتاب اقتصاد صنایع‌دستی نوشته رضا رنج‌پور و زهرا کریمی تکانلو است و انتشارات نور علم آن را منتشر کرده است.

مباحث مطرح‌شده در فصول این کتاب به این شرح است: فصل اول این کتاب به آشنایی با صنایع‌دستی و اهمیت نگرش اقتصادی‌اجتماعی به آن اختصاص دارد.
فصل دوم به معرفی و طبقه‌بندی صنایع‌دستی موجود در ایران در حوزه‌های شهری، روستایی و عشایری و به تفکیک مناطق جفرافیایی می‌پردازد.
در فصل سوم، مباحث اقتصادی و مدیریتی مطرح در حوزه صنایع‌دستی که شامل معرفی فرآیندهای تولید، توزیع و مصرف محصولات صنایع‌دستی است، تبیین شده است.

در فصل چهارم جایگاه صنایع‌دستی در اقتصاد ایران و نقش سیاست‌های بخش عمومی در توسعه این صنایع و نیز مراکز ملی سیاست‌گذاری در حوزه صنایع‌دستی معرفی و ارائه شده است.
فصل پنجم به معرفی سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با این صنایع و بیان تجربه سایر کشورهای جهان از قبیل هندوستان، چین، پاکستان، مالزی و اندونزی در توسعه صنایع‌دستی می‌پردازد.
در فصل ششم و پایانی کتاب، نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای این صنایع و نیز چشم‌انداز آینده صنایع‌دستی در ایران بررسی و ارائه شده است.

 علی‌رغم وجود ۳۰۰ رشته فعالیت صنایع‌دستی در ایران، مقایسه آمار صادرات آن با کشورهای چین و هندوستان حاکی از ناچیز بودن آن است.

به‌دلیل به‌روز نبودن آمار و اطلاعات موجود در این حوزه، انجام مطالعات علمی و ارائه پیشنهادهای کاربردی جهت رفع مشکلات این حوزه امکان‌پذیر نیست. زیرا ساختار غالب کارگاه‌های فعال در حوزه صنایع‌دستی، کوچک و کمتر از ۱۰ نفر کارکن است که به‌دلیل به‌روز نبودن اطلاعات در این حوزه، نمی‌توان وضعیت این کارگاه‌ها را از لحاظ میزان تولید، اشتغال، ارزش افزوده و سایر شاخص‌های اقتصادی مورد بررسی قرار داد. نبود متولی مشخص در حوزه صنایع‌دستی را می‌توان یکی از دلایل این فقر آماری و اطلاعاتی دانست. وزارتخانه‌های «صمت» و «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی» و سازمان‌های «آموزش فنی و حرفه‌ای» و «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی» (سابق) از متولیان این حوزه هستند که به‌دلیل داشتن رویه‌ها، دستورالعمل‌ها و ساختارهای سازمانی متفاوت، در بسیاری از موارد مشکلاتی مانند موازی‌کاری و تداخل عملکرد را به وجود می‌‌آورند.

به‌این‌ترتیب وجود مجموعه‌ای نسبتاً جامع و در عین حال ساده و کاربردی که به معرفی جنبه‌های اقتصادی صنایع‌دستی می‌پردازد، ضرورت پیدا کرده است. کتاب حاضر تحت عنوان «اقتصاد صنایع‌دستی» در ۶ فصل و براساس سرفصل‌های پیشنهادی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین شده است و مباحث مطرح در آن می‌تواند هم در تدریس دروس «اقتصاد صنایع‌دستی» رشته اقتصاد و «شناخت صنایع‌دستی» رشته گردشگری، استفاده شود و هم مورد استفاده سایر مخاطبین علاقه‌مند به صنایع‌دستی قرار گیرد.
 

کتاب «صنایع‌دسـتی؛ خاستگاه‌ها، دگرگونی‌ها و چشم‌اندازها»
این کتاب نوشته مهران هوشیار از اساتید دانشگاه سوره است که انتشارات دانشگاه سوره آن را به چاپ رسانده است.
 تنوع و تعدد محتواهای موضوعی كتاب و پرداختن به صنايع‌دستی از تمام حوزه‌های جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، اقتصادی و فرهنگی و بررسی آن به‌عنوان مفهومی كارآمد از ویژگی‌های این کتاب است. در اين كتاب دسته‌بندی به‌درستی رعايت شده است و يک مدخلِ قابل ارجاع است. بحث هويت از ايران اخذشدنی نيست و صنايع‌دستی از مهم‌ترين اين مباحث است. «هويت» كليدواژه اين كتاب است و بسيار درست به صنايع‌دستی و هويت ايرانی پرداخته است.
 
کتاب «هویت‌شناسی صنایع‌دستی ایران»
کتاب هویت‌شناسی صنایع‌دستی ایران نوشتۀ سهراب آل‌یاسین است و انتشارات عطران این کتاب را روانۀ بازار کرده است. این کتاب دربارۀ هنر صنایع‌دستی است؛ هنری که بخش‌هایی از هویت ایرانی در آن آشکار است.

کتاب هویت‌شناسی صنایع‌دستی ایران دربارۀ هنرهای سنتی ایران است؛ هنرهایی که ریشه‌های عمیق و استواری در اعتقادات و باورها، آداب، عادات، رسوم، سنت‌ها و فرهنگ معنوی آن جامعه دارد. هنرهای سنتی ایران نیز گروهی از هنرهای قدیمی ایران هستند نظیر صنایع‌دستی، خط و خوش‌نویسی، معماری سنتی، موسیقی سنتی، نمایش‌های سنتی (مانند خیمه‌شب‌بازی و تعزیه)، لباس‌های سنتی و...

این کتاب در هفده بخش جداگانه به دسته‌بندی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی می‌پردازد. بخش اول، «بافته‌های داری»، به بررسی انواع بافت‌ها و فرش‌های ایرانی در دوره‌های مختلف ایران می‌پردازد، انواع فرش‌ها مانند فرش فارس، فرش بختیاری، قالی کلاسیک، قالیچه ترکمن، فرش تبریز، فرش مشهد، انواع گلیم‌های داری را معرفی می‌کند و نوع تهیه و ایجاد آن‌ها را شرح می‌دهد.
بخش دوم، «بافته‌های دستگاهی»، بافته‌هایی مثل جاجیم، چنته، ماشته، ترمه و انواع دیگر بافته‌های دستگاهی را معرفی می‌کند.
بخش سوم، «رودوزی سنتی»، دوخت روی پارچه، انواع سوزن‌دوزی‌ها، انواع خامه‌دوزی، پته‌دوزی، سیاه‌دوزی، بخارادوزی، نواردوزی و بسیاری از انواع رودوزی‌ها مطرح شده است.
بخش چهارم، «صنایع دستی فلزی»، حکاکی روی فلز، قلم‌زنی، زرگری، ملیله‌کاری، طلاکوبی، ورشوسازی و غیره را معرفی می‌کند.
بخش پنجم «میناکاری»، بخش ششم «سفالگری» (انواع سفال‌های بدون لعاب، سفال‌های لعاب‌دار، سفال مینایی، سفال زرین فام)، بخش هفتم «آبگینه» (شیشه‌گری، تزیین شیشه، آبگزکاری، مات‌کاری)، بخش هشتم «صنایع‌دستی چوبی» (پیکرتراشی، ارسی‌سازی، چیق‌بافی) بررسی می‌شوند.

در بخش نهم «صنایع‌دستی سنگی» از جمله سنگ‌تراشی، خراطی سنگ، معرق سنگ و حکاکی روی سنگ معرفی شده‌اند.
در بخش دهم به «هنر نگارگری» پرداخته است. نگارگری کتاب و معرقات، تذهیب، گل و مرغ و نقش‌مایه ایرانی از جمله این هنر هستند.
در بخش یازدهم «چاپ‌های سنتی»، در بخش دوازدهم «پوستین‌دوزی»، در بخش سیزدهم «نمدمالی» را معرفی می‌کند. بخش چهاردهم به «انواع حصیربافی» مانند بوریابافی، چیغ‌بافی، کپوبافی، ترکه‌بافی و انواع دیگر این هنر می‌پردازد.
در پخش پانزدهم «صنایع‌دستی چرمی»، در بخش شانزدهم «رنگ‌سازی سنتی» و در بخش هفدهم «رنگرزی سنتی» را معرفی می‌کند.
با خواندن این کتاب می‌توانید به چیستی، ویژگی‌ها و نمونه‌های صنایع‌دستی ایران پی ببرید.  
کتاب «قالی‌های دستبافت شرقی و اروپایی»
کتاب قالی‌های دستبافت شرقی و اروپایی نوشته‌ی آلبرت فرانک کندریک است که توسط کتابسرای میردشتی منتشر شده است. نسخه چاپی این کتاب را می‌توانید از طاقچه سفارش دهید. برای آشنایی با شیوه‌ی خرید کتاب قالی‌های دستبافت شرقی و اروپایی می‌توانید راهنمای خرید و پرداخت آنلاین در بخش سؤالات متداول را مطالعه کنید.

این کتاب مشتمل بر ۲ بخش و ۱۱ فصل است. بخش اول شامل ۷ فصل می‌شود که موضوعات تاریخی فرش‌بافی در شرق و غرب را پوشش می‌دهد. در این بخش فرش دستباف ایران، هند، ترکیه، قفقاز، آسیای شرقی، اروپا شامل اسپانیا، لهستان، فنلاند، فرانسه و انگلیس به‌صورت مجزا از نظرگاه تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

بخش دوم نیز شامل ۴ فصل است. در بخش دوم عناوینی همچون فنون بافت، نقوش فرش، ملاحظات اجرایی و دسته‌بندی و شناسایی فرش‌ها بررسی شده‌اند. در پایان کتاب نیز فهرستی از منابع غنی فرش‌بافی آن دوره عرضه شده است.