به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، تاریخ هنر ایران، فرایندی پیوسته و بدون وقفه است که از زمان حضور نخستین جوامع بشری در فلات ایران تا به امروز ادامه یافته است. تجربیات هنری برآمده از فرهنگ هر دوره تاریخی، به دوره بعد منتقل شده است و بدین ترتیب هنر ایران، اندوخته‌ای از عناصر، سبک‌ها و الگوهای هنری سده‌ها و هزاره‌های گذشته قلمداد می‌شود. از این‌رو در هنر این سرزمین، تداوم روش‌ها و اندیشه‌های ادوار پیشین را می‌توان یافت. به همین دلیل مرزی نمی‌توان میان هنر دوره‌های مختلف ایران قائل شد.

با وجود این، فرایند پیوسته هنر ایران گاه از رویدادهای سیاسی متأثر شده است. نمونه بارز آن به هنگام ورود اقوام مهاجمی رخ داده است که از فراسوی فلات ایران، از شمال و جنوب و شرق و غرب، وارد این سرزمین می‌شدند، پهنه آن را می‌پیمودند و زمانی آن را مقام خویش می‌ساختند. فلات ایران با رویدادهای تاریخی این‌چنینی، حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد آشناست. این فرایند به‌اندازه‌ای تکرار شده که به جزئی از ذات فرهنگ و هنر ایران تبدیل شده است.

عامل دیگر در تعیین فرهنگ و هنر ایران، گاه از منویات شخص حاکم و تصمیمات ساختار سیاسی تحت فرمان او زاییده شده است. حداقل از دوره هخامنشی به بعد می‌دانیم که تعیین سیاست‌های کلان در اختیار شاهنشاه بوده است و در زمان ضعف پادشاه، جمعیت کوچکی از صاحبان قدرت در امور کشوری و لشکری تصمیم می‌گرفته‌اند. این تصمیمات مستقلاً در فرهنگ تأثیر می‌گذاشت و بازتاب آن در هنر به‌ویژه هنر درباری تجلی می‌یافت. بنابراین سه عامل سنت‌های فرهنگی، مبادلات فرهنگی و تصمیمات سیاسی در تعیین کیفیت و ماهیت هنر نقش اصلی داشته‌اند.

بنابراین توجه به مقوله تاریخ در شناخت هنر یک دوره فرهنگی توجیه می‌یابد. باستان‌شناسی از گذر همین رویکرد، روشی برای شناخت صحیح هنر فراهم می‌آورد. به عبارت دیگر در باستن‌شناسی، به جستجوی ریشه‌های جریان‌های فرهنگی پرداخته می‌شود و ارتباط آنها با رویدادهای تاریخی بررسی می‌شود. نقطه آغاز این تحقیق و بررسی، مطالعه مواد فرهنگی است که از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی یا به طور تصادفی کشف و شناسایی می‌شود. در نتیجه باستان‌شناسی دوره ساسانی را می‌توان اینگونه تعریف کرد: بررسی و تحلیل مواد فرهنگی دوره ساسانی در بستر رویدادهای تاریخی. تاریخ دوره ساسانی بیش از دیگر ادوار تاریخی بیش از اسلام ایران، در متون تاریخی مضبوط است.

هرچند دوره ساسانی از منظر تاریخی، از زمان قدرت‌یابی اردشیر بابکان در سال 224 میلادی آغاز و به سقوط یزدگرد سوم در سال 651 میلادی ختم می‌شود؛ اما باستان‌شناسی ساسانی بازه‌ای فراتر از این محدوده تاریخی را مورد توجه قرار می‌دهد. همان‌گونه که آثار باقی‌مانده از اوایل دوره ساسانی، تداوم آشکار الگوهای هنری دوره اشکانی، هخامنشی و حتی ماد را نشان می‌دهد، رفتارهای فرهنگی و سبک‌های هنری آن دوره نقشی تعیین‌کننده در فرهنگ و هنر دوره اسلامی ایفا کرده است.

این کتاب پس از مقدمه در هشت فصل تنظیم شده است. هنر و معماری در آستانه طلوع ساسانیان (روزگار اردشیر یکم)، یادمان‌ها، نگاره‌ها و شهرهای ساسانی در روزگار شاپور یکم، تداوم سنت‌های آغازین هنر ساسانی در روزگار هرمزد یکم تا هرمزد دوم، اوجی دیگر در هنر و معماری ساسانی (روزگار شاپور دوم تا یزدگرد یکم)، هنر، معماری و تزئینات وابسته در میانه دوره ساسانی (روزگار بهرام پنجم و یزدگرد دوم)، استحکامات دفاعی، یادمان‌های مسیحی و آثار هنری در روزگار پیروز و قباد، هنر و معماری ایران در عصر اصلاحات اداری ـ اقتصادی روزگار خسرو انوشیروان و واپسین آثار معماری و هنر ساسانی از روزگار هرمزد چهارم تا یزدگرد سوم از جمله فصل‌های کتاب را تشکیل می‌دهد.

در این کتاب کوشیده شده برای آثاری که در دوره ساسانی خلق شده‌اند، بستری تاریخی تعریف شود، ریشه‌های پیدایی آنها جستجو شود و ارتباط آنها با یکدیگر و خالقان آنها که همانا افراد و جوامع دوره ساسانی هستند، تبیین گردد. از این‌رو هم‌دوشی تاریخ و مواد فرهنگی رعایت شده و هرچند گذار و مختصر، پیش از معرفی و توصیف آثار ساسانی، به بستر تاریخی زمانه خلق اثر اشاره شده است. این کتاب در حقیقت مروری است بر آثار و مواد فرهنگی و هنری روزگار ساسانی؛ به همین دلیل کمتر به تحلیل آثار پرداخته شده و صرفاً شالوده‌ای برای مباحث آتی فراهم آمده است.

بنابراین در این کتاب با توجه به سه عامل زمینه‌های تاریخی، ویژگی‌های هنری و سیر تحول و تطور آثار فرهنگی، کوشیده شده هنر و باستان‌شناسی ایران در دوره ساسانی بحث و بررسی شود. با وجود این، به فراخور ذائقه و سلیقه مخاطبان، بر آثار، بناها و محوطه‌هایی که حائز الگوهای هنری ـ فرهنگی ساسانی هستند، تأکید شده است. بر این اساس آفرینش هنری و معماری، از اندکی بیش از جلوس اردشیر بابکان تا کمی پس از سقوط ساسانیان و در زمان حکومت ایشان مورد توجه قرار گرفته‌اند.

کتاب «باستان‌شناسی ایران ساسانی» نوشته میثم لباف خانیکی در 460 صفحه با شمارگان 200 نسخه 164 هزار تومان از سوی انتشارات سمت منتشر شد.