به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «عقلانیت نهادی» نخستین کتابی است که به زبان پارسی به صورت خاص، متمرکز، ژرف‌نگرانه و همه‌جانبه و با بیانی ساده به مفهوم «عقلانیت اقتصادی» وجوه مختلف، ویژگی‌ها و کارکردهای آن می‌پردازد و همچنین چگونگی اثرگذاری نهادها بر تصمیم‌ها و رفتارهای انسان را از دیدگاه اقتصاد نهادی بررسی می‌کند. در این کتاب نشان داده می‌شود که اصل بنیادی عقلانیت عاملان، که اساس تمام مدل‌ها و نظریه‌های اقتصادی است، چه کاستی‌ها و نقاط قوتی دارد که دهه‌های اخیر محل مناقشه میان مکاتب مختلف علم اقتصاد و همچنین سایر حوزه‌های علوم اجتماعی بوده‌ است و بسیاری از متفکران سعی بر ارائه مفهوم جدیدی از عقلانیت داشته‌اند.

 این موضوع از آن رو دارای اهمیت است که مدل‌ها و نظریه‌هایی که بر این اصل بنا می‌شوند در قالب سیاست‌ها و راهکارهای خرد و کلان، اثرات گسترده و دراز دامنه‌ای در تمامی حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خواهند داشت. بنابراین فهم درست عقلانیت انسانی و دستیابی به مفهومی واقع‌ گرایانه‌تر از آن که هم جنبه‌های مختلف رفتار را در بر بگیرد و هم دارای قدرت توضیح‌دهندگی بالایی برای چرایی و چگونگی تصمیمات گوناگون انسان باشد، می‌تواند به اتخاذ تصمیم‌ها و سیاست‌های درست در سطح فردی و اجتماعی کمک فراوانی بکند. ره‌آورد اصلی این کتاب ارائه مفهوم «عقلانیت نهادی» بوده که بر اساس رویکرد اقتصاد نهادی تببین شده است و می‌تواند جایگزین مناسبی برای دیگر مفاهیم عقلانیت در علوم اجتماعی، به ویژه علم اقتصاد باشد.

در مقدمه‌ای که از محسن رنانی در ابتدای این کتاب آمده است می‌خوانیم: «به‌نظر می‌رسد تحول عقلانیت در ایران نتوانسته است همپای تحولات مربوط به نوسازی (مدرنیزاسیون) رخ دهد. صرف‌نظر از اینکه علل این کند و کرختی تحول در عقلانیت ایرانی چیست در اینجا می‌خواهم مفهوم این تحول را بازنمایی کنم؛ شاید در آینده نخبگان توسعه خواه با تمرکز بر عنای تحول آفرین در عقلانیت ایرانی و سیاستمداران با اتخاذ راهبردهایی آموزشی و اجتماعی که به این تحول کمک می‌کند بتوانند راه‌های جدید فکری به عملی برای عبور ملت ایران از دوران بلند فروماندگی در مرحله گذار توسعه بگشایند. موضوع محوری این کتاب تمرکز بر مفهوم عقلانیت نهادی است. خیلی خلاصه می توان عقلانیت نهادی را بر اساس تعریف دو نفر از بزرگان علوم جامعه شناسی و اقتصاد توصیف کرد. ماکس وبر جامعه‌شناس بزرگ که نخستین بار تقسیم‌بندی‌های دقیقی از عقلانیت ارائه داد، سه وجه «تفکر عقلانی» انسان را به صورت «تفکر عقلانی ابزاری»، «تفکر سنتی-عادتی» و «تفکر عقلانی ارزشی» تقسیم می‌کند. فردریش فون هایکه اقتصاددان بزرگ قرن بیستم نیز رفتارهای عقلانی انسان را در دو دسته «رفتارهای هدف جو» و «رفتارهای پیروی از قاعده» تقسیم می‌کند.

رفتارهای مبتنی بر عقلانیت ابزاری آن دسته رفتارهایی است که در آن افراد برای دستیابی به اهداف موردنظرشان می‌کوشند تا بهترین سریع‌ترین، ارزان‌ترین و مفیدترین ابزارها را برای تحقق اهدافشان انتخاب کنند. رفتارهایی از جنس عقلانیت سنتی-عادتی رفتارهایی هستند که در چارچوب سنت‌های اجتماعی یا عادت‌های فردی رخ می‌دهند. اما از این نظر که وجه آگاهانه دارند عقلانی محسوب می‌شوند و رفتارهای مبتنی بر عقلانیت ارزشی رفتارهایی هستند که معطوف به تحقق ارزش‌های مطلوب فرد هستند. اینگونه رفتارها از این نظر که همراه با انتخاب‌ها و تصمیم‌های آگاهانه رخ می‌دهند رفتارهای عقلانی ارزشی محسوب می‌شوند.

این کتاب که حاصل تلاش‌های فکری نویسنده در دوران تدوین پایان‌نامه دکترای خود و گفت‌و‌گوهای مستمر و بلندمدت ما با یکدیگر است، می‌تواند گام آغازینی برای فهم مسئله عقلانیت ایرانی و گفت‌و‌گو درباره آن باشد. فهم مساله عقلانیت ایرانی، آسیب شناسی آن و جست‌و‌جو برای راه‌های تکامل آن یکی از مهم‌ترین گام‌هایی است که روشنفکران توسعه‌خواه در ایران باید به گفت‌و‌گو درباره آن دامن بزنند و سطح آگاهی اجتماعی ما را نسبت به آن افزایش دهند.»

کتاب «عقلانیت نهادی» نوشته عباد تیموری با پیشگفتاری از محسن رنانی در 264 صفحه به بهای 115 هزار تومان از سوی انتشارات طرح نو منتشر شده است.