خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) لیلا علیزاده ده آبادی: بشر همواره در حال کاوش محیط اطراف خود بوده و در این مسیر همیشه از روش‌ها و رویکردهای جدیدی استفاده کرده و می‌کند. در واقع تحقیقات امروز و پیشرفت در فناوری‌ در زمینه‌های متفاوت علمی، اجتماعی، صنعتی و اقتصادی در سایه علوم پایه صورت می‌گیرد و در واقع علوم پایه، پایه و اساس دانش برای علوم کاربردی را فراهم می‌کند. از سوی دیگر نقش علوم پایه در علم زیست پزشکی مبتنی بر تحقیقات در مورد موجودات زنده و توسعه فناوری‌های پزشکی و دارو است و بسیار هم اهمیت دارد.

زندگی امروز ما دستخوش تغییرات زیادی تحت دستاوردهای علمی شده و اختراعات و ابتکارات علمی کشورهای مختلف روشی در پیشرفت فرهنگی هر کشور نیز محسوب می‌شود.  همچنین علوم  پایه اغلب منجر به مزایای اقتصادی زیادی برای کشورها شده و بسیار سودآور است و به راحتی سود آن هزینه‌های تحقیقاتی را جبران خواهد کرد. علوم پایه در بخش صنعت یک محرک اقتصادی است و منجر به تولید دستگاه‌ها و ابزارهای مختلف می‌شود.

لازم به ذکر است که تحقیقات در علوم پایه ارتباطات بسیار ارزشمندی بین محققان در صنایع مختلف و دانشگاه‌ها ایجاد می‌کند. همچنین علوم پایه نقش مهمی در علاقه کودکان و جوانان در علم و فناوری دارد. آموزش علوم پایه به دانش‌آموزان به چگونگی تفکر، یادگیری، حل مسایل و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه کمک می‌کند.

با توجه به مزایایی که درباره اهمیت علوم پایه گفته شد،  سرمایه‌گذاری در علوم پایه برای جامعه به عنوان یک اصل، مهم است. کشورهای توسعه یافته مسئولیت دارند که علوم پایه را به نفع جامعه تامین و توسعه و پیشرفت فناوری در زمینه علوم پایه را تقویت کنند. بر این اساس تقویت تولیدات مکتوب تالیفی و ترجمه‌ای در این رشته می‌تواند به افزایش کمیت و کیفیت علوم پایه در کشور بیانجامد. اگر بخواهیم نگاهی به کارنامه نشر علوم پایه در ایران داشته باشیم باید به آمار موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مراجعه کنیم.
  پیش‌تر بر اساس آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ اعلام شد که در بهار سال 1401 تولید کتاب در مقایسه با مدت زمان مشابه رشد 52 درصدی داشت. در بهار سال 1401 در مجموع 26 هزار و 366 عنوان کتاب شامل 18 هزار و 239 تالیفی و 8 هزار و 126 عنوان کتاب ترجمه در کشور منتشر شده است؛ در‌حالی‌که بهار سال گذشته تعداد عنوان‌های منتشر شده 17 هزار و 370 عنوان بود.

به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، مقایسه وضعیت چاپ نخست در سه ماهه نخست سال جاری از انتشار 16 هزار و 191 عنوان کتاب حکایت دارد که به معنای رشد 46 درصدی این شاخص در مقایسه با سه ماه نخست بهار سال قبل است. در این مدت 11 هزار و 5 عنوان چاپ نخست نتیجه عملکرد ناشران فعال است.

حال در این میان اگر بخواهیم نگاهی به سهم بازار کتاب‌های علوم  داشته باشیم بر اساس آمار منتشر شده توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، 553 عنوان کتاب در بهار 1401 منتشر شده که با توجه به چاپ 229  عنوان کتاب در بهار سال گذشته رشد 141  درصدی داشته است. حوزه علوم با اختصاص 2 درصد سهم از بازار نشر ایران در رتبه دهم قرار گرفته است.
وضعیت نشر موضوع «علوم » در بازار کتاب ایران
به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در زیر شاخه «ریاضیات، فیزیک، شیمی و نجوم» 318 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 234 عنوان کتاب تالیف و 84 عنوان کتاب ترجمه بوده است. همچنین 177 عنوان کتاب چاپ اولی و 141 عنوان کتاب تجدید چاپی داشته ایم. در این بخش مشاهده می‌شود که غلبه با آثار تالیفی است.
 
اما در حوزه «علوم زیستی و زمین شناسی» 182 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 132  عنوان تالیف، 50 عنوان ترجمه، 144 عنوان چاپ اول و 38 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «کشاورزی و فنون مربوطه» 92 عنوان کتاب به چاپ رسیده که بر اساس این آمار 84 عنوان کتاب تالیف، 8 عنوان ترجمه، 89 عنوان چاپ اول و 3 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «دامپروری، علوم دامی، دامپزشکی» 69 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 50 عنوان تالیف، 19 عنوان ترجمه، 63 عنوان کتاب چاپ اول و 6 عنوان تجدید چاپ است. در حوزه «علوم گیاهی» 27 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 26 عنوان تالیف، یک عنوان ترجمه، 23 عنوان چاپ اول و 4 عنوان تجدید چاپ است.

بر اساس این آمار، سهم «ریاضیات، فیزیک، شیمی و نجوم» بر اساس این آمار در بازار کتاب، 46 درصد، «علوم زیستی و زمین شناسی»  27 درصد،  «کشاورزی و فنون مربوطه» 13 درصد، «دامپروری، علوم دامی، دامپزشکی» 10 درصد و «علوم گیاهی» 4 درصد است.
وضعیت نشر موضوع «علوم پزشکی»
 در زیر شاخه «پزشکی داخلی(بیماری‌های قلب و عروق و ...)» 586 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 332 عنوان کتاب تالیف،121 عنوان ترجمه،  456  عنوان چاپ اول و 130  عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «فیزیولوژی، کالبدشناسی، بهداشت عمومی و فردی» 249  عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 128 عنوان تالیف، 121 عنوان ترجمه، 181  عنوان کتاب چاپ اول و 68 عنوان تجدید چاپ است.

«داروشناسی و درمان» نیز یکی دیگر از زیرشاخه‌هاست که در آن 149  عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 98  عنوان تالیف، 51  عنوان ترجمه،  122  عنوان چاپ اول و 27 عنوان تجدید چاپ است. در موضوع «سایر شاخه‌های پزشکی» نیز 148  عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 103 عنوان تالیف، 445  عنوان ترجمه، 131  عنوان چاپ اول و 17 عنوان تجدید چاپ است. در موضوعات دیگری مانند «مباحث عمومی پزشکی و پرستاری»؛ «جراحی»؛ «دندانپزشکی« و «پزشکی قانونی» به ترتیب 126، 124، 38 و 11 عنوان کتاب منتشر شده است.

بر این اساس سهم کتاب «پزشکی داخلی(بیماری های قلب و عروق و ...)» 41 درصد؛ «فیزیولوژی، کالبدشناسی، بهداشت عمومی و فردی» 17 درصد؛ «داروشناسی و درمان» 10  درصد است و در آخرین رتبه هم «پزشکی قانونی» با یک درصد سهم قرار دارد.
سهم موضوعات حوزه «مهندسی»
در حوزه «مهندسی برق، الکترونیک، مغناطیس و ...» 298 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 213 عنوان تالیف، 85 عنوان ترجمه، 249 عنوان چاپ اول و  49 عنوان تجدید چاپ است. در زیر شاخه «سایر رشته‌های مهندسی» 189 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 136 عنوان کتاب تالیف، 53 عنوان ترجمه، 163 عنوان چاپ اول و 26 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «مهندسی عمران» 130 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 115 عنوان تالیف، 15 عنوان ترجمه، 97  عنوان کتاب چاپ اول و 433 عنوان تجدید چاپ است.

مهندسی شیمی؛ مهندسی تولیدات و مصنوعات؛ مهندسی مکانیک و هیدرولیک و مواد؛ مهندسی معدن و عملیات وابسته؛ مهندسی نظامی و دریایی و تکنولوژی در رده‌های بعدی این جدول به لحاظ تعداد عناوین قرار دارند.

بر اساس این آمار، در حوزه «مهندسی برق، الکترونیک، مغناطیس و ...» با 35 درصد بیشترین کتاب و حوزه «تکنولوژی» با یک درصد کمترین کتاب تولید می‌شود.

در پایان باید گفت اگرچه اهمیت انتشار کتب تالیفی و ترجمه‌ای در حوزه علوم بر کسی پوشیده نیست با این وجود و علی رغم رشد 146 درصدی این کتاب‌ها در سال جاری هنوز هم کتاب‌های حوزه علوم سهم بسیار کمی از بازار کتاب ایران دارد و لازم است تا خلاءهای کمی و کیفی این حوزه از سوی نهادهای علمی و آکادمی‌های کشور شناسایی و بر اساس آن آثاری تولید و تهیه شود.