خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) ـ  تاریخ روان‌شناسی به عنوان دانش مطالعه رفتار و ذهن انسان به یونان باستان باز می‌گردد. واژه روان‌شناسی یا psychology از دو بخش روان به علاوه شناختن ساخته شده ‌است. در زبان یونانی واژه psyche به معنای روح است. خاستگاه روان‌شناسی نوین به سده‌های 4و5 قبل از میلاد مسیح می‌رسد. دانش روان‌شناسی تا سال 1879 بخشی از فلسفه بود تا کم‌کم به عنوان یک دانش مستقل در آلمان و آمریکا مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. رفته رفته کتاب‌های روانشناسی نیز وارد بازار نشر شد. روانشناسی مانند اکثر علوم دارای رشته‌های فرعی بسیار متنوعی است که ناشی از تاثیر و نفوذ روان‌شناسی در حوزه‌های مختلف دانش است که عبارت‌اند از: روان‌شناسی بالینی، روان‌شناسی مشاوره، روان‌شناسی تربیتی، روان‌شناسی سلامت، روان‌شناسی تطبیقی، روان‌شناسی شخصیت، روان‌شناسی اجتماعی، سیاسی، محیطی، صنعتی‌سازمانی و… . استفاده درست از روان‌شناسی در شما بصیرتی نسبت به نگرش‌ها و واکنش‌های خودتان ایجاد می‌کند. در واقع ما همواره با انسان‌ها سروکار داریم و برای ایجاد روابط خوب با آن‌ها الزاماً باید از آن‌ها و همینطور خودمان شناخت کافی داشته باشیم.
سوال‌هایی که در این علم و در مقدمه کتاب‌های روانشناسی مطرح می‌شود با تمام جوانب زندگی آدمی سروکار دارد. مثلاً می‌پرسیم شیوه تربیت فرزند والدین شما چه اثری در شیوه فرزند پروریِ خود شما دارد؟ بهترین شیوه برای درمان دارویی چیست؟ آیا مردها هم می‌توانند به خوبی زنان از نوزادان مراقبت کنند؟ آیا می‌توانید در خوابِ هیپنوتیزمی تجربه تلخی را با جزئیات بیشتری به خاطر آورید؟ نیروگاه‌های برق هسته‌ای چگونه باید طراحی شوند تا اشتباهات انسان‌ها به حداقل ممکن برسند؟ فشار روانی دراز مدت چه تأثیری بر دستگاه ایمنی بدن آدمی دارد؟ آیا در درمان افسردگی، روان‌درمانی موثرتر از دارودرمانی و استفاده از داروهای اعصاب و روان است؟ 

با نگاهی به رویکرد کتاب‌های روانشناسی متوجه میزان اهمیت انتشار این گونه آثار به دلیل تاثیر آن روی زندگی فردی و اجتماعی افراد می‌شویم. حال ببینیم کتاب‌های روانشناسی در بهار 1401 چه وضعیتی را به لحاظ کمی و کیفی داشته‌اند. پیش‌تر بر اساس آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ اعلام شد که در بهار سال 1401 تولید کتاب در مقایسه با مدت زمان مشابه رشد 52 درصدی داشت. در بهار سال 1401 در مجموع 26 هزار و 366 عنوان کتاب شامل 18 هزار و 239 تالیفی و 8 هزار و 126 عنوان کتاب ترجمه در کشور منتشر شده است؛ در‌حالی‌که بهار سال گذشته تعداد عنوان‌های منتشر شده 17 هزار و 370 عنوان بود.

به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، مقایسه وضعیت چاپ نخست در سه ماهه نخست سال جاری از انتشار 16 هزار و 191 عنوان کتاب حکایت دارد که به معنای رشد 46 درصدی این شاخص در مقایسه با سه ماه نخست بهار سال قبل است. در این مدت 11 هزار و 5 عنوان چاپ نخست نتیجه عملکرد ناشران فعال است. در این میان اگر بخواهیم نگاهی به سهم بازار کتاب‌های روان شناسی داشته باشیم بر اساس آمار منتشر شده توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، هزار و 788 عنوان کتاب در بهار 1401 منتشر شده که با توجه به چاپ هزار و 309 عنوان کتاب در بهار سال گذشته رشد 37 درصدی داشته است. حوزه فلسفه و روانشناسی با اختصاص 7  درصد سهم از بازار نشر ایران در رتبه ششم قرار گرفته است.

وضعیت نشر موضوع «روان‌شناسی» در بازار کتاب ایران
به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در زیر شاخه «روان شناسی کاربردی و موفقیت» 650 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 170 عنوان کتاب تالیف و 780  عنوان کتاب ترجمه بوده است. همچنین 310 عنوان کتاب چاپ اولی و 340 عنوان کتاب تجدید چاپی داشته‌ایم. در این زیرشاخه که در ایران مخاطبان بسیاری دارد غلبه محض با آثار ترجمه شده است. اما در حوزه «ادارک و هیجان، هوش و قوای ذهنی» 305 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد 138 عنوان تالیف، 167 عنوان ترجمه، 157 عنوان چاپ اول و 148 عنوان تجدید چاپ است. در این حوزه به نظر می‌رسد تولیدات تالیفی و ترجمه‌ای با به پای هم پیش رفته‌اند و دست تالیف خالی نیست.

در زیر شاخه «روان شناسی رشد و روان شناسی تطبیقی» 296 عنوان کتاب منتشر شده که بر اساس این آمار 154 عنوان کتاب تالیف، 142 عنوان ترجمه، 173 عنوان چاپ اول و 123 عنوان تجدید چاپ بوده است. در زیر شاخه «روان شناسی عمومی» نیز 76 عنوان کتاب به چاپ رسیده که از این تعداد 38 عنوان کتاب تالیفی، 38 عنوان ترجمه، 36 عنوان کتاب چاپ اول و 40 عنوان تجدید چاپ است. نگاهی به دو زیرشاخه پایانی نیز نشان می‌دهد به جز روانشناسی کاربردی و موفقیت در ایران تلاش شده تا در سایر زیرشاخه‌های روان شناسی تولیداتی متناسب با جامعه ایرانی در کنار بهره گیری از آثار ترجمه‌ای ارائه شود.

 

با توجه به اختصاص 49 درصد سهم از بازار کتاب‌های روان شناسی به موضوع روان شناسی کاربردی و موفقیت متوجه می‌شویم زیستن در دوران مدرن و کنار آمدن با اقتضائات جهان تکنولوژیک انسان قرن حاضر را با چالش‌های جدید، خواست‌ها و شرایط دشواری مواجه کرده است. این روزها تعبیرات و تعریف‌هایی که از فردیت، موفقیت، انسان موفق و ... می‌شود بسیار متفاوت از گذشته است و علاوه بر این فشارهای اقتصادی و عاطفی بسیاری بیشتر از زندگی سنتی بر افراد بار می‌شود، شاید به دلیل همین تغییرات است که یکی از پر مخاطب‌ترین حوزه‌های کتاب در همه جای جهان به کتاب‌های روانشناسی اختصاص دارد. البته کتاب‌های روانشناسی طیف وسیعی از موضوعات را در برمی‌گیرند؛ از روانشناسی‌ بر پایه علمی و پزشکی گرفته تا قسمی دیگر معروف به روانشناسی زرد که مخالفان و موافقان خود را دارد.

حوزه توسعه فردی و موفقیت در سال‌های اخیر به شکل جدی مورد توجه مخاطبان ایرانی قرار گرفته و استقبال خوبی از آن شده است. علاوه بر این، با شیوع بیماری کرونا آثاری که مرتبط با سوگ و سوگواری و تاثیرات روانی آن منتشر شده است هم از جمله کتاب‌هایی بودند که بسیار خوب دیده شده و مورد توجه قرار گرفتند چرا که بسیاری از خانواده‌ها در این دو سال عزیزانی را در جریان این بیماری از دست دادند.

باید در نظر داشت که حوزه روانشناسی نسبت به حوزه علوم اجتماعی مخاطبان عام‌تری دارد و همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از کتاب‌هایی که در این حوزه منتشر می‌شوند به تعبیری در حوزه روانشناسی زرد باشند. از سوی دیگر عمده کتاب‌های روانشناسی زرد حوزه ترجمه است و تالیف نقش کمرنگ‌تری در گردش مالی این بازار دارد. گشت و گذار در بازار کتاب‌های روانشناسی کتاب نشان می‌دهد روانشناسی زرد هنوز هم می‌تواند بفروشد و برای مخاطب ایرانی در صدر پرفروش‌ها قرار بگیرد. روانشناسی که امروز صرفا یک بازار تجاری برای بسیاری از ناشران این عرصه شده و حتی قرار نیست در حوزه روانشناسی عامه پسند کتاب‌های جدی تری را به بازار بفرستند. با این وجود هنوز هم فعالیت ناشران شناخته شده و جدی در روانشناسی که نگاه دقیق و علمی به آن دارند کورسوی امیدی را روشن نگه می‌دارد که رنگ کتاب‌های روانشناسی می‌تواند چیز دیگری هم باشد به جز زرد!