خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)ـ الهام عبادتی: علوم اجتماعی طی این سال‌ها همواره متهم شده که آثارش نسبتی با جامعه ایرانی ندارد و از همین جهت است که نمی‌تواند جایی برای دیده شدن داشته باشد! هر چند که این نقد بر بخشی از آثار این حوزه وارد است اما می‌توان گفت بسیاری از آثار دغدغه‌مند و جدی علوم اجتماعی نیز به رغم محدودیت‌ها برای تالیف، نبود خریدهای حمایتی گسترده از سوی سازمان‌ها، نداشتن تریبون در حوزه عمومی و رسانه و ... توانستند به فهرست پرشمارگان کتاب راه بیابند.

 پیش‌تر بر اساس آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ اعلام شد که در بهار سال 1401 تولید کتاب در مقایسه با مدت زمان مشابه رشد 52 درصدی داشت. در بهار سال 1401 در مجموع 26 هزار و 366 عنوان کتاب شامل 18 هزار و 239 تالیفی و 8 هزار و 126 عنوان کتاب ترجمه در کشور منتشر شده است؛ در‌حالی‌که بهار سال گذشته تعداد عنوان‌های منتشر شده 17 هزار و 370 عنوان بود.

به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، مقایسه وضعیت چاپ نخست در سه ماهه نخست سال جاری از انتشار 16 هزار و 191 عنوان کتاب حکایت دارد که به معنای رشد 46 درصدی این شاخص در مقایسه با سه ماه نخست بهار سال قبل است. در این مدت 11 هزار و 5 عنوان چاپ نخست نتیجه عملکرد ناشران فعال است.
حال در این میان اگر بخواهیم نگاهی به سهم بازار کتاب‌های علوم اجتماعی داشته باشیم بر اساس آمار منتشر شده توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، سه هزار و 763 عنوان کتاب در بهار 1401 منتشر شده که با توجه به چاپ دو هزار و 287 عنوان کتاب در بهار سال گذشته رشد 51 درصدی داشته است. حوزه علوم اجتماعی بعد از دو حوزه ادبیات و کودک و نوجوان که همواره رتبه‌های نخست را در سبد خرید مخاطبان ایرانی داشته‌اند با اختصاص 14 درصد سهم از بازار نشر ایران در رتبه سوم قرار گرفته است.
 
وضعیت نشر موضوع «علوم اجتماعی» در بازار کتاب ایران
به اعتبار آمار‌های بانک اطلاعاتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در زیر شاخه «جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی» دو هزار و 85 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد هزار و 632 عنوان کتاب تالیف و 426 عنوان کتاب ترجمه بوده است. همچنین با توجه به انتشار هزار و 362 عنوان کتاب چاپ اولی در این حوزه با توجه به 696 عنوان کتاب تجدید چاپی متوجه رشد بیش از 50 درصدی کتاب‌های چاپ اولی در این حوزه می‌شویم. غلبه بیش از 50 درصد کتاب‌های تالیفی بر ترجمه نیز بارقه‌های امید را برای روشن نگاه داشتن چراغ پرسشگری و تالیف از سوی این حوزه افزایش می‌دهد.

اما در حوزه «مدیریت، اقتصاد و بازرگانی» هزار و 740 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد هزار و 8 عنوان تالیف، 732 عنوان ترجمه، هزار و 235 عنوان چاپ اول و 505 عنوان تجدید چاپ است. در این زیرشاخه علوم اجتماعی نیز اگرچه فاصله بین کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌ای کمتر شده اما همچنان غلبه با کتاب‌های تالیفی است. علاوه بر این افزایش بیش از 50 درصد کتابهای چاپ اولی نیز در این زیر شاخه مشاهده می‌شود.

در زیر شاخه «حقوق» 841 عنوان کتاب منتشر شده که  بر اساس این آمار 788 عنوان کتاب تالیف، 53 عنوان ترجمه، 484 عنوان چاپ اول و 357 عنوان تجدید چاپ بوده است. در این زیر شاخه آمار بسیار پایین ترجمه نشان از سلطه بی چون و چرا کتاب‌های تالیفی در این حوزه دارد. البته در این زیرشاخه فاصله بین کتاب‌های چاپ اول و تجدید چاپی بسیار کم بوده و نشان دهنده کم بودن روند تولیدات جدید در این حوزه است.

در زیر شاخه «علوم سیاسی» نیز 193 کتاب به چاپ رسیده که از این تعداد 117 عنوان کتاب تالیفی، 76 عنوان ترجمه، 134 عنوان کتاب چاپ اول و 59 عنوان تجدید چاپ است. بر اساس آمار این زیرشاخه کتاب‌های حوزه علوم سیاسی با اختصاص 4 درصد از سهم بازار کتاب‌های علوم اجتماعی، در آخرین رده قرار می‌گیرد و به ترتیب حوزه علوم اجتماعی و جامعه شناسی با 43 درصد سهم، مدیریت، اقتصاد و بازرگانی با 36 درصد و حقوق با 17 درصد در رده‌های نخست تا سوم قرار می‌گیرند. 
با توجه به اختصاص 43 درصد سهم از بازار کتاب‌های علوم اجتماعی به موضوع جامعه شناسی و علوم اجتماعی متوجه علاقه‌مندی مخاطبان ایرانی طی سال‌های اخیر به این حوزه می‌شویم که نشان از توجه جامعه ایرانی به مسایل و نیازهایش دارد. تلاش‌های اخیر صاحب نظران حوزه علوم اجتماعی و جامعه شناسان در تشخیص مسایل مبتلا به جامعه ایرانی و سعی در پاسخگویی به آن در این رشد دو برابری کتاب‌های حوزه علوم اجتماعی کمک کرده است.

بر اساس این گزارش، راه یافتن برخی از عناوین کتاب‌های حوزه علوم اجتماعی به سبد پرفروش‌های کتاب در سال‌های متمادی نشان داده که اگر زبان مورد استفاده در کتاب‌ها ساده‌تر و روان تر باشد و به نوعی عمومی سازی دانش علوم اجتماعی برای مخاطبان را در نظر بگیرد می‌تواند در افزایش خرید این کتاب‌ها از سوی کتابخوانان موثر باشد.

تجدید چاپ مکرر آثاری چون «ما ایرانیان»، «ایران بر لبه تیغ»، «جامعه شناسی نخبه کشی» و ... نشان می‌دهد که  ایرانیان همواره به دنبال پاسخ به این سوال هستند که ما چگونه باید عقب ماندگی‌هایمان را در حوزه‌های مختلف جبران کنیم. توجه به مساله ایران و جامعه ایرانی از سوی نظریه پردازان و صاحب نظران این حوزه می‌تواند همواره کتاب‌های علوم اجتماعی را در صدر فهرست علاقه‌مندی های مخاطبان جامعه ایرانی بگذارد.

در پایان باید گفت، علوم اجتماعی و کارنامه نشر آن در ایران به رغم همه چالش‌هایی که پس از انقلاب اسلامی داشته هنوز هم می‌کوشد تا نسبت خود را با جامعه ایرانی و مسایلش مشخص و البته روشن کند اگر در این میان موانعی چون قدرت به معنای فوکویی بر سر راهش نباشد.