خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در خراسان رضوی – سید‌مصطفی حسینی‌راد: «قالب شعر به‌عنوان قدیمی‌ترین قالب هنری برای بیان احساس و ارادت افراد نسبت به محبوب، از دیرباز تا امروز شناخته می‌شود. در حوزه مدح و مرثیه اهل البیت(ع) نیز اگرچه این قالب رقبای زیاد و تازه‌ای پیدا کرده است، همچنان جایگاه ویژه خود را دارد و شاید بتوان گفت بیشترین بار را بر دوش می‌کشد. نام شاعرانی مانند فرزدق، دعبل خزایی، کمیت بن زید اسدی، سید حمیری و ... بیشتر و پررنگ‌تر از نام بسیاری از یاران ائمه معصومین علیهم السلام، در ذهن‌ها مانده است.
تحلیل زیبا و پرمغز رهبر فرزانه انقلاب (مدظله العالی) در دیدار مداحان اهل بیت(ع) در سال 1380 بیانی موجز و گویا برای شعر آیینی و دلایل اهمیت و ماندگاری نام شاعران سرشناس آیینی است. ایشان می‌فرمایند:
«امروز مثل خیلی از دوران‌های دیگرِ تاریخ، ما - جریان ولایت و دوستداران ائمّه علیهم‌السّلام - به تبیین احتیاج داریم؛ گفتن، بیان کردن، روشن کردن و حقایق را در معرض بینایی و دانایی انسان‌ها قرار دادن. اگر اهمیتِ تبیین نبود، امام صادق علیه‌السّلام شاعری مثل «کُمیْت» را آن گونه مورد عنایت قرار نمی‌داد؛ یا امام هشتم علیه‌السّلام «دِعبل» را؛ یا امام چهارم علیه‌السّلام «فرزدق» را. شعرای معروفی که شما اسم‌هایشان را شنیده‌اید - مثل فرزدق، کُمیْت و دیگران – اینها سلمان زمان خودشان نبودند؛ اینها در مقایسه با اصحاب عالی‌مقام ائمّه(ع)، خیلی متوسط بودند.
نه معرفتشان به قدر معرفت «زراره» و «محمدبن‌مسلم» و امثال اینها بود؛ نه فعالیتشان در محیط اهل بیت(ع) زیاد بود. اما شما می‌بینید امام از اینها تجلیلی می‌کند که از خیلی از اصحاب بزرگوار خودش نمی‌کند؛ چرا؟ به‌خاطر تبیین. چون اینها در یک جا حرفی زدند و نکته‌ای را روشن کردند که مثل خورشیدی بر ذهن‌ها و دل‌ها تابیده و حقیقتی را برای مردم روشن کرده است».
در این میان ابراز ارادت شاعران به وجود مقدس حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و یاران باوفایشان، و تجلی حماسه بزرگ عاشورا در آثار شاعران پارسی‌گوی، درخشش و تواتر ویژه‌ای دارد. در بررسی دیوان‌های شاعران مسلمان پارسی‌زبان می‌بینیم که از زمان شکل‌گیری ادبیات فارسی تا به امروز، اکثر شاعران مسلمان با افتخار و مباهات اشعاری را به ساحت ملکوتی حضرت سید‌الشهدا(ع) و در رثای شهدای حماسه کربلا تقدیم کرده‌اند.
در حقیقت تاریخ تولد شعر دینی و آیینی در ادب پارسی به اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم هجری، یعنی دوران حاکمیت دولت‌های علویان طبرستان و آل‌بویه (دیلمیان) می‌رسد. آل بویه دارای نژاد اصیل ایرانی و از مُحبان خاندان رسالت بودند که در منطقه دیلمان(گیلان) سکونت داشتند. یافتن شعری در مدح و منقبت خاندان رسالت پیش از این تاریخ – یعنی دوران حاکمیت سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان – کاری بسیار دشوار است.
قله‌های شعر و ادب پارسی نیز به خاطر محبت و معرفتی که نسبت به خاندان رسالت داشته‌اند، همواره بیان فضایل آل‌الله را افتخاری بزرگ برای خود می‌دانسته‌اند اما در حوزه شعر و ادب پارسی، متاسفانه تا زمان تیموریان و پیش از صفویه (قرن‌های نهم تا دوازدهم) شعر آیینی از درخشش چندانی برخوردار نیست. در عصر صفویان است که با رسمیت یافتن مذهب تشیع، شعر آیینی قد می‌کشد و به بلوغ و بالندگی می‌رسد.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد درخشان شعر آیینی و افزایش کمی و کیفی مدایح و مراثی اهل البیت(ع)، روضه‌ها و نواهای مذهبی نیز رشد خیره‌کننده‌ای داشته‌اند. کارنامه شعر آیینی بعد از انقلاب به راستی کارنامه پرباری است. در این میان شاعرانی چون طاهره صفارزاده، موسوی گرمارودی، سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور، پیشکسوتانی هستند که آثار فاخر و ماندگای آفریده‌اند.
از دیگر نام‌های آشنا در میان شاعران آیینی در دوران حاضر می‌توان به علیرضا قزوه، محمدعلی مجاهدی (پروانه)، محمدجواد غفورزاده «شفق»، سیدرضا موید، غلامرضا سازگار «میثم»، زنده‌یاد غلامرضا شکوهی، زنده‌یاد قاسم سروی‌ها، سعید بیابانکی، سید‌حمید برقعی، قاسم صرافان، مهدی جهاندار و ده‌ها و صدها شاعر دیگر از پیران و جوانان این عرصه اشاره کرد.
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد شعر آیینی و افزایش کمی و کیفی مدایح و مراثی اهل البیت(ع)، روضه‌ها و نواهای مذهبی نیز رشد خیره‌کننده‌ای داشته‌اند. در سه دهه گذشته با ظهور مداحان و ذاکران صاحب سبک و چهره‌هایی مانند منصور ارضی، علی انسانی، محمود کریمی، سعید حدادیان، حسن خلج، محمدرضا طاهری و ... نسلی تازه از ذاکران وارد عرصه شده‌اند که هم از لحاظ فرمی و هم از لحاظ محتوایی تغییرات شگرف و مثبتی را در اجراها و نواهای آیینی و مذهبی به وجود آورده‌اند. اگرچه در بسیاری موارد در اجراهای این نسل از ذاکران، اشعار نیز رشد کیفی داشته اما در مجموع می‌توان گفت شعرهای مورد استفاده در این اجراها، همپای شعر روز آیینی رشد نکرده و از ظرفیت‌های فراوان آن بهره لازم را نبرده است.
در حقیقت می‌توان گفت ذاکران و شاعران اهل بیت(ع) در این سال‌ها خدمات متقابلی نسبت به یکدیگر داشته‌اند و هر یک به دلایلی باعث رشد دیگری شده‌اند. سبک‌های نوین مداحی و نوآوری‌های به وجود آمده در این عرصه و نیاز به شعرهای جدید و مناسب، نسل تازه‌ای از شاعران را پدید آورده که شعرهای سفارشی می‌سرایند و اگرچه در مواردی سروده‌های خوبی هم عرضه می‌کنند اما شتابزدگی و نگاه‌های سطحی نیز در این اشعار دیده می‌شود.
از سوی دیگر، بالیدن و رشد تاریخی شعر آیینی در سالهای پس از انقلاب اسلامی، ذائقه و انتخاب ذاکران و مداحان را هم تحت تأثیر قرار داده و باعث ارتقای سلایق آنان در انتخاب اشعار شده است. نسل جدیدتر ذاکران اهل بیت(ع) و چهره‌هایی مانند میثم مطیعی، سید‌مجید بنی فاطمه، محمد‌حسین پویانفر، مهدی رسولی و ... همزمان با نوآوری‌ها در نواها و اجراهای خود، به فضاها و افق‌های جدید در اشعار آیینی هم توجه بیشتری داشته‌اند.
با این حال، معضل قدیمی انتخاب اشعار نامناسب و گاه سست و ضعیف و اشعاری که گاهی متأسفانه دارای پشتوانه ادبی و سندی قوی نیستند از سوی ذاکران همچنان دیده می‌شود و ضروری است هم ذاکران و هم شاعران اهل بیت(ع) نسبت به اتقان و استناد محتوایی سروده‌ها و نواهای خود دقت و وسواس بیشتری داشته باشند.»
چهارشنبه ۱۲ مرداد ۱۴۰۱ - ۰۹:۴۸
نظر شما