خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در لرستان، نخستین سوگواری‌های شیعیان علوی گروه توابینی بودند که پس از فاصله کوتاهی از واقعه عاشورا پنهانی بر محل دفن سیدالشهدا حسین بن علی‌(ع) حاضر شده و خاک بر سر ریخته و گریبان چاک داده و به مرثیه‌سرایی پرداختند.

قبل از حکومت دیلیمان در ایران مردم شیعه علوی به‌صورت پنهانی به عزاداری پرداخته و آرام آرام با قدرت گرفتن حکومت‌های محلی، ارادتمندان به اهل بیت در کوچه و بازار، مکان‌هایی برای سوگواری سالار شهیدان و اصحابش در ایام محرم و صفر تعیین کردند.

از زمان صفویه به بعد شیوه‌های مختلف عزاداری در ایران مرسوم شد و حکومت‌های بعدی نیز تا زمان قاجار همواره مدافع برپایی آیین سوگواری و تعزیت امام حسین و یارانش بودند. کهن‌ترین مرثیه مربوط به قرن هشتم هجری از دیوان ملاپریشان است.

آنچه مسلم است نوحه‌ها و مراثی کهن در خطه لرستان سرایندگانی از طبقات مختلف جامعه داشته اما بیشتر آثار متعلق به علما و ادبا، بزرگان و رؤسای ایل و عشیره، کسبه و تجار بنام بوده است. بیشتر این نوحه‌ها همراه با کهن‌ترین آیین سوگواری سرزمین ایران به شیوه سینه‌زنی در قالب‌های خواندن یک بیتی و دو بیتی با دم گرفتن و خواندن در قالب یک دم و دو دَم با عنوان «دَم و دو دَم» با ریتمی که در گویش محلی به آن «دو رِم‌کی» می‌گویند یعنی با ریتم دو ضربی همسرایی شده است.

در کتاب «حنجره‌های عاشورایی» به قلم «سیدمحمد سیف‌زاده» منتشر شده از سوی انتشارات شاپورخواست آمده؛ ایام محرم و صفر بیشتر روضه‌خوانی‌ها در منازل بزرگان و به صورت مردانه گزارش شده و تکیه‌های قدیمی هم محل حضور مردان و زنان سوگوار فقیر در جوار هم بوده که بیشتر در ده روز اول محرم و ده روز آخر صفر برپا می‌شد و مجلس روضه‌خوانی زنانه به صورت مستقل در 1350 به پیشنهاد تعدادی از علمای طراز اول موسسه ملی و مذهبی به نام «فاطمیه» ثبت شد و سپس مکان دیگری به نام «زینبیه» از سوی خانواده مرحوم «صادق نصیری» در طبقه فوقانی مسجد توسلی ساخته شد، اما حسینیه و تکیه در بروجرد به روزگار قدیم وجود داشته است که در این کتاب اسناد و عکس‌های آن موجود است.

عزاداری، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی یک شخص بانی و به اصطلاح محلی «سرخیر» داشته که ادوات و مکان و لباس را وقف می‌کرد.

نگارنده در مقدمه این کتاب با بیان پیشینه‌ای از سوگواری خامس آل عبا و تعزیه‌داری در لرستان با ارائه اسناد و تصاویر مختلف مربوط به هر بخش سعی کرده خواننده را با متن همراه کند و در بخش دیگری از کتاب گفت‌وگویی با معروف‌ترین مرثیه‌خوان‌ اهل بیت، در لرستان –مرحوم حاج حبیب‌ نیک‌نام- که سال 1367 برای نخستین بار انجام داده، منتشر کرده است (حاج حبیب نیک نام 1300-1382)

در ادامه به روایت کهن‌ترین مراثی و نوحه‌هایی از بزرگانی همچون شیخ عبدالرحمن لرستانی، آیت‌الله سیدحسین جزایری، آیت‌الله سیدعماد جزایری، حجت‌الاسلام حاج شیخ روح‌الله استغفاری، صادق غیابی، محمدجواد منصوری، صادق نصیری، میرزامحمد سامانی و ...پرداخته است.

شعر زیر بخشی از سروده حاج شیخ علی‌محمد قناد بروجردی در اواخر دوره قاجار است که در کتاب حنجره‌های عاشورایی به چاپ رسیده است:
عباس ای برادرم / پشت پناه لشکرم
ای یادگار حیدرم / ای مه‌لقا برادرم
رفتی که آوری تو آب / از بهر طفلان با شتاب
از تشنگی در پیچ و تاب / ای مه‌لقا برادرم
از ظلم قوم بی‌حیا / دستت شده از تن جدا
ای با وفا برادرم / ای مه‌لقا برادرم
برخیز و رو کن در حرم / در خیمه نزد خواهرم
بین دختران مضطرم / ای‌مه‌لقا برادرم
در خیمگه با چشم تر / باشد سکینه منتظر
با طفل‌ها گوید خبر / ای مه‌لقا برادرم
...

کتاب «حنجره‌های عاشورایی» به قلم سیدمحمد سیف‌زاده در 398 صفحه به شمارگان 2000 نسخه از سوی انتشارات شاپورخواست خرم‌آباد منتشر شده است.
 
 
سیر نوحه‌خوانی و عزاداری در سوگ شهیدان کربلا در دوران‌های مختلف تاریخ با شیوه سنتی ادامه داشته تا اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی از نظر محتوا و سبک شیوه‌ای متعالی و تحول یافته به خود می‌گیرند.

امام خمینی (ره) با تأکید بر کارکرد سیاسی نوحه‌خوانی و عزاداری امام حسین باعث ظهور سبک جدید در نوحه‌خوانی‌ها و ایجاد «هیأت‌های انقلابی» شد. در میان افرادی چون حاج صادق آهنگران و حاج حبیب‌الله معلمی توانستند نقش عمده‌ای در انجام این رسالت ایفا کنند به گونه‌ای که اکنون نیز پس از گذشت سال‌ها از دوران دفاع مقدس این سبک همچنان دل‌پذیر و مؤثر است.

آرش احمدی در کتاب «قافله اشک و آه» منتشر شده از سوی انتشارات شاپورخواست خرم‌‌آباد، با هدف معرفی شاخص و الگو در مداحی سعی داشته تصویری روشن از مداحی گفتمان‌ساز، جریان‌ساز، حماسی و بصیرت‌افزا در واکنش به رویدادها ارایه دهد.
در این کتاب هر مجلس با فرازی از زیارت عاشورا آغاز و با مرثیه، روضه، نوحه‌ها، دَم‌ها و همخوانی‌ها ادامه پیدا می‌کند.

«قافله اشک و آه» در 542 صفحه در قطع وزیری با 72 مجلس از مرثیه‌ها، روضه‌ها و نوحه‌های حاج صادق آهنگران (بیش از 300 نوحه) از سوی آرش احمدی گردآوری و تنظیم و انتشارات شاپورخواست خرم‌آباد در شمارگان 1200 نسخه آن‌را منتشر کرده است.
  

کتاب «خون و عطش» منتشر شده از سوی انتشارات شاپورخواست خرم‌آباد، مجموعه‌ای از سروده‌های رمضان پرورده در حوزه مرثیه‌سرایی است که حادثه غم‌بار عاشورا را در قالب محورهای مختلف به زیبایی سروده تا به بیان خود ادای دینی کرده باشد.

وی که پیش از این نیز کتاب «گِلال تَش» (نوحه‌های عاشورایی) را از سوی انتشارات سیفای خرم‌آباد منتشر کرده بود، کتاب دیگری تحت عنوان «ترانه‌های لری فلک‌الافلاک» را نیز به زیور طبع آراسته، پرورده شاعری است که هم در قالب طنز و هم در حوزه اشعار مذهبی ید طولایی دارد.

در طول تاریخ مرثیه‌سرایان فراوانی داشته‌ایم که هرکدام براساس ایمان درونی و تجلی یک اندیشه اعتقادی متأثر از یک تحول روحی به سرودن و خلق غم‌باره‌هایی تا بنِ جان و سویدای دل تأثیرگذار همت گماشته و به نوعی هنر خود را در این عرصه نشان داده‌اند.

از مجموعه اشعار در مقتل‌های مختلف تا نوشته‌های موزون و آهنگین سید بن طاووس در لهوف و سپس ترکیب‌بند معروف محتشم کاشانی و مستزاد معروف یغمای جندقی و ما امروزه از نعمات معنوی آن بهره‌مند هستیم. 

اشعار رمضان پرورده در ساختار یک نوحه‌سرایی آهنگین در قالب‌های سنتی و در ساختار امروزی شعر با بهره‌گیری از هنر سازندگان و نواسازان و مرثیه‌خوانان کارآمد می‌تواند مقبول طبع مشکل‌پسندان و سرسپردگان این وادی باشد.

بخشی از شعر رمضان پرورده در وصف علی‌اکبر:
ای علی‌اکبر گُل نازِمی
دِ روزِ تنگی تو سَروازِمی
تو سَروِ رعنای گُلزارِمی
دِ مینِ میدو جلودارِمی
ای سَروِ نازِم تو هُمرازِمی
حیفَه کِه پَرپَر بویی وِ زِمی
تو نورِ دو چَشِ مُصطفایی
سَروازِ خوشنامِ کربلایی
سیقَه او شکلِ چی پیغمبرِت
رولَه وِ سیقَه او فَرقِ سَرت
....

کتاب «خون و عطش» با 198 صفحه در قطع وزیری از سوی انتشارات شاپورخواست خرم‌آباد با شمارگان 1000 نسخه منتشر شده است.
 

مجموعه رباعی «اشک چاه» سروده میثم جعفری شاعر لرستانی و  چهره شاخص هنر انقلاب در رشته آفرینش‌های ادبی 1400 است که با مضامین مذهبی شامل مرثیه، مدح و روضه‌های اهل بیت (ع) با۶۰ صفحه در قطع رقعی از سوی انتشارات امتیاز به چاپ رسیده است.

جعفری کتاب «اشک چاه» را در ادامه اثر پیشین خود با عنوان "بُغض چاه" که در سال 1398 از سوی انتشارات آثار برتر منتشر شده سروده است.

نمونه‌هایی از رباعی‌های کتاب «اشک چاه» را در ادامه می‌خوانیم:
فرزند رشید حیدر کرار است
فرمانده‌ی بی‌بدیل هر پیکار است
شاگرد حسن بوده بلاشک عباس
در جنگ اگر همیشه میدان‌دار است
 
می‌خواست که آتش بزند مادر را
با تیر و کمان، حرمله زد حنجر را
از داغ علی‌اکبر خود سوخت حسین
حالا چه کند داغ علی‌اصغر را
 
وقتی دل بی‌گناه با اشک شکست
یکباره غرور شاه با اشک شکست
آن‌قدر نشست و درد و دل کرد، علی
این مرتبه بغض چاه با اشک شکست
 
در لحظه‌ی مرگ هم مریدش می‌شد
سردار دلیر و رو سپیدش می‌شد
هر وقت حسین می‌برید از همه‌کس
لبخند اباالفضل امیدش می‌شد

همچنین کتاب «نوای عاشقی» گزیده‌ای از نوحه‌های لُری سروده شده شاپور الماسی است که با 174 صفحه در قطع رقعی و شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات شاپورخواست منتشر شده است.