به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست علمی «متاورس و تجربه دینی» روز گذشته با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. او در ابتدای این نشست با بیان اینکه به دلیل ویژگی‌های متاورس، تجربه دینی اهمیت بسیار زیادی دارد گفت: در متاورس تمامی دستاوردهای تکنولوژی‌های مجازی و واقعیات مجازی، واقعیت افزوده و پاره‌ای تحقیقات عصب‌شناسی حضور دارند و شاهد تجمیع همه آن‌ها در این تکنولوژی هستیم. 

او با بیان اینکه متاورس فضایی کاملا تجربی و مجازی است افزود: اصطلاح واقعیت مجازی به مجموعه‌ای از تجاربی اطلاق می‌شود که توسط دستگاه‌هایی مانند کامپیوتر به وجود می‌آید؛ واقعیت مجازی دو کاربرد عام و خاص دارد؛ هر نوع واقعیتی که توسط دستگاه‌های دیجیتال مانند کامپیوتر تولید می‌شود یا خودش می‌تواند واقعیت جدید و یا تقویت‌کننده واقعیت موجود باشد، کاربرد عام نامیده می‌شود. وقتی از پشت دوربین، تصویری از فضای طبیعت می‌بینیم، تغییراتی ایجاد می‌کند که به آن واقعیت افزوده گویند. برخی واقعیات هم ترکیبی هستند یعنی از ترکیب واقعیات فضای مجازی و طبیعی به وجود می‌آیند. مهم‌ترین ویژگی واقعیت مجازی هم به تجربه‌ای که انسان از این واقعیت دارد، برمی‌گردد. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به ادعای دیوید چارملز عنوان کرد: او این ادعا را مطرح کرده که واقعیات مجازی، توهم نیستند و واقعیت دارند گرچه با واقعیت تفاوت هم دارند لذا انسان با ابزارهای دیجیتال می‌تواند تجاربی فراتر از تجارب طبیعی داشته باشد.

او با بیان اینکه انسان در متاورس می‌تواند استغراق در دنیای مجازی پیدا کند، به گونه‌ای که از دنیای واقعی غافل شود توضیح داد: ویژگی دیگر متاورس این است که بازخورد حسی دارد و حواس انسان تأثیر زیادی از این فضا می‌گیرد و حتی می‌تواند رابطه کنشی داشته باشد، همانطور که در دنیای واقعی می‌تواند کنش داشته باشد. متاورس یک عالم مجازی سه بعدی مرکب از همه واقعیت‌ها است؛ البته از چند جهت از دنیای مادی فراتر می‌رود. اول اینکه محدودیت‌های بدنی و جسمانی انسان را ندارد و به راحتی فرد می‌تواند کنش‌های مجازی داشته باشد، همچنین می‌تواند خیلی از اموری را که در جهان ماده تجربه‌پذیر نیست، تجربه‌پذیر کند. ویژگی دیگر این فضا هم فراتر رفتن از واقعیات مجازی در کنش‌ها است؛ زیرا انسان در عالم واقعی کنش‌های محدودی دارد و در متاورس این کنش‌ها نامحدود است، بنابراین متاورس گامی فراتر از فضای مجازی برمی‌دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائمی‌نیا با بیان اینکه در فضای سایبر، اطلاعات جای معرفت می‌نشیند، گفت: متاورس تبدیل داده‌ها به واقعیت‌های مجازی به معنای عام کلمه است و انسان می‌تواند آن را در فضای سه بعدی تجربه کند بنابراین انسان متاورسی انسان تجربه‌گرا هست. ویژگی دیگر این فضا، جمع شدن همه انواع تجارب اعم از حسی، عاطفی و حرکتی است. مباحث فلسفی بی‌شماری در این باره مطرح است و برخی مدعی هستند متاورس، آزمایشگاه فلسفه هست و می‌تواند خیلی از نظریات فلسفی را به محک آزمون بگذارد. از جمله اینکه نسبت ایده‌های فلسفی با متاورس چیست و کدام دیدگاه‌های فلسفی پشتوانه متاورس هستند و چه نسبتی بین متاورس و فلاسفه‌ای چون کانت و هگل و ... وجود دارد، همچنین آیا متاورس می‌تواند هر نوع ایده فلسفی را به چالش بکشد یا خیر؟.

به گفته او، متاورس، جهان تجربه هست و انسان همه واقعیات تجربی را تجربه می‌کند و به تعبیر دیگر متاورس، جهانی است که در آن آگاهی انسان به تجربه تبدیل می‌شود؛ متاورس جهانی است که هر چیزی را که تصور می‌کند، تجربه هم می‌کند بنابراین نسبتی با ایده‌آلیسم دارد.

او ادامه داد: اگر در متاورس، واقعیات مجازی چیزی جز بازسازی تصورات انسان نیستند، با ایده‌الیسم بارکلی نسبت دارد و از این جهت که طرحی که در ذهن کاربر است در متاورس پیاده می‌شود، با ایده‌الیسم هگلی مرتبط است. بنابراین با اینکه با هر دو نوع فلسفه نسبت دارد ولی نه صددرصد این و نه آن است. متاورس فراتر از ایده‌آلیسم بارکلی می‌رود، از این جهت که «نوظهوری» از ویژگی‌های بارز متاورس است؛ یعنی ممکن است واقعیاتی پیدا شوند که از تصورات کاربران فراتر روند و خود ابزارهای دیجیتال واقعیات نوظهور تولید کنند لذا کاملا بر ایده‌الیسم هگلی هم قابل تطابق نیست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه هر چند شروع متاورس، نمودارشدن آگاهی در فضای مجازی است ولی خیلی فراتر از داده‌ها و آگاهی‌هایی است که انسان دارد عنوان کرد: تجربه‌گرایی در متاورس در گام نخست، تبدیل آگاهی انسان به یک عالَم و واقعیات مجازی است که آن را تجربه می‌کند. آگاهی، حقیقت است و متاورس رقیقه آن حقیقت ولی وقتی آگاهی‌های نوظهور در این فضا پیدا می‌شوند، خود متاورس هم حقیقت می‌یابد.

او در بخش دیگری از سخنانش درباره نسبت دین و تجارب دینی در فضای متاورس سخن گفت و افزود: خیلی از متفکران و فلاسفه جدید به این نکته اشاره دارند که دین در دنیای جدید به تجربه دینی تبدیل می‌شود، یعنی دین به معنای اعتقادات و یکسری باورها نیست و حتی نهاد دین هم در دنیای جدید کنار می‌رود و تجربه دینی محوریت می‌یابد؛ به تعبیری یکی از ویژگی‌های مدرنیسم این است که دین جای خود را به تجربه دینی می‌دهد. این سنت از شلایرماخر شروع شده و تا امروز مبنای دینداری پروتستان‌ها در دنیای مسیحیت قرار گرفته است.

حجت‌الاسلام قائمی نیا گفت: در متاورس، تجربه دینی به تدریج خودش را نشان می‌دهد و کسانی که در متاورس کار می‌کنند، دنبال تجارب دینی هم هستند؛ در متاورس در دو عرصه فعالیت زیادی انجام شده است یکی بازی‌های رایانه‌ای مختلف و برای اقشار گوناگون و دیگری تجارت ولی به تدریج متاورس هم رنگ و بوی دسته‌ای از تجارب دینی را خواهد گرفت، حتی ممکن است این تجارب دینی، جنبه تحاری هم به خود بگیرد و تجارب دینی شبیه‌سازی کامپیوتری در متاورس شوند. این موضوع هم جنبه مثبت و هم منفی دارد؛ وجه مثبت این است که انسان تجارب دینی را می‌تواند در این فضا مشاهده کند ولی ویژگی منفی اینکه متاورس، سنت تجربه‌گرایی دینی را تقویت و تشدید می‌کند و به صورت ضمنی در تناقض و تهافت با واقعیات دینداری خواهد بود. از این رو انسان متاورسی انسانی است که دینداری دیجیتالی دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان بیان کرد: چون ویژگی نوظهوری در متاورس وجود دارد، کنترل آن دست کاربران نیست و ممکن است تجاربی از دین بیان شود که با آنچه ادیان به آن باور دارند، فاصله زیادی داشته باشد؛ حتی می‌تواند خیلی از این تجارب، تصنعی و ساختگی، انحرافی و تحریف‌شده باشد. دنیای متاورس مدیریت شبیه‌سازی تجارب دینی را دارد و می‌تواند خطرات زیادی برای دینداری و مجال زیادی برای انحراف داشته باشد.