به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کرسی علمی ترویجی «فقه سیاسی در آینه فقه اجتماعی» روز هجدهم بهمن‌ماه با حضور حجج اسلام محمدجواد ارسطا هیئت علمی دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام ارسطا در این مراسم با بیان اینکه فقه اجتماعی یک اصطلاح شناخته‌شده و تعریف‌شده در حوزه نیست به تعریف فقه اجتماعی پرداخت و گفت: اولین نکته در تعریف فقه اجتماعی رویکرد آن  به مسائل فقهی است. در نقطه مقابل فقه اجتماعی نگرش فقه فردی را داریم. به هر حال رویکرد فقه اجتماعی با سه عنصر از فقه فردی تمایز پیدا می‌کند؛ عنصر اول این است که در فقه اجتماعی هدف، تنظیم زندگی اجتماعی مردم است. ویژگی دوم فقه اجتماعی آن است که در فقه اجتماعی علاوه بر مکلفی که یک شخص حقیقی است با سه مکلف دیگر سروکار داریم که آن سه مکلف عبارتند از: شخص حقیقی با وصف شهروند بودن یعنی با تابعیت داشتن نسبت به یک دولت.

او افزود: ویژگی سوم عبارت از خصوصیات موضوعات مورد توجه در فقه اجتماعی است. موضوعاتی که در فقه اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرند دارای سه خصوصیت هستند؛ خصوصیت اول اینکه تکرارپذیرند، خصوصیت دوم اینکه به تدریج اثر می‌گذارند. خصوصیت سوم اینکه این موضوعات نیازمند تدبیر و مدیریت هستند. این سه خصوصیت موضوعات فقه اجتماعی است.

به گفته او، آنچه در قالب این سه ویژگی برای فقه اجتماعی بیان شده تلاشی برای منضبط کردن فقه اجتماعی است. هدف من این بوده که فقه اجتماعی انضباط پیدا کند. خیلی جاها از فقه اجتماعی سخن گفته می‌شود ولی به طور مشخص در مورد ویژگی‌های فقه اجتماعی چیزی گفته نمی‌شود. ما باید این ویژگی‌ها را به صورت منضبط ارائه دهیم تا میان فقه اجتماعی و فقه سیاسی تفکیک کنیم و روابط را به درستی تشخیص دهیم. 

ارسطا با بیان اینکه آنچه به عنوان فقه اجتماعی تبیین می‌کند تاسیس یک نگاه جدید نیست بلکه تبیین و استخراج یک نگاه جدید است یادآور شد: من نمی‌گویم چنین نگاهی به احکام شرعی داشته باشیم اما روایات ما مشحون از چنین نگاهی به مسائل احکام شرعی است و نمونه‌های فراوانی از این نگاه را می‌توانیم در روایات ببینیم. یکی از مصادیق این نگاه در روایات ما، روایت معروفی است که همه دوستان با آن برخورد کردند. از پیامبر(ص) نقل شده است که حضرت فرمودند: اگر برای امت من موجب مشقت نبود دستور می‌دادم قبل از هر نمازی مسواک بزنند. وقتی این فرمایش پیامبر(ص) را با خصوصیات سه‌گانه فقه اجتماعی تطبیق دهیم، می‌بینیم هر سه ویژگی در آن وجود دارد. پس مسواک زدن در هنگام هر نمازی خوبی است ولی تکرارش ایجاد مشقت می‌کند. به عبارت دیگر تکرار این عمل اثری تولید می‌کند و آن اثر، مشقت است. پیامبر(ص) به عنوان زعیم جامعه اسلامی می‌خواهد مدیریت کند که چنین مشقتی ایجاد نشود. ضابطه هم به دست ما می‌دهد؛ حضرت می‌فرمایند من به عنوان زعیم امت اسلامی می‌دانم مسواک زدن خوب است ولی خوب‌تر این است که مشقتی برای امتم ایجاد نکنم. آن چیزی که بیش از نظافت اهمیت دارد این است که مردم را به مشقت نیندازیم. پس شما هم بدانید به مشقت نینداختن مردم مصلحت بزرگتری دارد.

او در پایان گفت: ما از این دست روایات در متون دینی خود بسیار داریم. بنابراین فقه اجتماعی رویکردی است که موسس آن خداوند و پیامبر و ائمه هستند. متاسفانه ما در استنباطات خودمان توجه جدی به این رویکرد نداشتیم در حالی که اگر توجه جدی به آن پیدا کنیم بسیاری از مسائل قابل ساماندهی است.