به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «ماتیکان هزار دادستان» نامی آشنا در تاریخ ایران باستان است و به معنای حکم و رای است و در نام کتاب‌هایی به کار رفته است که به پرسش‌هایی پاسخ داده شده است، مانند «ماتیکان مینوی خرد» که پاسخ‌های مینوی خرد به فردی به نام دانا است.
انتشار جلد نخست از مجموعه کتاب‌های «ماتیکان» نیز می‌تواند منبعی راه‌گشا برای پژوهشگران و تاریخ‌پژوهان به‌شمار می‌آید. این کتاب دربردارنده مجموعه مقالات و نوشتارهای تازه و درازدامنی از استادان نامدار ایران درباره تاریخ، شاهنامه، اسطوره، ایران‌شناسی، فرهنگ و تمدن ایرانزمین است.
بابک سلامتی، مدیرمسوول و سردبیر هفته‌نامه امرداد بر این باور است که «ماتیکان» پاسخی است به پیشنهادها و درخواست‌ها و امید داریم پسند افتد و به کار درآید تا بتوانیم با نیرو و توانی بیشتر این راه را بپیماییم و شماره‌های پسین را بهتر و بیشتر از پیش بیاراییم و بپراکنیم!
وی می‌گوید: «همواره در رویه‌بندی هفته‌نامه‌ی امرداد با این مشکل روبه‌رو بوده و هستیم که نوشتارهای درازدامن را نمی‌توانیم در تنگنای چارچوب‌های رویه‌بندی روزنامه جای دهیم. این گرفتاری دو راه پیش روی ما می‌گذارد. نخست اینکه به‌ناچار و با هماهنگی نویسنده‌ی آن، نوشتار را کوتاه‌شده و فشرده به چاپخانه بسپاریم. دوم اینکه وارون آنچه در هفته‌نامه‌ها بایسته و شایسته است، نوشتارها را در چند بخش برای شماره‌های پی‌در‌پی هفته‌نامه آماده کرده و به‌چاپ برسانیم.
هر دو راه جانمایه‌ی نوشتار را فرسوده و از زیبایی و سودمندی آن می‌کاهد. دردا و دریغا که در این راه، خون در دل و پای در گل، بی‌‌چاره مانده بودیم و سال‌ها اینگونه گذشت تا اینکه دوست و همکار بزرگوارمان علی دهباشی که جانش پایدار و راهش ماندگار باد پیشنهاد داد تا مجموعه‌ی نوشتارهای امرداد را به چاپ برسانیم. هر چند پیشتر از این فروغی از زبانههای سخن مدیر مسوول بخارا به اندیشه رسیده بود اما آنچه که این اخگر را برفروخت بی‌گمان همان بود که علی دهباشی گفت. پس از او چندین تن دیگر نیز همین را خواستند و ندانسته بر آن آتش برخاسته دمیدند.»
این کتاب پس از پیشگفتار به قلم بابک سلامتی به مقاله‌هایی نظیر ابوبکر کرجی، گمنام در دانش ایرانی / فرشید ابراهیمی، تلمود بابلی و اهمیت آن در پژوهشهای ایرانی / آزاده احسانی چمبِلی، اثرگذاری متقابل ساسانیان بر روم و بیزانس / بابک امینی‌نیا، بازتاب مهر و خورشید در شاهنامه فردوسی / پوراندخت برومن، بررسی زمان در شاهنامه و بندهش و مقایسهی آن با مفاهیم فیزیک نوین / مهدی جعفری، خواستهای بازرگانان و پاسخ دولت پهلوی اول به آنان / لیلا حاج عابد، شادی در شاهنامه / محمدعلی دادخواه و پاپیروسهای پارسی میانه از اشغال مصر بهوسیله ساسانیان در سده هفتم میلادی / تورج دریایی بخش از مقالات کتاب را تشکیل می‌دهند.
آثارُالباقیّه از ایران باستان چه می‌گوید؟ / آرزو رسولی، مفهوم سیاسی تابعیت و شهروندی در ایران باستان / روزبه زرین‌کوب، سرشت و سرنوشت آدمیزاد / قدمعلی سرامی، داستان جم / سعید عریان، مهندسی معکوس در تاریخنگاری مادها / علی علی‌بابایی درمنی، سالنامه‌های شاهی در ایران باستان / طاهر فتاحی، سخنی دربارهی دینکردِ سوم و روایت ارجناشناخته 229 / فریدون فضیلت، هلنیسم / سید اصغر محمودآبادی، پیاوردِ تصویر شادی در گل‌ونقش / کتایون مزداپور - شیرین مزداپور، جشن تیرگان / جواد مفرد و نقدی بر جابهجایی جشنهای ملی باستانی در گاهشماری ایران / احمد نوری از دیگر مقاله‌های کتاب است.
روزبه زرین‌کوب در مقاله «مفهوم سیاسی تابعیت و شهروندی در ایران باستان» می‌گوید: «پژوهشگران غربی معمولا خاستگاه مفهوم شهروندی را در یونان باستان جست‌وجو می‌کنند؛ با این همه شواهدی در دست است که وجود مفهوم سیاسی شهروندی را در ایران باتسان تایید می‌کند. این شواهد البته پراکنده و گوناگون است و در نتیجه، استفاده درست از آن‌ها محتاج درک نسبی از ذات تاریخ است. در روزگار هخامنشیان، تنوع ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جذب‌شده در درون شاهنشاهی، از طریق آرایش سیاسی ویژه‌ای به وحدت تبدیل شد.
در این نظام حکومتی، شکل‌های گوناگونی از ساختار اجتماعی وجود داشت، چنان‌که در درون نظام شاهنشاهی، مناطقی با ویژگی‌های مونارشی، الیگارشی، آریستوگراسی، دموکراسی و تئوکراسی اداره می‌شدند و برخی شهرها نیز حق خودگردانی داشتند. گاه، بیگانگان ساکن در برخی شهربانی‌ها، مانند بابل، حق تشکیل انجمن مدنی داشتند و اقلیت یهود بابل نیز از طریق ریش سفیدان خود درباره مسایل داخلی خویش تصمیم می‌گرفتند. در آناتولی، ایونیه و فینیقیه نیز انواع مشخصی از ساختارهای مدنی و اجتماعی وجود داشت.»
تورج دریایی در «پاپیروسهای پارسی میانه از اشغال مصر بهوسیلهی ساسانیان در سده هفتم میلادی» نوشته است: «پس از اینکه کسرا (خسرو دوم) برای 14 سال حکمرانی کرد، بیزانسی‌ها موریس را بر کنار کرده، کشتند و مردی به نام فوکاس را به جای او به تخت پادشاهی نشاندند. همه جانشینانش را نیز از میان بردند و تنها پسرش به نزد خسرو پناهنده شد. هنگامی که خسرو خبر بیزانسی‌ها را شنید از اینکه پیروی از موریس را سر باز زده و او را کشته‌اند بسیار برانگیخته شد. در آن زمان فرمانده غرب شاهین نام داشت (پادوسبان غرب) او به پیشروی دست زد و گرفتن مصر و اسکندریه را تا سرزمین نوبیا ادامه داد و کلیدهای شهر اسکندریه را در سال بیست‌وهشتم از فرمانروایی خسرو به او بازگردند.»
«پیاوردِ تصویر شادی در گل‌ونقش» نوشته مشترک کتایون مزداپور و شیرین مزداپور نیز در ماتیکان نوشته است: «نقش‌های گل و نقش نخست «ایرانی» سات و نه «انیرانی» و دوم اینکه اشرافی و متعلق به طبقه بزرگان و نجبای کشور است و نه «مردمِ ناداشت» و دون‌پایه «انیرانی» و نیرانی. شاید که اینگونه جدایی و شکاف اجتماعی را بتوان علتی اصلی برای تکیه و پافشاری بر «شادمانی» و سرزندگی و سروری دانست که در نقش‌های این هنر کهن‌سال پدیدار می‌آید. در چنین زمینه‌ای نشانی از آن گونه جانوران گزنده و اهریمنی در گل‌ونقش نیست: حتی هنگامی که خطوط مارپیچی و موجدار شکلی شبیه به پیکر مار دارند، باز این خط‌ها مناسب با برگ و نقش گل است و نقش مار نیست. چنین مارپیچ‌هایی هنگام دوختن برای تکمیل نقش در کار سون‌دوزی پدیدار شده و در میان تصاویر دیگر نقش بسته است.»
فریدون فضیلت نیز درباره «سخنی درباره دینکردِ سوم و روایت ارجناشناخته 229» می‌گوید: «مجموعه دینکرد امروزه کتابی شناخته شده است. در این مجموعه نه جلدی، که کتاب‌های یکم و دوم آن از دست رفته است و فقط از سوم تا نهم آن در دست است، کتاب‌های سوم و چهارم، جدلی و استدلالی شناخته شده‌اند. در کتاب سوم نویسندگان دینکرد سوم می‌کوشند به بیش از صد موضوع و جُستار-مایه مهم در دین مزدایی، پایه‌ای خردبنیاد (=عقلی) پیر ریزد. اینکه نویسندگان در این کوشش خود موفق بوده‌اند یا نه، موضوع کنونی ما نیست. ولی در این میان، چند روایت دیگر در لابه‌لای دینکرد سوم برجای است که ارزش تاریخی دارند و شمارگان آن فصل-کرده‌ها در دینکرد سوم کم نیستند.
ولی روایت 229 از چند جهت چشمگیر است. در این روایت گران‌سنگ، خلاصه کلام این است که ایران‌زمنژین از دین‌های ضحاکی و دُش‌پادشاهانش رهایی خواهد یافت در زمانه ظهورهای سه‌گانه هوشیدر و هوشیدرماه و سوشیانس. گام‌به‌گام اما پیش از ظهور این ناجیان، ایرانزمین چندبار حکومت‌های اهریمنی را خواهد آزمود و تجربه خواهد کرد.»
آرزو رسولی در مقاله «آثارُالباقیّه از ایران باستان چه می‌گوید؟» می‌نویسد: «یکی از دشواری‌های بررسی تاریخ ایران باستان کمبود منابع است. منابع ما بیشتر به کتیبه‌ها، اوستا، یافته‌های باستان‌شناسی و گزارش تاریخ‌نگاران غیرایرانی منحصر شده است. بیشتر نوشته‌های پهلوی نیز پس از اسلام به نگارش درآمده‌اند که اگر چه می‌توان آگاهی‌های سودمندی از آن‌ها به دست آورد اما بسنده نیست. از دیگر منابع مهم کتاب‌هایی است که دانشمندان ایرانی در سده‌های نخست اسلامی به زبان تازی نگاشته‌اند.
بسیاری از این نوشته‌ها به فارسی ترجمه شده‌اند؛ اما بیشتر آن‌ها دربردارنده آگاهی‌هایی درباره دوره ساسانی هستند؛ چراکه برپایه خدای‌نامه‌های روزگار ساسانی نگاشته شده‌اند و خدای‌نامه‌ها بر مبنای کتاب دینی اوستا شکل گرفته و پیش از ساسانیان را تاریخ اساطیری-آن‌گونه که در اوستا آمده- گرفته است. در این میان، آثار ابوریحان بیرونی مستنثنی است و دربردارنده آگاه‌های بسیاری از دوره مورد نظر ما، چه از دید تاریخی و چه علمی است.»
جلد نخست از مجموعه کتاب «ماتیکان» در 280 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 75 هزار تومان به ویراستاری مینا عرشی و مهناز فیروزمند از سوی نشر برسم با همکاری هفته‌نامه اَمُرداد منتشر شد. صفحه‌بندی کتاب بر عهده مهنوش دهنادی و طراحی جلد نیز از فرجاد رفیعا است.
دوشنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۰ - ۱۰:۱۰
نظر شما