حل جدول سودوکو و جدول کلمات متقاطع (که این دو در دنیای امروز در اکثر مجلات و روزنامه‌ها و نشریات جهان رواج قابل توجهی دارند)، بازی شطرنج و معماهای منطقی و حتی نواختن موسیقی، مهارت فکرکردن را در انسان تقویت می‌کند. قدرت استدلال منطقی‌اش بالا می‌رود و خلاقیت‌اش افزایش می‌یابد. انسان، زمانی که خود را مشغول حل معما می‌کند، به‌طور هوشمندانه و ناخواسته استرس‌های ذهنی و تنش‌های زیان‌آور فکری را نیز فراموش می‌کند. بازی‌های فکری (که در حال حاضر بین بچه‌ها و نوجوانان دنیا رواج دارد) و حل معماهای منطقی تأثیر به‌سزایی در استواری و استحکام ذهن و افزایش تمرکز بر مسائل پیچیده دارد.
انتشار مجموعه «معماهای منطقی» بهانه خوبی شد برای گفتوگو در این باب. مهمان شوید به سخنان یحیی دهقانی، پدیدآور و ناشر این اثر جذاب.
با توجه به سابقه تدریس و برخورد با بچه‌ها ذهنیات کودکان و نوجوانان را چطور دیدید؟
قبل از اینکه برخورد و عکس‌العمل کودکان و نوجوانان را در مورد مسئله‌ی معما و مخصوصاً معماهای منطقی مورد بررسی قرار دهیم، لازم است این نکته مهم را مد نظر داشته باشیم:
«روان‌شناسان و صاحب‌نظران در تعلیم و تربیت معتقدند بازی‌های فکری و سرگرمی‌های علمی و برنامه‌های پرورش ذهن، روش‌های خارق‌العاده‌ای برای به‌چالش‌کشیدن مغز هستند.»
کودکان و جوانان امروزی را حداقل می‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ گروهی همان‌طور که در سؤال بعدی نیز مطرح است، علاقه چندانی به حل معماها ندارند. البته این گروه بازی‌های فکری ساده را دوست دارند و اغلب خود را با آن مشغول می‌کنند؛ ولی گروهی دیگر از کودکان و نوجوانان علاقه‌ی زیادی به حل تمرینات سخت ریاضی و منطق دارند و با حل آن‌ها لذت زیادی می‌برند. دانش‌آموزانی که خود را برای حضور در مسابقات جهانی ریاضی آماده می‌کنند، اغلب مسائل پیچیده ریاضی و منطق را حل می‌کنند. آموزش و پرورش کشورمان هم برای پذیرش دانش‌آموز به مدارس استعدادهای درخشان آزمونی تحت عنوان «هوش و استعداد تحصیلی» برگزار می‌کنند که بخشی از سؤالات آن‌ها منطق ریاضی و یا همان معماهای منطقی است. کتاب‌های پرشماری هم در حال حاضر در این زمینه در بازار موجود است؛ بنابراین بی‌شک باید گفت که ذهن عده‌ای از کودکان و نوجوانان کشور به این امر مشغول است.
مطلب دیگری که در رابطه با کتاب «معماهای منطقی» باید گفت این است که مخاطب اصلی این کتاب اغلب افراد بزرگسال هستند تا کودکان.
یک دوره‌ای چیستان و معما برای کودکان جالب بود و بچه‌ها پیگیر حل مساله بودند و حتی مسابقاتی هم در سطوح کوچک و بزرگ برگزار می‌شد؛ اما امروز با توجه به پیشرفت سطح آگاهی بچه‌ها و رسانه‌های جمعی و جذابی که کودکان و نوجوانان با آن‌ها روبهرو هستند، چه ضرورتی به ارائه مجموعه معماهای منطقی هست؟
اینکه بچه‌ها در شرایط فعلی دیگر دنبال حل مسأله نیستند، جای تأسف است؛ ولی این موضوع برخلاف متن سؤال شما به پیشرفت آگاهی آن‌ها ربطی ندارد. چراکه اگر آگاهی علمی شخصی بالا باشد، حتماً می‌داند که روش حل مسئله، توانایی در حل مسائل زندگی امروزی بشر را سامان می‌دهد. اینکه پرسیده‌اید که با وجود رسانه‌های جمعی و جذابی که کودکان با آن روبهرو هستند، چه ضرورتی به ارائه معماهای منطقی است، بسیار جای تألم و نگرانی است؛ چون آنچه که در شرایط فعلی داد صاحبان نظر در تعلیم و تربیت را درآورده است، اتلاف وقت بچه‌ها در فضای مجازی و رسانه‌های به‌قول شما جذاب است. این رسالت آموزش و پرورش، متصدیان تعلیم و تربیت و ارباب رسانه مثل شماست که با این آفت خانمان‌سوز علاقه بچه‌ها به فضای مجازی از راه‌های منطقی و علمی مقابله کنند.
مجموعه معماهای منطقی چند جلد است و هر جلد به چگونه معماهایی اشاره دارد؟
این مجموعه یک‌جلدی است و جمع‌آوری مطالب آن بیشتر به علت علاقه‌ی وافر گردآورنده به حل این گونه معماها بوده است و احتمال ادامه کار خیلی کم است.
منطق برای کودک و نوجوان تا چه‌حد قابل درک است و اصلا آیا کودکان و نوجوانان در این برهه از زمان زندگی خود، نگاه منطقی به مسائل دارند؟
این بحث بسیار چالشی است و سال‌هاست که در فضای علمی و بین دست‌اندرکاران آموزشی و نظام آموزشی کشور در این رابطه گفتوگو می‌شود. نظام آموزشی کشور، اهمیت ورود بچه‌ها به دانشگاه‌ها و روش و سبک پذیرش دانشجو از اهم موضوعاتی است که باید در این رابطه مورد توجه قرار بگیرد. متاسفانه آسب‌شناسی دقیقی در این حوزه انجام نشده است.
مساله مهم دیگر حل مساله است. این نکته که کودک و نوجوان باید این مهارت را کسب کرده و در تمام طول زندگی خود به کار گیرند. آیا این مجموعه به‌نوعی طراحی شده که این مهارت را در بچه‌ها تقویت کند؟
این مجموعه راهنمای روش زندگی و یا مهارت زندگی نیست؛ بلکه حاوی تعدادی مسئله و معمای ریاضی است که حل آن‌ها در تقویت ذهن افراد مؤثر است. یکی از دلایل انتشار این کتاب مطلبی است در پشت جلد کتاب؛ به نقل از فیلسوف، ریاضی‌دان و منطق‌‌‌پژوه آمریکایی، «ریموند اسمولیان».
این دانشمند بلندآوازه می‌گوید: «بسیاری را دیده‌ام که ادعا می‌کنند از ریاضیات تنفر دارند. با این همه اگر یک مسئله ریاضی یا منطق به شکل معما ارائه شود، با اشتیاق فراوان به آن مشغول می‌شوند. بر این اساس شاید شگفت‌آور نباشد یک کتاب خوب معما را به عنوان داروی بیماری بی‌میلی به ریاضی تجویز کنند».
نظر شما