نگاهی به کتاب «ذهن و جهان؛ روایتی از رئالیسم درونی»
موضع رئالیست درونی در قبال نسبت میان ذهن و جهان چیست؟
نویسنده در این کتاب کوشیده تا روایتی از رئالیسم درونی پاتنم ارائه کند. اما اگر بخواهیم محتوای کتاب را مشخصتر حول یک مسئله سروسامان دهیم، احتمالاً آن مسئله چیزی شبیه این است که موضع رئالیست درونی در قبال نسبت میان ذهن و جهان (کمی واضحتر: انفکاک یا عدم انفکاک ذهن و جهان از یکدیگر) چیست؟
در پشت جلد کتاب میخوانیم: «مسئله ذهن و جهان یکی از مسائل اساسی متافیزیک است که شاید بتوان تاریخ فلسفه را بر اساس آن روایت کرد؛ جهان خارج چگونه در برابر ذهن انسان ایستاده؟ آیا مستقل از ذهن ماست یا وابسته به آن؟ هیلاری پاتنم، فیلسوف تحلیلی معاصر، به این مسئله پرداخته و نظریهای تحت عنوان رئالیسم درونی ارائه کرده است که نه ذهن را آینهای منفعل در برابر جهان میبیند و نه جهان را برساختهی ذهن؛ بل این دو را درهمتنیده میداند و میگوید: «ذهن و جهان در کنار یکدیگر ذهن و جهان را سر و شکل میدهند.» کتابِ حاضر روایت رئالیسم درونی است.»
در بخشی از مقدمه مؤلف آمده است: «روایت کلانی که من از رئالیسم درونی ساختهام در این جند جمله خلاصه میشود: پاتنم با مسئله ذهن و جهان خارج مواجه میشود. دست کم دو پاسخ به این مسئله هست که ابتداا به سراغ پاسخ (به زعم پاتنم) ضعیفتر میرود؛ نسبی گرایی خام. نسبیگرایی خام اجمالا ذهن را فعال مطلق میانگارد و جهان خارج از کاملاً تابع آن میداند، اما پاتنم می بیند که اگر با این نوع نسبی گرایی همراه شوبم با بحرانهایی مواجه خواهیم شد.(نسبی گرایی چیست و چه بحرانهایی دارد؟ فصل یکم)
ناچار باید از این بحرانها بگذریم، برای گذر از این بحرانها به سراغ پاسخ دیگر میرویم؛ ایدهای که جهان خارج را اصل میانگارد و ذهن را آینه منفصل در برابر آن میداند اما در اینجا هم متوجه میشود که اگر با رئالیسم متافیزیکی هم دل شویم، باز هم به دام بحرانهای لاینحلی میافتیم (رئالیسم متافیزیکی چیست و چه بحرانهایی دارد؟ فصل دوم).
پس با التفات به هر دو سنخ بحران، میکوشیم راه سومی ارائه کنیم که مزایای آن دو را داشته باشد و فاقد معایب شأن باشد. این راه باریکه همان رئالیسم درونی است که گویا راه حل مناسبی برای مسئله ذهن و جهان خارج در چنته دارد. این راه حل عبارت است از درهم تنیدگی ذهن و جهان خارج یا به قول پاتنم، ایدهای که در آن ذهن و جهان با هم دیگر ذهن و جهان را شکل میدهند.(رئالیسم درونی چیست و چه جوانبی دارد؟ فصلهای سوم و چهارم)
اما من معتقدم که همان بحرانهای سابق این بار در لباسی تازه برای رئالیسم درونی بازتولید میشوند و آن را نیز به بن بست میکشاند (کدام بحران و کدام لباس؟ فصل پنجم) ناگزیر پاتنم مجبور میشود که به یک معنا از رئالیسم درونی بگذرد و مسیر دیگری برود، اما از آنجا که هیچ سفری بی غنیمت نیست. از هم سفری ما با پاتنم در مسیر رئالیسم درونی، ره توشهای برای ما بای میماند که به کار مسیر فلسفه ورزی مان میآید.(چه ره توشهای؟ جمع بندی و نتیجه گیری)»
در بخش دیگری از مقدمه کتاب آمده است: «هیلاری پاتنم به لطف عمر نسبتاً طولانی خود و به سبب حضور در بیشتر حوزههای فلسفی، سالهای زیادی را صرف نگارش متون فلسفی کرده و در این مدت نیز مطالب و محتواهای زیادی را مکتوب کرده است. کنار هم نشستن این ویژگیها سبب شده که گاه او را مهمترین فیلسوف فلسفه تحلیلی در قرن بیستم یاد کردهاند. به همین دلیل در این کتاب آرای او به بحث و بررسی گذاشته شده است. از نظر او مسئله چگونگی رابطه ذهن و جهان خارج مهمترین مسئله فلسفه تحلیلی است. از نظر او سؤال بزرگ رئالیسم آن است که مفاهیم و واژگان چگونه به مابازاءهایشان در جهان خارج ارجاع میدهند و آنها را متعین میکنند؟ بنابراین میتوان تفلسف پاتنم را حاصل سروکارداشتن او با این مسئله دانست. او طی مدت طولانی فلسفهورزیاش که از دهه پنجاه قرن بیستم آغاز شده و تا نیمه دهه دوم قرن بیستویکم ادامه داشت، مدام با این مسئله گلاویز بود و عمده کارهای بهیادماندنیاش از مواجههاش با همین مسئله نشئت گرفته بود.
نویسنده در این کتاب کوشیده تا روایتی از رئالیسم درونی پاتنم ارائه کند. اما اگر بخواهیم محتوای کتاب را مشخصتر حول یک مسئله سروسامان دهیم، احتمالاً آن مسئله چیزی شبیه این است که موضع رئالیست درونی در قبال نسبت میان ذهن و جهان (کمی واضحتر: انفکاک یا عدم انفکاک ذهن و جهان از یکدیگر) چیست؟»
عناوین سرفصلهای کتاب عبارتند از: درآمد: ما و پاتنم با مسئله ذهن و جهان مواجه میشویم؛ فصل یکم: نسبی گرایی مطلق؟ نه … بیش از حد نسبی است؛ فصل دوم: رئالیسم متافیزیکی؟ نه… بیش از حد عینی است؛ فصل سوم: رئالیسم درونی سر بر میآورد؛ فصل چهارم: کمی بر رئالیسم درونی درنگ کنیم؛ فصل پنجم: رئالیسم درونی ترک بر میدارد و جمع بندی و نتیجه گیری: چه ره توشهای از رئالیسم درونی بپردازیم؟
کتاب «ذهن و جهان؛ روایتی از رئالیسم درونی» نوشته حامد قدیری با شمارگان 700 نسخه در 216 صفحه به بهای ۴۵ هزار تومان به همت انتشارات کتاب طه روانه بازار نشر شده است.
نظر شما