به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «عدالت انتقالی در جوامع در حال انتقال خاورميانه و شمال آفريقا؛ مطالعه موردی مصر، تونس و ليبی» نخستین کتاب به زبان فارسی درباره مفهوم‏ شناسی عدالت انتقالی است که تحولات سه کشور تونس، مصر و لیبی را نیز به صورت مطالعه موردی در این خصوص بررسی کرده است. این اثر به همت مهدی ذاکریان و سید رضی عمادی تألیف و از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام به چاپ رسیده است.

عدالت انتقالی شامل مجموعه‌ای کامل از پروسه‌ها و مکانیسم‌های قضایی و غیر قضایی است که در جوامع در حال انتقال برای فائق آمدن بر میراث برجای مانده از نقض حقوق بشر در رژیم گذشته اعمال می‌شود. در رژیم‌های دیکتاتوری، افراد و مقام‌های مسئول معاف از هر گونه مجازات و پاسخ گویی در مقابل جرائم هستند. بنابراین مفهوم عدالت انتقالی در جوامعی که یک کشمکش داخلی را پشت سر گذاشته و یا تغییر رژیم را تجربه کردند معنا پیدا می‌کند.

هدف راهبردی در اجرای عدالت انتقالی در جوامع در حال انتقال پاسخ‌گو کردن مقامات، اجرای عدالت در مقابل جرائم گذشته شان و همچنین دستیابی به آشتی ملی در درون این جوامع است.

ضرورت پرداختن به بحث عدالت انتقالی را باید در تحولات پس از جنگ جهانی دوم در حقوق بین‌الملل جستجو کرد. در واقع پس از جنگ جهانی دوم، برگزاری دادگاه‌هایی نظیر نورنبرگ و توکیو که نقطه آغاز تکامل مفهوم عدالت در ادبیات حقوق بین‌الملل بودند و همچنین تصویب کنوانسیون‌هایی مانند کنوانسیون 1948‌ «جلوگیری و مجازات علیه جرم ژنوساید» و همچنین «کنوانسیون مبارزه با شکنجه» و «پیمان نامه حقوق سیاسی و مدنی» زمینه‌های اولیه برای اجرای عدالت در قبال ناقضان حقوق بشر را فراهم آوردند.

ریشه تحول در حقوق بین‌الملل را باید در توجه به کرامت انسانی و حرکت حکومت‌ها در جهت ارزش نهادن به ارزش‌های انسان دانست. در واقع جستجوی عدالت یکی از مهم ترین خواسته‌های انسانی است که پس از جنگ جهانی دوم تحول در حقوق بین‌الملل را رقم زد.

از منظر نگارنده امروزه مفهوم عدالت انتقالی در ادبیات سیاسی، اجتماعی و حقوقی نفوذ کرده است. مسائلی که در این نوع از عدالت مطرح می‌شود شامل موارد متعددی است از جمله: یک جامعه انتقال یافته از رژیم دیکتاتوری چگونه باید با میراث « جنایت فاحش علیه بشریت» روبه رو شود؟ آیا باید مرتکبان نقض حقوق بشر مجازات شوند؟ آیا شکنجه‌هایی که در رژیم گذشته انجام شد باید فراموش شود؟ چگونه می‌توان یک جامعه دموکراتیک همراه با صلح و ثبات دست یافت؟

در تحولات مربوط به جهان عرب که از سال 2011 به خصوص در سه کشور شمال آفریقا يعنی تونس، مصر و لیبی آغاز شد که شاهد تغییر حاکمان در نتیجه اعتراض‏ های مردمی بودند، نیز مقوله عدالت انتقالی پس از سقوط حکام اقتدارگرا در این کشورها مطرح شده است.

تحولات جهان عرب از یک زاويه برگرفته از بیداری اسلامی و اعتراض به اقتدارگرایان وابسته به غرب بوده که موضوع عدالت انتقالی در این جوامع از چنین دیدگاهی مهم و قابل تأمل است. به همین روی تحلیل موضوع عدالت انتقالی و کاربرد آن در سه کشور مصر، تونس و لیبی موضوعی است که در مطالعات جهان اسلام اهمیت دارد.

در این راستا یکی از رسالت‏‌های اصلی دانشگاه امام صادق علیه السلام، توجه علمی ـ تحقیقاتی به مسائل جهان اسلام و کشورهای مسلمان با توجه به مباحث نوین سیاسی و بین ‏المللی است.

در محافل علمی و تحقیقاتی ایران، نخستین بار عدالت انتقالی توسط نگارندگان این کتاب به صورت نظری در قالب چند مقاله تبیین شده و پس از آن نیز تعداد محدودی از نویسندگان حقوق بین‏الملل آثار دیگری در قالب مقاله در این خصوص نوشته‏‌اند.

کتاب پیش‏رو، نخستین کتاب به زبان فارسی در خصوص مفهوم‏ شناسی عدالت انتقالی است که تحولات سه کشور تونس، مصر و لیبی را نیز به صورت مطالعه موردی، بررسی کرده است.

این کتاب که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، به چهار بخش تقسیم شده است. در بخش اول طی سه فصل مبانی نظری، سازوکارها و پیشنیه عدالت انتقالی مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم طی دو فصل به نقض حقوق بشر در تونس زمان زین العابدین بن‌علی و ارزیابی اجرای عدالت انتقالی در کشور تونس پرداخته شد. در بخش سوم نیز در دو فصل نقض حقوق بشر در مصر زمان حسنی مبارک و سپس چگونگی اجرای عدالت انتقالی در مصر و چالش‏‌های عدالت انتقالی در مصر پسامبارک مورد بررسی قرار گرفت. در بخش چهارم این کتاب نیز طی دو فصل وضعیت حقوق بشر در لیبی زمان معمر قذافی و سپس علل ناکارآمدی عدالت انتقالی در لیبی و تأثیر آن در نابسامانی‏‌های سیاسی و امنیتی لیبی پساقذافی بررسی شده است.

از آنجایی که در این کتاب پیوند حقوق و سیاست در کشورهای اسلامی و تأثیر آن بر ایجاد ثبات و توسعه یا ناامنی و خشونت بررسی می ‌شود و همچنین نقش نظام قضائی در این فرایند مورد بررسی قرار می‏‌گیرد، می‌‏تواند برای تصمیم ‏سازان سیاسی و قضائی جمهوری اسلامی ایران نیز منبع علمی مؤثری باشد که این موضوع در راستای اهداف و اولویت‌‏های پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) نیز قرار دارد.

کتاب «عدالت انتقالی در جوامع در حال انتقال خاورميانه و شمال آفريقا؛ مطالعه موردی مصر، تونس و ليبی» در 281 صفحه و با قیمت 43 هزار تومان راهی بازار نشر دانشگاهی شده و در اختیار علاقه‌مندان این نوع از مطالعات قرار گرفته است.