خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دو سامانه «حافظه ملی ایرانیان» و «سنا» سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران که چند روز گذشته رونمایی شد. مساله‌ای که درباره طرح‌های کتابخانه‌ای در سنوات گذشته وجود داشته، متوقف ماندن آن‌ها در یک مقطع زمانی و ناکارآمد شدن آن‌ها است؛ اتفاقی که امید می‌رود برای این دو سامانه ملی، رخ ندهد. حسن باقری، مدیر کل توسعه خدمات دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران معتقد است این دو سامانه، تفاوت‌های قابل توجهی با سامانه‌های قبلی دارد و تداوم آن‌ها، مستلزم رعایت ملاحظاتی است که...
 
نخستین تجربه اتصال کتابخانه‌های کشور و شبکه شدن آن‌ها در ایران، به چه زمانی برمی‌گردد؟
در سال 1370 نخستین پایگاه فهرستگان ملی کشور با محتوای کتاب‌های لاتین موجود در دانشگاه‌های ایران ایجاد شد. دراین راستا ابتدا نیروهایی به تمام دانشگاه‌های ایران اعزام شدند و یک نسخه از برگه‌دان‌های کتاب‌های لاتین تهیه و به تهران انتقال یافت و پس از گردآوری اطلاعات، طی پروژه‌ای در وزارت علوم این منابع در فهرستگان ملی کتابخانه کنگره آمریکا که در آن زمان در قالب لوح‌های فشرده بود، جستجو و اطلاعات آن در فرمت استاندارد استخراج و به ازای هر مرکز یک محل نگهداری به آن اضافه و در پایگاه قرار گرفت.
 
از نخستین تجربه تاکنون چند پروژه دیگر در راستای اتصال کتابخانه‌ها به یکدیگر و ایجاد یک شبکه اتفاق افتاده است؟
دسترسی یکپارچه به محتواهای فارسی موجود در کشور دغدغه‌ای قدیمی است و بارها مراکز مختلف براساس مسئولیت‌ها و توانایی‌هایشان برای این امر مهم اقدام کرده‌اند. راه‌اندازی پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران (lib.ir)، طرح تجمیع محتوا در موسسه تبیان و یا اقداماتی که در زمینه تولید و ساماندهی محتوا در شورای عالی اطلاع‌رسانی و یا در وزارت علوم انجام می‌شود، نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها هستند.
 
پس از نخستین تجربه شبکه کتابخانه‌ای در سال 1370، به‌منظور دسترسی یکپارچه به محتواهای فارسی موجود در کشور در سال 1384 این نیاز به‌عنوان دستور کار مدیر وقت فناوری اطلاعات و ارتباطات مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث قرار گرفت و «پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران lib.ir» در 20 آبان ماه سال 1387 به‌عنوان یکی از پایگاه‌های وابسته به مؤسسه دارالحدیث به طور رسمی افتتاح و از کتابخانه‌های سراسر کشور برای پیوستن به این پایگاه دعوت و گردآوری و اشتراک‌گذاری اطلاعات کتابخانه‌های تخصصی، دانشگاهی و عمومی کشور آغاز شد.
 
پس از آن در همان سال پیشنهاد طرح تشکیل کنسرسیوم محتوای ملی، از طرف موسسه تبیان مطرح شد. هدف از تشکیل این کنسرسیوم دستیابی به راهکار مناسبی برای رسیدن به ایجاد بستر مناسب برای دسترسی پژوهشگران به محتوای ملی خصوصا محتوای فارسی، امکان ارائه و دسترسی آسان به اطلاعات، تشویق به حفظ و نگهداری دیجیتال منابع اطلاعاتی، حفظ مالکیت مادی و معنوی صاحبان محتوا، افزایش آگاهی جهانی از منابع با ارزش دانش ملی بود.
 
در مجموع علت شکست این پروژه‌ها را چه می‌دانید؟ چرا آن‌طور که باید به نتیجه نرسیدند؟
علی‌رغم برخی کارهای اولیه درخصوص شبکه‌سازی اطلاعات کتابخانه‌ای و پژوهشی ایران بررسی‌ها نشان می‌دهد که این شبکه‌ها به علت برخی مسائل که مهم‌ترین آن‌ها عدم ثبات مدیریتی بوده برخلاف طرح بسیار جامع و چندجانبه به نتیجه نرسیده‌اند.
 
با این‌وجود برخی مشکلات نیز در این زمینه مطرح است، ازجمله؛ عدم وجود سازوکار و آیین‌نامه‌ها و توافقنامه‌های جامع در این‌باره، وحدت‌نظر کم در بین مدیران پژوهشی و کتابخانه‌های کشور در این راستا، فرهنگ حبس اطلاعات، عدم توجه به دارایی‌های فردی کتابخانه‌ای و پژوهشی خاص هر سازمان، نادیده گرفته شدن حقوق قانونی کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها، غالب‌شدن نگاه نرم‌افزاری و ایجاد انحصار در استفاده ازیک نرم‌افزار و نسخه خاص، عدم میان‌کنش‌پذیری فنی، معنایی، سازمانی و خطمشی.
 
نقص‌ها و مشکلات آخرین تجربه موجود فعلی در این زمینه یعنی (lib.ir) چه‌ بود؟
دو نقص اساسی در «پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران (lib.ir) » وجود داشت؛ نخست اینکه، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران (lib.ir)، یک فهرستگان نیست و برای هر منبع، به تعداد کتابخانه­‌های تحت عضو، رکورد ایجاد شده است و مورد دوم آن‌که، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران (lib.ir)، اطلاعات کتابشناختی کتابخانه‌های عضو را به صورت برون­خط (off-line) دریافت می کند. و در حال حاضر از 670 کتابخانه عضو بیش از 600 کتابخانه نزدیک به سه سال است که به‌روزرسانی نشده‌است.
 
شبکه کتابخانه‌های ایران برای در نظر گرفتن همه جوانب و عملکرد بهتر و تاثیرگذارتر چه پیش‌بینی‌هایی را انجام داده است؟ از لحاظ سیستمی توضیح دهید.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های شبکه کتابخانه‌های کشور که در پروژه‌های قبلی پیش‌بینی نشده است به شرح زیر است: نخست باید گفت که، در شبکه کتابخانه‌های کشور به ازای هر منبع یک رکورد ایجاد و به مراکز نگهدارنده آن منبع ارجاع داده می­شود؛ یعنی در این پایگاه رکورد کتابخانه ملی به عنوان مرجع در نظر گرفته شده و اطلاعات مراکز دیگر با کتابخانه ملی مقایسه و در صورت تکراری بودن، تنها اطلاعات موجودی آن مرکز به رکورد کتابخانه ملی اضافه خواهد شد.
 
همچنین، در شبکه کتابخانه‌های کشور دریافت اطلاعات به صورت برخط (online)، نیز با استفاده از پروتکل‌های استاندارد پیش‌بینی شده و هر یک از کتابخانه‌ها به فراخور امکانات فنی خود می‌توانند به یکی از سه روش، OAIS، FTP وCLOUD SHARING، کتاب‌های جدید را در اختیار شبکه کتابخانه‌ها قرار بدهند.
 
برداشت اطلاعات فراداده‌ای از طریق پروتکلOAIS، برداشت اطلاعات فراداده‌ای از روش FTP، راه‌اندازی FTP سرور بر روی سرور کتابخانه مورد نظر، بازگشایی port FTP در firewall، ایجاد نام کاربری و رمز عبور FTP برای کتابخانه ملی، بارگذاری فایل خروجی در مسیر به اشتراک گذاشته شده توسط FTP، برداشت اطلاعات فراداده­ای از روش  CLOUD SHARING، نصب سرور Next cloud روی سرور کتابخانه ملی، ایجاد دسترسی برای هر کتابخانه، نصب کلاینت Next cloud روی سرور کتابخانه، اتصال به سرور از طریق نام کاربری و رمز عبور، بارگذاری فایل در Next cloudکه با این روش نیازی به کد نویسی و تغییرات شبکه نیست و فایل‌ها به صورت خودکار sync می شوند. همچنینNext cloud  یا  Platform sharing رایگان است.
 
البته باید گفت که در صورتی‌که برای کتابخانه‌ای به لحاظ فنی هیچکدام از روش‌های بالا امکان‌پذیر نباشد، پیش‌بینی‌ شده است تا از طریق پنل مدیریتی که در اختیار هر یک از کتابخانه‌های عضو قرار می‌گیرد، اطلاعات فراداده‌ای را در قالب فایل اکسل بارگذاری کنند. همچنین در پنل مدیریتی امکان تهیه انواع گزارش‌ها از جمله تعداد رکوردهای موجود آن کتابخانه در پایگاه و تاریخ آخرین دریافت اطلاعات از کتابخانه و جز‌ء آن وجود دارد.
 
در این بررسی مزایا و نقاط قوت سامانه شبکه کتابخانه‌های کشور چیست؟
شبکه کتابخانه‌های کشور به بانک اطلاعات کتابخانه‌های ایران نیز متصل است و برای مشخصات کتابخانه‌ها از این بانک استفاده می‌کند. یعنی اطلاعات کتابخانه‌ها در این شبکه همان اطلاعاتی است که بر روی سایت شابکای کتابخانه ملی وجود دارد و در صورت به‌روزرسانی بانک اطلاعات کتابخانه‌های ایران، اطلاعات آن کتابخانه در شبکه کتابخانه‌های ایران نیز به‌روزرسانی خواهد شد. در این راستا پروژه شبکه کتابخانه‌های کشور خود باعث تکمیل و بروزرسانی شابکاهای بسیاری از کتابخانه‌های ایران شد. (شابكا يا «شناسگر استاندارد بين المللی كتابخانه ها»، كد دوازده رقمی منحصر به فردی است كه به تك تك كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع رسانی تخصيص می‌يابد.)
 
در این طرح سعی شده تا سیاست نحوه استقرار و فهرست‌نویسی مراکز (متمرکز/ غیرمتمرکز) بدون تغییر در شبکه اعمال شود. در شبکه کتابخانه‌های کشور امکان دسترسی به اطلاعات کامل هرمنبع در وب‌سایت کتابخانه مورد نظر از طریق لینک به آن منبع فراهم شده است. همچنین در شبکه کتابخانه‌های کشور موقعیت جغرافیایی کتابخانه‌ها لحاظ شده و بر حسب فاصله جغرافیایی، مخاطب را به نزدیکترین کتابخانه هدایت می‌کند.