این کتاب حاصل پژوهشی است که با هدف برآورد شاخصی از حجم و اندازه اقتصاد غیر رسمی ایران، شناخت دلایل رشد فعالیت‌های پنهان و درک آثار و نشانه‌های آن در اقتصاد ایران انجام شده است. دو عامل بررسی و مطالعه اقتصاد غیر رسمی را با مشکل مواجه می‌سازد. نخست ماهیت پنهان این فعالیت‌ها و دوم گوناگونی و تفاوت ماهیتی انواع فعالیت‌های پنهانی که در یک کل مبهم به اسم اقتصاد غیر رسمی جمع شده‌اند.
در این پژوهش نخست در تلاش برای روشن ساختن مفهوم اقتصاد غیر رسمی، فعالیت‌های پنهان اقتصاد در پنج بخش اقتصاد غیر قانونی، اقتصاد غیر ثبتی، اقتصاد سایه در تولید، اقتصاد سایه در تجارت و اقتصاد سایه در بازار پول طبقه‌بندی شده‌اند. در ادامه به بررسی علل و آثار گسترش هریک از این طبقات مختلف از فعالیت‌های پنهان پرداخته شده و شاخص‌هایی از اندازه هریک و رشد و گسترش آن‌ها ارائه می‌شود. سپس تلاش شده است شاخص‌های مجزای برآورده شده، در مفهوم کلی اقتصاد غیر رسمی تجمیع و شاخصی واحد از روند اقتصاد غیر رسمی در ایران برای سال‌های 1359 تا 1393 ارائه شود.
فصل اول کتاب به معرفی مفاهیم و تعاریف اصلی و پایه اقتصاد غیر رسمی اختصاص پیدا کرده است و در یک طبقه‌بندی اولیه، متناسب با ماهیت فعالیت‌ها، خواننده را با سه فصل اصلی مرتبط با اقتصاد غیر رسمی یعنی فعالیت‌های غیر قانونی (مانند مواد مخدر)، فعالیت‌های ثبت نشده (مانند تولیدات خانگی و فعالیت‌های تحت عنوان اقتصاد سایه، که با ماهیت قانونی اما پنهان چهارچوب‌های قانونی) انجام می‌شوند آشنا سازد.
فصل دوم به بررسی روند زمانی و علل گسترش اولین دسته از فعالیت‌های اقتصاد غیر رسمی یعنی فعالیت‌های غیر قانونی در ایران می‌پردازد. فصل سوم به فعالیت‌های کوچک ثبت نشده اختصاص دارد. فصل چهارم به فعالیت اقتصاد سایه در بخش تولید می‌پردازد. فصل پنجم به بررسی اقتصاد سایه در تجارت یا همان قاچاق کالا می‌پردازد. به منظور برآورد ابعاد قاچاق، از اختلاف در گزارش کشورهای صادرکننده به ایران و مبادی واردکننده در ایران استفاده شده است. در نهایت فصل ششم به بررسی اقتصاد سایه در بازار پول می‌پردازد.
اقتصاد سایه چیست؟
در این کتاب تعاریفی از اقتصاد سایه در بازار پول ارائه شده است و در بخشی از آن می‌خوانیم: «در بررسی علل و آثار رشد موسسه‌های پولی و مالی غیر مجاز، دو مفهوم مشابه در ادبیات و مطالعه‌های انجام شده قابل بررسی هستند. نخستین عبارت مفهوم بازار غیر متشکل پولی است که در مطالعه‌های داخلی و صحبت‌های مسئولان مورد استفاده قرار می گیرد. در یک تعریف کلی، بازاری که در آن مبادلات مالی خارج از حوزه نظارت قانون انجام می‌گیرد بازار غیر متشکل نامیده می‌شود. بازار غیر متشکل برای عبارت دوم یعنی بانکداری سایه است که در بیشتر مطالعه‌های خارجی به کار گرفته شده است. همانند دیگر بخش‌های اقتصاد غیر رسمی برای بانکداری سایه نیز نخستین و شاید مهمترین مشکل ارائه یک تعریف جامع باشد که مورد قبول همگان قرار گیرد.
اما برای رهایی از پیچیدگی موجود در این تعاریف بسیار دقیق، مطالعه حاضر خود را به پژوهشی که به تازگی در پژوهشکده پولی بانکی در این زمینه انجام شده است محدود می‌کند. در این تعریف «بانکداری سایه به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که شبیه عملیات واسطه‌گری مالی است، تنها با این تفاوت که خارج از نظارت بانکی صورت می‌گیرد.»
بیکاری؛ عاملی موثر بر اقتصاد غیر قانونی
درباره علل رشد و گسترش اقتصاد غیر قانونی همچنین می‌خوانیم: «در بحث عوامل موثر بر رشد اقتصاد غیر قانونی باید به عوامل موثر بر عرضه و تقاضای این بازار توجه کرد. زیر بخش دوم به بررسی علل رشد این فعالیت‌های غیر قانونی به خصوص مواد مخدر پرداخت. دوباره باید تاکید کرد از آنجایی که تمام متغیرها و همچنین متغیر پنهان به صورت شاخص ارائه شده‌اند و این شاخص‌ها سپس یک برآورد بیرونی گزارش می‌شوند، ارائه و تفسیر ضرایب مشکل است.
بیکاری یکی دیگر از عوامل موثر بر رشد اقتصاد غیر قانونی است. تولید مواد مخدر در افغانستان به عنوان کنترل‌گر بخش عرضه نیز تاثیر بزرگی بر اندازه اقتصاد غیر قانونی در ایران دارند.»
کتاب «اقتصاد غیر رسمی در ایران: اندازه و بررسی علل و آثار» نوشته عباس خندان در 197 صفحه از سوی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی به بهای 20 هزارتومان منتشر شده است.
نظر شما