ایجاد «کتابفروشی آنلاین» یکی از مهم‌ترین تحولات عرصه بازار کتاب طی دو دهه اخیر است و «آمازون» از موفق‌ترین کتابفروشیهای آنلاین دنیا محسوب می‌شود. در ایران نیز کتاب‌دوستان و همچنین اهالی نشر، فعالیت و خدمات‌دهی کتابفروشیهای آنلاین در قالب سایتهای محدود را تجربه کرده‌اند.
فعالان بازار نشر همانند دیگر صنوف، به‌دنبال گسترش بازار خود هستند؛ بنابراین از ابزار‌های مختلف برای تقویت آن بهره‌مند می‌شوند. اینکه فروش آنلاین کتاب فرصت قابل اعتنایی برای تقویت بازار کتاب محسوب می‌شود، تردیدی وجود ندارد؛ اما پرسش اینجاست که کتابفروشیهای آنلاین به‌عنوان ابزار دسترسی آسان و سریع‌تر به کتاب در ایران چه جایگاهی دارند؟
کتابفروشیهای آنلاین؛ رقیبی تازه نفس
می‌دانیم کتابفروشیهای سنتی در ایران با وجود همه تلاش‌ها برای حفظ آن‌ها به دلایل مختلف ازجمله کاهش مخاطب و گرانی کتاب، در مضیقه قرار دارند.
برخی معتقدند فعالیت کتابفروشیهای آنلاین در چنین شرایطی، ضربه‌ای دیگر بر پیکر نیمه‌جان کتابفروشیهای سنتی قلمداد می‌شود اما طرفداران کتابفروشیهای آنلاین معتقدند نمی‌توان به تحولات بی‌توجه بود و گریزی از آن‌ها نیست؛ چراکه مخاطب به‌عنوان مشتری، امروز به این روش خرید تمایل نشان می‌دهد و صاحبان کالا یعنی کتاب، باید به خواسته مشتری توجه و مسیر فعالیت اقتصادی خود را تنظیم کنند.
تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد، فروش چشمگیر و افزایش کاربران کتابفروشیهای آنلاین هرچند عامل تعطیلی بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها در دنیا شده اما در بسیاری از کشور‌ها مردم همچنان به حضور در کتاب‌فروشی‌ها علاقه نشان میدهند. به‌عنوان مثال براساس گزارش نیچر؛ «کتاب فروختن در فضای مجازی کاملاً با کتابفروشی در دنیای واقعی تفاوت دارد و تجربه ثابت کرده بسیاری از کتاب‌ها به‌خاطر نمایش آن‌ها به مشتری‌ها در قفسه‌ها فروخته می‌شوند. معمولاً خواننده کتاب با پیشنهاد فردی مطمئن یا حتی خود کتابفروش اقدام به خرید کتاب می‌کند و این امتیاز در فروش‌های آنلاین وجود ندارد. آن‌ها تنها کتاب‌هایی را می‌فروشند که مشهور شده باشند.»
جمع‌بندی دیدگاه پنج تن از کتابفروشان و صاحبان تجربه درباره کتابفروشی آنلاین در کشورمان را در ادامه می‌خوانید:
خلا قانونی در توسعه بازار فروش آنلاین کتاب
امید پایدار مدیرداخلی کتابفروشی اینترنتی کتاب فردا به رقابت کتابفروشیهای آنلاین و سنتی اشاره می‌کند و این جریان را حقیقتی انکار ناپذیر می‌داند. وی، شناخت دقیق از بازار کتاب و دشواری‌های آن، داشتن هدفی روشن و برنامه‌ای عملیاتی را نخستین قدم‌ها برای ایجاد کتابفروشی آنلاین می‌داند.
پایدار با انتقاد به خلاء قانونی در این زمینه، یکی از نقایص موجود در عرصه فروش آنلاین کتاب را در کسب مجوز می‌داند؛ چراکه معتقد است فضای روشنی برای احراز صلاحیت افراد علاقه‌مند به ایجاد کتابفروشی آنلاین وجود ندارد.
این کتابفروش به ایبنا گفت: در حال حاضر حوزه کتاب‌های الکترونیک به سرعت و از کانال‌های مختلفی در حال رشد است که متاسفانه بخش زیادی از این کتاب‌ها به‌صورت غیرقانونی و بدون توجه به حق کپی‌رایت به شکل pdf در هر سایت و کانالی دست‌به‌دست می‌شود و قوانین و رویه‌های موجود نیز نمی‌تواند از دسترنج ناشر و پدیدآورنده به درستی محافظت کند.
گسترش بازار کتاب با تمرکز بر کتابفروشیهای آنلاین
آیدا جعفری، مدیر انتشارات آریا دانش نیز از طرفداران فعالیت کتابفروشیهای آنلاین است. وی همانند پایدار معتقد است رقابت آغاز شده و کتابفروشان سنتی هم حضور کتابفروشان آنلاین و رقابت ایجاد‌شده را پذیرفته‌اند.
این ناشر به کاهش تمایل مخاطب برای مراجعه به کتاب‌فروشی‌ها اشاره می‌کند و معتقد است، نخستین قدم مشتری برای خرید کتاب مراجعه به سایتهای فروش برای بررسی قیمت و امکان خرید اینترنتی است.
جعفری یکی دیگر از دلایل تمایلش برای همکاری با کتابفروشیهای آنلاین را دشواری تسویه حساب با کتابفروشان سنتی عنوان می‌کند.
او درباره تصویری که از آینده بازار کتاب در ذهن دارد، به ایبنا گفت: چه بخواهیم چه نخواهیم، صنایع ما به‌روز می‌شوند و توسعه پیدا می‌کنند. صنعت نشر نیز تا جایی پیش می‌رود که همه کتاب‌ها به صورت الکترونیک ارائه می‌شوند و تعداد سایت‌هایی مانند آمازون، هر روز افزایش پیدا می‌کند.
کتابفروشان دل خوشی از تخفیف‌های چشمگیر فروش‌های اینترنتی ندارند
تبسم آتشین‌جان، مدیر نشر و کتابفروشی حوض نقره اما ازجمله کتاب‌فروشانی است که چندان به کتابفروشیهای آنلاین اعتماد ندارد. او، بی‌توجهی مدیران این سایت‌ها به حقوق مولف و مترجم را یکی از دلایل این بی‌اعتمادی می‌داند.
آتشین‌جان از تخفیف‌های بالای کتابفروشیهای آنلاین گله‌مند است و می‌گوید: من به‌عنوان یک کتابفروش، هزینه‌های زیادی را بابت اجاره، مالیات، تامین نیروی انسانی، بیمه و ارزش افزوده پرداخت می‌کنم و با هزار قائله‌ای که به چاپ فیزیکی کتاب چسبیده است، دست و پنجه نرم می‌کنم اما کتابفروشیهای آنلاین با این موارد روبه‌رو نیستند. این موضوع که کتابفروشان آنلاین، تخفیف بالایی میدهند، موجب می‌شود یک بازار نابرابر به‌وجود بیاید.
وی تخفیف‌های نجومی فروشگاه‌های آنلاین کتاب را نشانه قاچاق بودن کتاب می‌داند؛ بنابراین ترجیح می‌دهد به شیوه سنتی به فعالیت خود ادامه دهد.
طائب: تخفیف‌های بی‌قاعده اینترنتی ضربه مهلکی به کتابفروشان وارد می‌کند
محسن طائب مدیر نشر پیدایش نیز با آتشین‌جان درباره آسیب‌های کتابفروشیهای آنلاین همسو است و تخفیف‌های کتابفروشیهای آنلاین را بر خلاف قاعده بازار می‌داند.
از نظر او با اعمال تخفیفات خارج ازعرف «کتاب‌فروشی‌ها صدمه جدی خواهند دید و حتی تا حد نابودی پیش خواهند رفت زیرا حیات اقتصادی یک کتابفروش از طریق دریافت تخفیف از پشت جلد کتاب است.»
طائب البته به مقوله زندگی شهری و افزایش تمایل مردم به خرید‌های اینترنتی اذعان دارد و معتقد است، خرید آنلاین کتاب هرچند رونق کتابفروشیهای سنتی را کاهش می‌دهد اما میل به کتاب‌خوانی را افزایش می‌دهد؛ اما به شرط اینکه تخفیف‌های نامتعارف، بقای کتابفروشیهای سنتی را به مخاطره نیندازد.
کتابفروشیهای آنلاین به نظارت صنفی نیاز دارند
علی حاجی‌تقی، مدیرانتشارات ارمغان طوبی نیز معتقد است، نباید به سیستم‌های مدرن فروش بی‌توجه باشیم و آن‌ها را نادیده بگیریم.
وی که مخالفت با ایجاد فروشگاه‌های آنلاین کتاب را تفکر بخردانه‌ای نمی‌داند و درباره دیدگاه مخالفان کتابفروشیهای آنلاین، به ایبنا گفت: مخالفت‌ها ناشی از دو دلیل است؛ نخست اینکه کتابفروشیهای آنلاین از نظر برخی به‌مثابه رقیب تعریف می‌شوند و هر فعال اقتصادی از وجود رقیب خوشحال نمی‌شود. دلیل دیگر مخالفت، تخلف، تخفیف‌های خارج از عرف و بی‌توجهی به به‌روزرسانی اطلاعات فروشگاه است که همه این عوامل بهانه‌‌هایی به دست مخالفان می‌دهد.
این ناشر معتقد است با توجه به دشواری و هزینه‌های سنگین، تاسیس کتابفروشی فیزیکی، ایجاد کتابفروشی آنلاین روشی مقرون‌به‌صرفه است.
حاجی‌تقی تاکید دارد که نظارت صنفی از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان بر عملکرد کتابفروشیهای آنلاین در اتحادیه مورد غفلت قرار گرفته است.
نظر شما