به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، دومین نشست از سلسله نشست‌های نقد و بررسی شعر عاشورایی در ادبیات آیینی خراسان تحت عنوان «بی سر سرودن» در فرهنگسرای بهشت در مشهد برگزار شد.

پوریا مرتضایی استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد در ابتدای این نشست به بیان دوره‌های تاریخی ادبیات آیینی در ایران پرداخت و گفت: شعر عاشورایی در زبان و ادبیات فارسی به ۴ دوره یعنی قرن 4-9 هجری قمری، دوره صفوی، دوره قاجار، افشاریه و زندیه و دوره معاصر از سال 1300 تا کنون تقسیم می‌شود.

وی در ادامه به معرفی ادبیات آیینی در دوره اول یعنی قرن ۴ - ۹ هجری و جهتگیری‌های موجود نسبت به این ادبیات پرداخت و اظهار کرد: قرن 4-9 هجری قمری در حالی ادبیات آیینی رشد می‌یابد که هنوز مذهب تشیع، مذهب رسمی در کشور نیست اما با این وجود در این دوره شاهد حضور شاعرانی چون عطار و مولانا هستیم که با دو جهتگیری اشعار عاشقانه یا هیئتی با مضامین مذهبی به جهت برانگیزش عاطفی و هیجانی و اشعار عارفانه و فلسفی به جهت اثر گذاری در ذهن مخاطب به فعالیت در این حوزه پرداختند.

پوریا مرتضایی دوره دوم یعنی دوره صفویه را شروع شکوفایی و رونق ادبیات آیینی خواند و افزود: دوره سوم ادبیات آیینی که شاعرانی چون واعظ قزوینی، بیدل و فیاض در آن می‌زیستند، به واسطه رویدادهای تاریخی، تحولات اجتماعی و رسمی شدن مذهب شیعه شاهد باز شدن فضا برای شاعران در پرداختن به این نوع ادبیات و رونق آن هستیم. اما در این دوره که تلفیق عناصر دینی با حماسه از ویژگی‌های بارز آن است، علاوه بر اغراق در بیان حماسه خرافه پردازی نیز در ادبیات آیینی رواج می‌یابد.

این استاد ادبیات دانشگاه و کارشناس محافل ادبی در ادامه ضمن معرفی شعر آیینی در دوره سوم یادآور شد: شعر دوره قاجاریه، افشاریه و زندیه که به صورت مضامین عرفانی و در قالب مثنوی‌های عارفانه رواج یافت، به علت حرکت کشور به سمت مدرنیته از اغراق و خرافه پردازی کمتری برخوردار است.

پوریا مرتضایی دوره معاصر را تنها دوره‌ای خواند که در آن شعر آیینی در تمام قالب‌های شعری سروده شده و اظهار کرد: در دوره معاصر که از سال 1300 تاکنون را شامل می‌شود، قالب مشخصی را نمی‌توان برای شعر آیینی نام برد و شعرا در قالب‌های مختلفی شعر سرودند، مثل قیصر امین‌پور که هم اشعار نیمایی و هم مثنوی دارد و امسال در سطح شهر مشهد از این اشعار استفاده شد.

این محقق شعر معاصر در ادامه ضمن آسیب شناسی شعر آیینی به بیان اشتراکات مضمونی موجود در شعر اغلب شعرا اشاره کرد و افزود: یکسری مضامین مثل شجاعت و سازش‌ناپذیری امام حسین (ع) در اکثر اشعار حادثه عاشورا تکرار می‌شود و هنگامی که مضمونی تکرار می‌شود، شاعر باید بسیار توانا باشد تا مفاهیم و اندیشه‌هایی جدید را در مورد کلیشه‌های تکرار شونده بیان کند.

وی همچنین در ادامه گفت: به واقعه عاشورا می‌توان به عنوان روایت به آن نگاه کرد و در قالب مثنوی برای آن شعر سرود چرا که این واقعه به لحاظ ادبی پتانسیل بسیار بالایی دارد.

مرتضایی کم‌شدن هجو عاشورایی، نپرداختن به فضاهای قبل و بعد عاشورا، وجود اغراق‌های باورناپذیر و قیاس‌های صورت گرفته میان افراد عاشورایی و افراد حاضر در جامعه امروز را از آسیب‌های موجود در شعر آیینی خواند و به بیان راهکارهای بهتر شدن این نوع ادبیات پرداخت.

وی گفت: مطالعه منابع معتبر و خلق تصاویر جدید در این واقعه، پرداختن به هدف و دستاوردهای قیام امام حسین (ع)، داشتن نگاه و تفسیر جدید و استفاده از تعابیر واژگانی نو در واقعه عاشورا، عدم توقف در بعد مکانی و زمانی این واقعه به جهت ماندگاری شعر، هنجارگریزی در خلق تصاویر جدید، پرهیز از غلو و تکرار، پرهیز از عوام فریبی و عقلانیت محوری نکات و راهکار‌های است که در ارتقاء سطح شعر آیینی بسیار حائز اهمیت است.

در انتهای این مراسم نیز شاعران آیینی چون حشمت سیدموسوی، سیدمهدی موسوی، عصمت میرزایی و ناصر عرفانیان مشیری‌نژاد به شعرخوانی پرداختند.