به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «روحانیت و اندیشه‌های چپ در ایران معاصر» به بررسی تعامل دو سنت رقیب، مهم و تاثیرگذار اسلامی به نمایندگی روحانیون و چپ مارکسیستی با استفاده از الگو و مفاهیم اساسی کسانی چون مک اینتایر و تیلور می‌پردازد که تحت عنوان «جماعتی‌گرایان» از آنان یاد می‌شود. این بررسی به لحاظ تاریخی تاکید خود را بر ظهور ارانی در ایران تا شکل‌گیری انقلاب اسلامی نهاده است.

با ورود تقی ارانی (1318-1282) به ایران دوره جدیدی از تماس و چالش این دو سنت آغاز شد که به مراتب عمیق‌تر از قبل بود، تلاش علمی ارانی به ویژه با انتشار تئوری‌های علم و پسیکولوژی و ماهنامه دنیا (1314-1312) در نهایت سویه‌ای سیاسی داشت و به دنبال استقرار نظام جایگزین سیاسی چپ در ایران بود.

متناسب با شیوه‌ای که سنت چپ برای دستیابی به قدرت سیاسی جامعه در پیش گرفته بود؛ سنت روحانیت با آن سرانجام در چهار حوزه کلامی، فلسفی، اقتصادی و سیاسی تمرکز یافت. این امر موجب فعال شدن دو جریان اسلامی ـ سیاسی در کشور شد. پدیده‌ای که امروز با عنوان کلی اسلام سیاسی بدان اشاره می‌شود.

پیامد رواج مارکسیسم در ایران از یک سوی به تولید متون دینی سیاسی توسط روحانیون مراکز دینی سنتی انجامید و از سوی دیگر موجب پیدایی جریان چپ اسلامی شد. این کتاب به طور ویژه به مورد اول می‌پردازد و تحلیل رابطه چپ اسلامی با مارکسیسم را به پژوهش‌های مستقل دیگر وامی‌نهد.



مطالب این کتاب پس از مقدمه در شش فصل تنظیم شده است. چارچوب نظری، سنت روحانیت و چپ: مختصات و زمینه‌های آشنایی و تعامل، توحید و ماتریالیسم، ایدئالیسم و رئالیسم، اقتصاد؛ مالکیت عمومی و خصوصی، حکومت و رهبری فصل‌های کتاب را شامل می‌شود. خلاصه و برخی نتایج پایان‌بخش کتاب است.

سنت ریشه‌دار و اصیل اسلامی به نمایندگی روحانیون و سنت چپ مارکسیستی که همزمان با نخستين تماس‌های ایرانیان با غرب جدید وارد ایران شد دو سنت رقیب و در عین حال تاثیرگذار در تاریخ تحولات فکری ـ سیاسی ایران معاصر بوده‌اند؛ که بنا به دلایل فکری و تاریخی، شایسته توجه و بررسی روش‌مند هستند.

نخستین آشنایی و تماس این دو سنت فکری ـ سیاسی، باعث ایجاد احساس نزدیکی در برخی روحانیون با اندیشه‌های سوسیال ـ دموکراسی ماورای قفقاز شد. این احساس، معلول مفاهیم و خواسته‌هایی همسان و مشترک در دو سنت همچون: نفی استبداد، عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی، آزادی‌خواهی و تامین معیشت و بهبود وضع مادی طبقات محروم که عمدتا شامل کشاورزان و کارگران می‌شد. همراه با تاثیرات روانی برای ایجاد اعتماد به‌نفس و روحیه انقلابی در توان سرنگونی یک نظام استبدادی با مشاهده انقلاب روس‌ها همچنین خود یکی از علل پررنگی مفهوم دولت در اذهان ایرانیان بود.

سوال اصلی کتاب این است که نحوه، دامنه و عمق داد و ستد مفاهیم اساسی دو سنت روحانیت و چپ در چهار حوزه کلامی، فلسفی، اقتصادی و سیاسی در دوره پهلوی (1357-1304) با محوریت مفاهیم ماتریالیسم و توحید، رئالیسم و ایدئالیسم، مالکیت و امامت و رهبری تا چه حد و به چه صورت بوده و این داد و ستد چه تاثیر و تاثرات احتمالی را در عقلانیت و منطق حاکم بر دو سنت و به‌تبع آن، بر اندیشه و عمل در حوزه سیاسی و اجتماعی جامعه معاصر ایرانی بر جای گذاشته است؟

برای پاسخ به این پرسش، سعی شده تا در قالب چهار فصل اصلی کتاب (فصل سوم تا ششم) تحت عناوین «توحید و ماتریالیسم»، «رئالیسم و ایدئالیسم»، «اقتصاد» و «حکومت و رهبری»، چالش دو سنت در هر یک از حوزه‌های مفهومی فوق، از دیدگاه و زاویه‌ای سیاسی مورد بررسی قرار گیرد.

به منظور فراهم کردن زمینه مناسب برای بررسی چالش مفهومی دو سنت در حوزه‌های فوق، در فصل دوم تحت عنوان «سنت روحانیت و چپ: مختصات و زمینه‌های آشنایی و تعامل» ضمن اشاره به مختصات و مفاهیم اصلی سنت روحانیت در حوزه تفکرو عمل سیاسی، زمینه‌های تماس و تعامل دو سنت روحانیت و مارکسیسم از دوره مشروطه تا پایان دوره پهلوی مورد بررسی قرار گرفته است.

و البته همه این فصول (دوم تا ششم) کتاب مسبوق به فصلی است که سعی شده در آن مفاهیم و عناصر اصلی اجتماع‌گرایی به صورتی مختصر و البته در ارتباط با موضوع کتاب حاضر برای ارائه چارچوب و توافقی بین نویسنده و مخاطب در بررسی موضوع با استناد به منابع اصلی موجود مورد بازخوانی و مرور قرار گیرد.


تصویری از مرگ تقی ارانی 

در این کتاب سعی شده تا مفاهیم اساسی چون دولت، حکومت، عدالت اجتماعی، استقلال، آزادی و... در ارتباط با مفاهیم مشابه موجود در سنت چپ، مورد بازخوانی قرار گیرند تا جنبه‌ها و لایه‌های مختلف معنایی آن‌ها و به تبع آن انرژی و توان آن‌ها در جهت‌دهی به عمل سیاسی در جامعه ایرانی بیش از پیش روشن شود با این حال چنین تلاشی برای تبیین و تنقیح مفاهیم اسلامی سیاسی از طریق بازخوانی مفاهیم اساسی سنت چپ و روحانیت در ارتباط معنایی روشمند با یکدیگر اجمالی و بیشتر می‌تواند جنبه‌‌ای مقدماتی داشته باشد.

نویسنده کتاب بر این باور است که تاکنون کتاب، پژوهش و یا حتی مقاله مستقلی پیرامون تعامل سنت روحانیت و اندیشه‌های چپ آن چنان که در این کتاب صورت گرفته نگاشته نشده است بلکه بیشتر از آن جهت است که آنچه در این زمینه نوشته نشده از نظر پنهان مانده و نمی‌دانیم به مراتب بیش از ایده‌ها، تحلیل‌ها و تفسیرها و فهم‌هایی است که در خلال صفحات این سیاهه آمده است و البته همین امر هر نوشته‌ای را با همه نوآوری‌هایش وادار به تواضع می‌کند.

محمد صدرا می‌گوید: «بررسی آثار و نقد آن‌ها در چارچوب سوال مطروح در این کتاب آن هم از زاویه دید امروزی و با توجه به امکانات و فرصت‌هایی که در گذر زمان و فاصله گرفتن از حوادث و شرایط گذشته برای ما ایجاد کرده است، نه تنها چیزی از ارزش آن‌ها و صاحبانشان کم نمی‌کند، بلکه ما را بیش از پیش متوجه ارزش و اهمیت این آثار و هوش و قدرت ذهن صاحبان آن‌ها می‌نماید. هر یک از این افراد نوابغی بودند که بیش از نبوغ آن‌ها، نور ایمان و عزم و امید آن‌ها در ایجاد جامعه‌ای انسانی‌تر برای بشریت و به ویژه هموطنان خود امروز روشنگر راه ما در ادامه راهشان خواهد بود.»

«روحانیت و اندیشه‌های چپ در ایران معاصر» در 403 صفحه، شمارگان 100 نسخه و بهای 55 هزار تومان از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.