به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) محمد فیروزی:‌ سازمان‌ صداوسیما از جمله مجموعه‌های رسانه‌ای است که در کنار شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی خود مراکز پژوهشی گوناگونی همچون مرکز پژوهش و تحقیقات صداوسیما،‌ مرکز مطالعات و افکار سنجی و مرکز پژوهش‌های اسلامی دارد که هرکدام از این مراکز به فراخور رسالت‌شان تحقیقاتی را انجام می‌دهند و حاصل آن را در اختیار کارگزاران این سازمان قرار می‌دهند.

علاوه بر این مراکز پژوهشی،‌ سازمان صداوسیما دانشگاهی دارد که به طور تخصصی درحوزه مسائل رسانه،‌ ارتباطات و برنامه‌سازی به تربیت نیروی متخصص می‌پردازد. اما علی رغم چنین ظرفیتی در بعد برنامه‌سازی و دیگر حوزه‌ها به خصوص طی سال‌های اخیر این سازمان مورد انتقادات صاحب‌نظران مختلفی قرار گرفته است.

هادی خانیکی،‌ استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) یکی از انتقادها را متوجه بخش تولیدات مکتوب این سازمان (کتاب) کرده‌ و می‌گوید ناشران وابسته به این سازمان تا کنون نتوانستند اتفاق بزرگی را رقم بزنند. اما این استاد ارتباطات از فعالیت‌های مرکز پژوهش‌های اسلامی این سازمان ابراز رضایت کرد و فعالیت‌های آن را قابل توجه دانست.

مرکز پژوهش‌های اسلامی سازمان صداوسیما واحد انتشاراتی دارد که با بیش از بیست سال فعالیت در دوران شکوفایی خود قرار گرفته است. هم اکنون محمد حسین ظریفیان،‌ مدیر کل پژوهش‌های اسلامی هدایت این مجموعه پژوهشی و انتشاراتی را برعهد دارد.

خبرنگار ایبنا به مناسبت برگزاری نمایشگاه کتاب در محل غرفه این انتشارات که در کنارغرفه انتشارات سروش واقع شده‌ است،‌ مصاحبه‌ای با ظریفیان انجام داده است که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید:‌
 
 لطفا درباره حوزه فعالیت‌تان و آثاری که چاپ می‌کنید توضیحی را به عنوان مقدمه بفرمایید؟
مرکز پژوهش‌های اسلامی و به تعبیری اداره کل پژوهش‌های سازمان صداوسیما تنها مرکز راهبردی در حوزه دین و رسانه در جهان اسلام است. این مجموعه ادبیات حوزه دین و رسانه را که در دنیا سابقه‌ای 70 ساله دارد،‌ در ایران دنبال می‌کند. به برکت پیروزی انقلاب اسلامی و رویش‌های دینی در کشور این پژوهشگاه و مجموعه انتشاراتی توانست کارنامه درخشانی از خود نشان دهد. این اداره کل تا امروز 800 عنوان کتاب و هزار و 200 نشریه طی 24 سال در حوزه دین و رسانه منتشر کرده است. حوزه تخصصی مان دین و رسانه و البته نسبت سنجی میان مقوله دین و قلمرو رسانه است.
 
آیا این مجموعه قرار است در آثار تولیدی خود ناظر بر آثار تولیدی سازمان صداوسیما باشد؟
ما دو رویکرد بنیادی و کاربردی به تولید آثار مختلف داریم؛ در رویکرد بنیادی به دنبال تولید دانش نظری بر اساس ادبیات تحقیقی هستیم و این را از جمله وظایف خود می‌دانیم. خوشبختانه در این زمینه آثار و کتب مرکز به عنوان دست اول ترین مجموعه‌ها در حوزه دین و رسانه است که به عنوان مرجع پایان‌نامه‌ها و تحقیقات گوناگونی شناخته می‌شود. بی اغراق می‌گویم هیچ کتاب،‌ پایان‌نامه و مقاله‌ای به زبان فارسی امروز در سطح کشور نیست که آثار این مرکز به عنوان مرجع (Refrence) معرفی نشده باشد.

در حوزه کاربردی یکی از وظایف ما تولید محتوای دینی برای مجموعه‌‌های سازمان صداوسیماست. قالب‌هایی را داریم که برای تولید فیلم،‌ سریال و آثار نمایشی کارهای بسیار مناسبی است. مجموعه خوانش رسانه‌ای موضوعات،‌ سلسله موضوعات پژوهش برنامه‌ای و مجموعه آثاری که به تولید برنامه دینی و غنی کردن محتوای برنامه کمک می‌کند. از جمله آثاری که در این بخش در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شده‌ با عنوان «ایده‌ها» است که در سال گذشته برای 4 فصل سال منتشر شد و امسال به صورت موضوعی منتشر شده که شماره فعلی آن به موضوع مهدویت می‌پردازد و کل ایده‌ها برای برنامه‌سازی رادیویی و تلویزیونی و همچنین پژوهشگری در این بخش را در می‌گیرد.

در کنار ایده‌ها،‌ ارجاع می‌دهیم به همه آثار بیش از بیست سالی که تا کنون تولید کرده‌ایم و در پرتال دین‌ورسانه قرار می‌دهیم که صفحه‌های این سایت یکی از جمله سایت‌های پربازدید است و پرتال‌مان در مجموع 60 میلیون بازدید کننده دارد.
 
به برخی از برنامه‌های سازمان صداوسیما حتی قشر مذهبی جامعه هم اعتراض دارند،‌ آیا شما به این موضوع قائل هستید و فکر می‌کنید چقدر مجموعه شما می‌تواند زمینه پاسخگویی به این نقدها را فراهم کند،‌ به این معنی که در برنامه‌های بعدی شاخص‌ها و معیارهای بهتری مدنظر قرار گیرد؟
به هرحال وقتی از رسانه صحبت می‌کنیم بعضی برنامه‌ها با مضمون دینی ساخته می‌شود و برنامه‌هایی است که عنوان و موضوع آن به طور مستقیم دینی نیست. اما در یک خوانش دقیق همه برنامه‌های رسانه می‌تواند دینی باشد یا نباشد؛ شما می‌توانید گزارش ورزشی بدهید با نگاه دینی،‌ البته نه به این معنی که داخل برنامه آیه و حدیث بخوانید. وقتی تلقی این باشد که رسانه تعالی بخش است و این باور باشد که رسانه هم انسان را به کمال برساند. در یک برنامه ورزشی گزارش یک شکست و پیروزی هم می‌تواند انسان را متوجه مبدا عالم کند. این موضوع حتی می‌تواند در یک عبارت کوتاه و نیم جمله اتفاق بیفتد.
 
در مجموعه شما نمونه خاصی اتفاق افتاده است که حاصل کارهای شما زمینه‌ای را فراهم کند تا کیفیت برنامه‌های سازمان صداوسیما ارتقا پیدا کند؟
بله؛‌ در صداوسیما چنین موضوعی را داشتیم. در مستندهای طبیعت که بخش زیادی از آنها در حوزه تامین برنامه است که متن آنها به فارسی ترجمه می‌شود. خیلی از این برنامه‌ها نگاه مادی‌گرا،‌ سکولار و حتی غیر الهی دارد،‌ گاهی عوامل تهیه این برنامه این‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند،‌ اما در پس نگاه بعضی از این برنامه‌ها توجه به مبدا عالم موضوعیت دارد. در حالی که لزوما برای یک برنامه مستند نباید تصاویر نشان دهد فردی مشغول نماز،‌ دعا و زیارت است. حتی یک برنامه مستند طبیعت وقتی با نگاه دینی نگریسته شود شکوه خلقت و نظم موجود در آن می‌تواند زمینه‌ای باشد برای اینکه مخاطب به مبدا عالم هستی توجه کند،‌ رسانه دینی فقط باید مخاطب خود را به زیبایی متوجه این مبدا عالم هستی کند.
 
در میان کتاب‌های شما سهم بین مباحث کاربردی که اشاره کردید با مباحث بنیادی و نظری به چه شکلی است؟
به طور تقریبی می‌توانم بگویم یک سوم آثار ما جنبه بنیادی دارد، البته نسبت‌ها تغییر کرده است. اما نگاه کاربردی برای ما جدی است چرا که ما یک موسسه انتشاراتی متعلق به یک مرکز پژوهشی هستیم که این مرکز خود وابسته به سازمانی است که بین 156 شبکه تلویزیونی ملی،‌ استانی و برون مرزی را در بردارد.

به طور قطع نباید از بنیادی هم غفلت کنیم،‌ به همین دلیل سال گذشته همایش «اخلاق و رسانه» را که اولین همایش علمی و پژوهشی بود برگزار کردیم. این همایش کمک جدی به تولید دانش نظری و علمی در این حوزه کرد. کار بنیادی به طور حتم از کار نظری زمان‌برتر است و تعداد محققانی که قادر به اجرای آن باشند هم کم‌تر هستند. طبیعی است که کارنامه ما در بخش بنیادی سهم کم‌تری داشته باشد اما نگاهی که به این بخش می‌کنم می‌بینم کارهای خوبی انجام داده‌ایم.
 
ملاک و معیار شما برای انتخاب آثار برای چاپ چیست؟
این مجموعه موضوعاتی را از مراکز فرهنگی کشور و سازمان صداوسیما احصا می‌کند که رویکرد رسانه‌ای دارد. ملاک ما این است که آثار در وهله اول پژوهشی باشد،‌ ثانیا رسانه‌ای باشد. این مجموعه انتشاراتی در حوزه پژوهش‌های دینی محض فعالیت نمی‌کند اما باید جنبه دینی هم داشته باشد. کارهای این مرکز مرزی با فعالیت‌های مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما دارد.

در کل این مرکز سالی یکبار نیازهای پژوهشی سازمان صداوسیما را جمع‌آوری می‌کند و بعد از بررسی درشورایی کارها در هشت گروه تحقیقاتی طبقه بندی می‌شوند. این مرکز 23 پژوهشگر دارد و آثار آنها در فرایندی بررسی و منتشر می‌شود. بخشی از تحقیقات هم به محققان بیرون از مرکز سپرده می‌شود که باید این محققان به حوزه دینی و رسانه‌ای آشنا باشند. این دسته از محققان توسط فراخوان‌هایی دعوت به همکاری می‌شوند که در این خصوص کانون پژوهشگران دین و رسانه را به زودی افتتاح می‌کنیم.
 
در بخش ترجمه آثار هم فعالیت دارید؟
بله؛‌ در این حوزه هم فعال هستیم. در این خصوص 7 اثر در همایش دین و رسانه رونمایی کردیم که سه کتاب آن به شکل ترجمه آماده شده بود. این آثار مربوط به سال‌های اخیر میلادی یعنی 2002،‌ 2015،‌ 2018 بودند و کتاب‌های مهم در حوزه اخلاق و رسانه بودند.
 
معروف‌ترین کتاب مجموعه شما چیست؟
کتاب «فهم اخلاق رسانه» که اثر جدیدی است. مجموعه مقالات «دین و رسانه» و کتاب «دین و سینمای شرق و غرب» کتاب «رسانه و رویارویی با اجتماعات دینی» هم عناوین دیگر است. در حوزه اخلاق رسانه و سرگرمی هم فعالیت‌ کردیم و کتاب‌ها شناخته شده‌‌ای داریم. البته در حوزه اخلاق رسانه هم آثار شناخته شده‌ای داریم.
 
امسال چند عنوان کتاب چاپ اول دارید؟
در نمایشگاه کتاب با 35 عنوان چاپ اول حاضر هستیم.