به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین روزهای تاریخ انقلاب اسلامی 19 دی 1356 است. مرکز بررسی اسناد تاریخی با انتشار اسناد 19 دی ابعاد و زوایای مختلف این فاجعه خونین را در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. اسناد این مجموعه از شهادت آیت‌‌الله حاج آقا مصطفی خمینی تا اوایل سال 1357 را شامل می‌شوند.

در مقدمه‌ کتاب به بررسی ریشه‌های حادثه‌ 19 دی پرداخته شده است. شهادت آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی(ره) و درج مقاله توهین‌آمیز در روزنامه‌ اطلاعات را سرآغاز قیام 19 دی 1356 است. در بخشی از مقدمه تحلیلی کتاب آمده است: «پژواک شهادت حاج آقا مصطفی فرزند برومند امام (ره) که در همه ایران طنین‌انداز شد. محبوبیت امام را در بین توده مردم و گروه‌های انقلابی به نمایش گذاشت و رژیم را به واکنش سریع واداشت و مقاله 17 دی تحت عنوان ایران و استعمار سرخ و سیاه با هدف هتک حرمت در روزنامه اطلاعات منتشر شد، ولی ناگهان همه چیز به گونه‌ای دیگر رخ نمود و آن همه تحلیل و ثبات و امنیت به یکباره رنگ باخت و سیر جریانات و طوفان حوادث سرنوشت دیگری را رقم زد، به گونه‌ای که طومار رژیم پهلوی را درهم‌ پیچید.»



پس از مقدمه، اسناد کتاب آغاز می‌شوند. اسناد به روال دیگر آثار منتشر شده از سوی مرکز بررسی اسناد تاریخی براساس ترتیب تاریخی و با حواشی و گویاسازی‌های ارائه شده‌اند. اولین سند اعلامیه‌ای است فاقد تاریخ با عنوان «ارجعی الی ربک» راجع به شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی و سند پایانی کتاب نیز مربوط است به 19/2/1357 که به وقایع جاری در قم اشاره دارد. فهرست اعلام و ضمائم، بخش‌های پایانی کتاب هستند.

سند زیر گزارشی از مواجه مردم و مأمورین رژیم پهلوی در سال 1356 در شهرستان قم است. در بخشی از این سند آمده است: «در این ماجرا دو نفر طلبه در اثر اصابت گلوله کشته شده و یک بچه در اثر ازدحام فوت شد، و چهار نفر پلیس و سه نفر از تظاهرکنندگان نیز مجروح گردیده‌اند که در بیمارستان بستری هستند. اوضاع در این ساعت ناآرام و احتمال حوادث دیگری متصور است»
 


سندی که در ادامه می‌آید تلگرافی است از ساواک برای شهربانی کل کشور در مورد دستگیری «آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی رانکوهی» در سال 1356.
 ایشان به دلیل سخنرانی در مراسم چهلمین روز شهادت آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی در مسجد اعظم قم در تاریخ 1356/9/11، از طرف کمیسیون امنیت اجتماعی قم به همراه تعدادی دیگر از علمای مبارز به مدت سه سال به شهر بابک تبعید شده ولی متواری و پنهان شده بود تا اینکه در دی ماه همان سال در تهران دستگیر و به همراه مأمورین راهی محل تبعید می‌‌شود.
 
 


سند دیگر به کشته شدن تعدادی از تظاهرکنندگان در قم اشاره دارد. در بخشی از سند آمده است «طبق اطلاعی که مجدداً از بیمارستان‌ها کسب شد تعداد کشته‌شدگان پنج نفر است که چهار نفر از آنان در اثر اصابت گلوله کشته شده و یک نفر بچه در اثر ازدحام فوت نموده» است. هفته نامه اشپیکل تعداد شهدای امروز را 60 نفر ذکر کرده بود.
 
 


این سند چگونگی شکل‌گیری اعتراضات را توصیف کرده است. تهیه‌کننده گزارش خود داخل جمعیت بوده است و گزارش خود را در جایی که نتوانسته جمعیت را همراهی کند قطع کرده است. در این گزارش می‌توان نقش کانونی و محوری روحانیت و حوزه علمیه قم را مشاهده کرد. برخی از عبارات و جملات این گزارش جالب توجه است.



یکی از مراجع می‌گفت در اینجا به آقای خمینی توهین نشده چون ایشان را همه می‌شناسند به مراجع دیگر توهین شده؛ زیرا غیر از ایشان [حضرت امام خمینی(ره)] سایرین را جزو خودشان می‌دانند. پس به ما هم توهین شده… در این وقت مأمورین به جمعیت حمله کردند و مردم هم مقاومت کرده … مأمورین ناچار شدند که تیراندازی کنند. با این که مأمورین مرتب تیراندازی می‌کردند ولی طلبه‌ها متفرق نمی‌شدند و همچنان شعار می‌دادند… اگر تظاهرات امروز کشته داشته باشد قم و حتی ایران به این زودی ساکت نخواهد شد… جمعیت متظاهرین بعد از ظهر را بیش از ده هزار نفر گزارش کرده‌اند… تظاهرات از یک رهبری و تاکتیک مخصوص برخوردار بوده است…


سند بالا به اسامی شهدا و مجروحین این رویداد اشاره دارد. در میان شهدا و مجروحین طلبه، دانش‌آموز، کارگر، کارمند، جوشکار و ... دیده می‌شوند. یکی از شهدای این اعتراضات، به دلیل اصابت گلوله به مغز به شهادت رسیده است.