نیمه دوم قرن نوزدهم در آلمان یکی از خلاق‌ترین و انقلابی‌ترین دوره‌های فلسفه مدرن به شمار می‌رود. با این حال، این دوره در میان آلمانی‌زبانان اندک و در میان انگلیسی‌زبانان بسی اندک‌تر مطالعه و بررسی شده است.
هدف کتاب «پس از هگل» معرفی فلسفه این دوره به خواننده انگلیسی‌زبان است. جهت اطمینان از گستردگی پوشش تاریخی، و حفظ تمرکز فلسفی، این کتاب نه بر اساس موضوعات و متفکران که بر اساس مناقشات سامان یافته است. در این اثر تظاهری به کمال وجود ندارد. ادعای نویسنده این است که پنچ مناقشه اصلی این دوره را به خواننده انگلیسی زبان معرفی کرده است. در بحث درباره به هر یک از این مناقشات حرف‌های بسیار بیشتری برای گفتن بوده اما نویسنده به دلیل مجال اندک مهمترین و جذاب‌ترین آنها را انتخاب کرده است.
این کتاب تاریخی مجمل و در عین حال بی‌نظیر از فلسفه آلمانی در نیمه دوم قرن نوزدهم است. گرچه این دوره تاریخی کم اهمیت نداشته شده و به لحاظ فلسفی وقع چندانی به آن نهاده نشده است اما فردریک بیزر استاد فلسفه دانشگاه سیراکیوز و یکی از سرآمدترین شارحان و مورخان فلسفه آلمانی با احاطه کم نظیر بر غالب آثار این دوره، قول رایج را به چالش کشیده است.
در این کتاب با متفکرانی مواجه می‌شویم که در زبان فارسی نامی از آنها نشنیده‌ایم؛ متفکرانی که، علی‌رغم گمنامی، چه فلسفه زمان خویش و چه فلسفه معاصر(چه قاره‌ای و چه تحلیلی) را عمیقاً تحت تأثیر قرار داده‌اند.
«پس از هگل» به عنوان یکی از آثار متأثر بیزر روشی بدیع نیز پی گرفته که واجد نقاط قوت عدیده‌ای است که آن را از سایر کتب تاریخ فلسفه متمایز می‌سازد. او با تمرکز بر مناقشات، به جای پرداختن به چهره‌ها کوشیده است اثرش را از خطاهای تاریخ‌های فلسفه متعارف در امان نگه دارد.
آثار بیزر به شیوایی، در عین دقت شهره است در نتیجه خواننده با متنی خوشخوان مواجه است که به دور از مبهم‌سازی‌های بی مورد شرحی سر راست از پنج مناقشه فلسفه اصلی نیمه دون قرن نوزدهم را عرضه می‌کند.
در پشت جلد این کتاب می‌خوانیم: «مورخان فلسفه آلمانی قرن نوزدهم عموما به نیمه نخست قرن پرداخته‌اند و مابقی قرن، یعنی پس از مرگ هگل را تا حد زیادی دوره زوال و رکود دانسته‌اند و وانهاده‌اند. اما به باور فردریک بیزر، استاد فلسفه دانشگاه سیراکیوز، نیمه دوم قرن نوزدهم یکی از انقلابی ترین دوره‌های فلسفه مدرن به شمار می‌رود.
تمرکز اصلی بیزر در این تاریخ فلسفه بدیع و کم نظیر که فلسفه آلمانی را از سال ۱۸۴۰ تل ۱۹۰۰ در برمی‌گیرد نه اندیشمندان یا موضوعات بلکه پنچ مناقشه اصلی این نیم قرن است: بحران هویت فلسفه، مناقشه ماده باوری، مناقشه «نخواهیم دانست» روش‌ها و محدودیت‌های تاریخ و مناقشه بدبینی. از میان متفکران در این مناقشات به نام‌های ناآشنای بسیاری نیز برمی‌خوریم که علی رغم گمنامی شان تاثیری ژرف در فلسفه قرن نوزدهم و پس از آن گذاشته‌اند.»
روش نویسنده در کتاب
شکوه‌ای در این باب وجود دارد که تاریخ فلسفه فاقد انگیزه بخشی و ارزش فلسفی است. شنیدن اینکه فیلسوفان در گذشته به چه اندیشیده‌اند ضرورتاً ما را در حل مسائل فلسفی زمان حاضر یاری نمی‌رساند، و می‌تواند به راحتی کهنه‌گرایی و مطالعه تاریخ به خاطر خود آن مستحیل شود. از این رو برخی از مورخان فلسفه تمایل دارند گذشته را مطابق با علایق و مسائل امروز بانویسی کنند.
با این حال رویکرد ایراد زمان پریشی را با خود همراه دارد، به گونه‌ای که در این صورت ما گذشته را از زاویه دغدغه خودمان و نه مسائل آن مورد خوانش قرار می‌دهیم. به این ترتیب است که تاریخ فلسفه به سمت کهنه گرایی یا زمان پریشی سوق می‌یابد.
رویکرد مورد اتخاذ کتاب حاضر درصدد گزیر از این دو راهی است، این رویکرد تاریخ فلسفه را نه بر اساس اندیشمندان و زمینه‌ها بلکه بر اساس مناقشات سامان می‌دهد. این مناقشات به مسائلی می‌پردازند که هنوز محل امعان نظرند و در نتیجه به دام کهنه‌گرایی نمی‌افتند؛ اما این مناقشات برای خود معاصرانشان نیز اهمیت داشته‌اند، بنابراین مشکله زمان پریشی نیز می‌گریزند و این رویکرد همچنین واجد این مزیت است که افق‌های دیدمان را فراسوی متفکران و موضوعات معیار و متعارف می‌گستراند. از آنجا که بسیاری از شرکت کنندگان در این مناقشات کاملاً فراموش شده یا ناشناخته‌اند، درباره متفکران جدید فراسوی مجموعه موجود معیار خواهیم آموخت و خواهیم دید این متفکران در عین گمنامی و فراموش شدگی هنوز در نوع خود جالب توجه‌اند. این متفکران اغلب کمک مهمی به مناقشات کرده و درباره مسائلی که هم اکنون نیز دغدغه ما هستند نکات مهم یا روشنگری پرورانده‌اند.»
کتاب «پس از هگل» نوشته فردریک بیزر به ترجمه مسعود آذرفام با شمارگان هزار و 100 نسخه در 344 صفحه به بهای 35 هزار تومان از سوی نشر ققنوس منتشر شده است.
نظر شما