خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: در کشور ما بازار بی‌رونق کتاب، یکی از ضعیف‌ترین بازارهاست. این مساله البته عوامل مختلفی دارد؛ از پایین‌بودن سرانه مطالعه و میل به کتابخوانی گرفته تا ضعف در سیستم توزیع و فروش کتاب، اما به نظر می‌رسد در چنین شرایطی مولفان و مترجمان بیشتر از سایر اصناف و حلقه‌های زنجیره نشر با مخاطرات معیشتی روبرو هستند. شمارگان‌ زیر هزار نسخه‌ای، کند بودن روند فروش، نبود رویه‌های مشخص و ثابت در پرداخت حق‌التالیف و حق‌الترجمه‌ها و در نهایت مبلغ ناچیزی که با احتساب 10درصد سهم مولف و مترجم از قرادادهای نشر دست او را می‌گیرد، مؤید این ادعاست.

پیشتر در گفت‌وگو با اهالی قلم و نشر، میزان حقوق تالیف و ترجمه و مباحثی مربوط به قراردادهای نشر را موضوع سخن قرار دادیم و در گام بعدی، نظرات احمد پوری؛ مترجم، نویسنده و رئیس هیات مدیره انجمن صنفی داستان‌نویسان تهران را جویا شدیم. او معتقد است مشکل اصلی تیراژ پایین کتاب است؛ نه سهم 10 درصدی مولف و مترجم. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

تیراژ پایین و درآمد ناچیز اهالی قلم
پوری درباره میزان سهم مولف و مترجم از قراردادهای نشر که عرف آن بین 10 تا 12 درصد تعیین می‌شود، گفت: من فکر نمی‌کنم این درصد، کم باشد و تا جایی که اطلاع دارم در کشورهای دیگر دستمزد نویسنده و مترجم کمتر از این حد است. مثلا در کشور ترکیه این رقم حدود 8 درصد تعیین می‌شود و در آمریکا نیز 5 تا 7 درصد از میزان فروش ملاک قراردادها است.

وی با بیان این مطلب که درصد حق‌التالیف و حق‌الترجمه در ایران،‌ تابع میزان فروش و رونق بازار کتاب است، ادامه داد: در نشر ما، مشکل پایین بودن درصد دستمزد نویسنده و مترجم نیست؛ بلکه پایین بودن تیراژ و ضعف بازار کتاب است. به عبارت دیگر درست است که سهم نویسنده و مترجم از انتشار کتاب در این بازار، بسیار ناچیز است اما کم بودن این مبلغ به تیراژ کتاب‌ها 500 یا نهایتا 1000 نسخه‌ای برمی‌گردد.

ناشران ناگزیر از پذیرش سهم‌خواهی بالای موزعان
این مترجم پیشکسوت با اشاره به وضعیت اقتصادی سایر بخش‌های نشر؛ از جمله ناشران گفت: با توجه به مطالبه 40 تا 45 درصدی مراکز پخش و افزایش قیمت کاغذ و چاپ و... فکر نمی‌کنم بشود از ناشران انتظار داشت که درصد بیشتری از فروش کتاب‌ را به مولفان و مترجمان اختصاص دهند.

وی در توصیف عدالت در اقتصاد نشر خاطر نشان کرد: به نظر من تناسب سهم 45 درصدی مراکز پخش با سهم ناشر و صاحبان آثار، عادلانه نیست اما ما وقتی می‌توانیم در این حوزه ورود کنیم که قدرت تغییر رویه‌های معمول را داشته باشیم.

پوری افزود: در سیستم‌های سرمایه‌داری، همیشه بازار حرف اول را می‌زند و این بازار است که درصدها و سهم هر گروه را مشخص می‌کند. در چرخه نشر هم همین اتفاق رخ داده؛ موزعان می‌گویند سهم ما اینقدر است و اگر نمی‌خواهید، با ما قرارداد نبندید. در این شرایط ناشر چاره‌ای جز پذیرش ندارد زیرا در غیر این‌صورت، کتاب‌هایش در انبار می‌ماند.

وی گفت: در چنین شرایطی،‌ همانطور که گفتم نمی‌توان انتظار افزایش سهم تالیف و ترجمه را در قراردادهای نشر داشت. تنها شاید معروفیت مولف و مترجم، امتیازی نزد ناشران تلقی شود و کمی سهم آنان را افزایش دهند.

نظارت، فساد می‌آورد
رئیس هیات مدیره انجمن صنفی داستان‌نویسان تهران درباره اینکه چرا ناشران از الگوی واحدی در پرداخت دستمزد مولفان و مترجمان تبعیت نمی‌کنند، بخشی از این مساله را نیز به شرایط بازار کتاب ارتباط داد و اظهار کرد: ناشر با توجه به شرایطی که دارد، برای مولف و مترجم شرط می‌گذارد. به صاحب اثر هم می‌گوید اگر قبول نداری، برو سراغ نشری دیگر.

وی در پاسخ به این سوال که آیا نمی‌شود به گونه‌ای بر روند عقد قراردادها نظارت کرد، گفت: در شرایط ایده‌آل می‌توان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتظار داشت که بر شیوه عقد قراردادها، تعیین قیمت پشت جلد و... نظارت داشته باشد و حقوق مولفان، مترجمان، ناشران و... را نیز پیگیری کند اما در شرایط کنونی، ترجیح می‌دهم چنین نظارتی وجود نداشته باشد.

پوری در توضیح این مفهوم، اضافه کرد: وقتی اقتصاد بیمار است، معمولا هرجا که اسم کنترل و نظارت به میان می‌آید، ترس از رشد فساد وجود دارد. بنابراین به نظرم در حال حاضر و تا زمانی که شرایط مساعد نشده، نباید به تنظیم بازار دست زد.

نقش اتحادیه‌ها و راهکاری قرارداد تیپ
وی همچنین در پاسخ به این سوال که نقش اتحادیه‌ها و تشکل‌ها در این میان چیست، گفت: اگر اتحادیه‌های قدرت مداخله و اجرا داشته باشند، می‌توانند تاثیرات مثبتی را بر تنظیم امور نشر داشته باشند. خوشبختانه اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با وجود فراز و فرودهایش، پیشرفت‌های خوبی داشته است.

این مترجم و نویسنده ادامه داد: من مواردی را سراغ دارم که دوستان همکار به اتحادیه مراجعه کرده‌اند و تقاضای احقاق حقوق تضییع شده‌شان را داشته‌اند و خوشبختانه با پادرمیانی و کدخدامنشی اتحادیه به حقوق خود رسیده‌اند. بنابراین می‌توان در رفع مشکلات و پیگیری حقوق مولفان و مترجمان به نقش اتحادیه امیدوار بود.

پوری همچنین درباره راهکار طراحی قراردادهای تیپ(نمونه) از سوی اتحادیه‌ تاکید کرد: همانطور که گفتم اتحادیه باید قدرت اجرایی داشته باشد تا بتواند بر روند تبعیت ناشران از قراردادهای تیپ نظارت کند. در چنین شرایطی تعیین قراردادهای تیپ می‌تواند راهگشا باشد ولی همچنان با توجه به بحران‌های اقتصادی موجود، دخالت در روند بازار می‌تواند مخاطراتی همچون فسادزایی را به همراه داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: با این حساب نظر من این است تا زمانی که شرایط در عرصه نشر بهبود پیدا نکرده و به ایده‌آل‌های نسبی نرسیده‌ایم، بهتر است بازار با تنظیم خودش به کار خود ادامه دهد.