خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) بازار جهانی کتاب ازجمله بخش‌های مهم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است که وجهه بین‌المللی بودن نمایشگاه را مشخص‌تر می‌کند و هرچه فعالیت در این بازار بیشتر باشد تبادلات فرهنگی بین ایران و سایر کشورها هم بیشتر شده و بهتر می‌توانیم ادبیاتمان را به کشورهای مختلف معرفی کنیم. اما لازمه این کار حضور پررنگ آژانس‌های ادبی و استقبال ناشران داخلی و خارجی از این بخش است. به این بهانه به سراغ مجید جعفری اقدم، رییس آژانس ادبی و ترجمه پل، رفتیم و درباره وضعیت بازار جهانی کتاب در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، میزان استقبال ناشران و فعالیت‌های این آژانس، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را در مقایسه با نمایشگاه‌های بین‌المللی دیگر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در جهان با هدف بسترسازی جهت تسهیل در توسعه روابط تجاری در اقتصاد نشر بین‌الملل برگزار می‌شوند و عوامل نشر از کشورهای مختلف از جمله مدیران یا مسئولان کپی رایت موسسات انتشاراتی و همچنین آژانس‌های ادبی، نقش کلیدی در این نوع رویدادها را ایفا می‌کنند. سه محور اصلی فعالیت‌ها در هر نمایشگاه بین‌المللی کتاب عبارتند از: مبادلات کپی رایت(right transaction)، چاپ مشترک(co-publishing) و تولید مشترک(co-edition) که برنامه‌ها و فعالیت‌های هر نمایشگاه بین‌المللی کتاب را تشکیل می‌دهند و برای دستیابی به این اهداف برنامه‌ها و تکالیفی تعریف و به مرحله اجرا درمی‌آیند. نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب عموما دو نوع هستند یا کل فعالیت‌ها و برنامه‌های آن در خدمت کمک به دستیابی به اهداف پیش‌گفته قرار می‌گیرند، مثل نمایشگاه لندن، پاریس، فرانکفورت یا بخشی از برنامه‌ها در راستای کمک به توسعه نشر بین‌الملل هستند مثل نمایشگاه کتاب استانبول، ابوظبی، تهران.
در نمایشگاه‌های کتابی مثل نمایشگاه کتاب تهران، پرداختن به موضوع نشر بین‌الملل بیشتر اهداف نمایشی، تبلیغی و پرستیژی دارد تا هدف کمک به توسعه نشر کشور در سطح بین‌المللی لذا برنامه‌های تعریف شده برای اجرا در بخش بین‌الملل این نمایشگاه کمتر هم‌راستا با تحقق اهدافی است که در نمایشگاه‌های بین‌المللی مدنظر و توجه است. در واقع کارکرد اصلی نمایشگاه کتاب تهران بیشتر کمک به فروش کتاب با چاشنی برنامه‌های فرهنگی است که در کنار آن برنامه‌هایی با عنوان بخش بین‌المللی برای صیانت از اعتبار عنوان بین‌الملل نمایشگاه اجرا می‌شود. از این رو معدودی از برنامه‌های آن منجر و منتهی به کمک به توسعه نشر ایران در بین‌الملل می‌شود. در ارزیابی هر رویدادی به خروجی و نتیجه آن توجه می‌شود و از آنجایی‌که خروجی بخش بین‌الملل امسال نمایشگاه چندان به همکاری‌های مشترک بین بدنه نشر ایران با بازارهای نشر سایر کشورها کمک نمی‌کرد، لذا بهتر است از جنبه‌های دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد از جمله هزینه و فایده آن! که در تخصص بنده نیست.
نظرتان درباره بخش بازار جهانی کتاب در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران چیست؟
بخش مهم در فعالیت‌های بین‌الملل نمایشگاه تهران بخش بازار جهانی کتاب است که همه ساله اگر اتفاقی در حوزه نشر بین‌الملل کشور در نمایشگاه روی داده در این فضا بوده است. به نظر می‌رسد اگر بتوان نقش بازار جهانی کتاب ایران را به عنوان محوری‌ترین برنامه بخش بین‌الملل نمایشگاه، بازتعریف کرد و توجه ویژه به آن کرد به‌گونه‌ایی که منافع حضور در این فضا برای ناشر داخلی و خارجی تعریف شود، شاید بتوان کارایی بخش بین‌الملل نمایشگاه را ارتقا بخشید.
حضور ناشران ایرانی مخصوصا در حوزه کودک و نوجوان در بخش بین‌الملل نمایشگاه و بازار جهانی کتاب و تمایل برای خرید و فروش رایت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از ایرادهای عمده بخش بین‌الملل عدم استقبال ناشران داخلی و خارجی از آن است، به‌طوری‌که در بخش نمایشگاهی سالن بین‌الملل هیچ ناشر ایرانی، اعم از کودک و نوجوان و سایر موضوعات، حضور نداشت و فقط در بخش بازار جهانی کتاب یک ناشر کودک و نوجوان شرکت کرده بود. همچنین هیچ ناشر و آژانس ادبی خارجی در بخش بین‌الملل نمایشگاه امسال غرفه نداشت الا چند ناشر افغانی و یک ناشر ترک که کتاب می فروختند و غرفه‌ها اکثرا در اختیار بخش فرهنگی سفارتخانه‌های خارجی یا موسسات فرهنگی دولتی داخلی بودند که فعالیت‌های فرهنگی خود را معرفی می‌کردند. با این همه در بخش بازار جهانی کتاب ارتباطی که دو ناشر و سه آژانس ادبی ایرانی حاضر در این بخش توانستند با مخاطبین خارجی، اعم از بازدیدکنندگان خارجی و مهمان‌های خارجی نمایشگاه، بگیرند کپی رایت ده‌ها عنوان کتاب ایرانی مبادله شد که این، در مقایسه با تعداد اندک مخاطبان خارجی حاضر در نمایشگاه اتفاق مبارکی بود. این امر نشان می‌دهد هرچه بیشتر بتوانیم مخاطب خارجی هدف را به بخش بین‌الملل نمایشگاه جذب کنیم شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که در رشد اعتبار نام بین‌الملل نمایشگاه بیشتر کمک خواهند کرد و شاهد تحقق اهداف توسعه نشر ایران در بین الملل خواهیم بود.
آژانس ادبی پل چه فعالیت‌هایی در نمایشگاه کتاب 97 داشت و چقدر از مذاکرات‌تان برای فروش حق رایت آثار ایرانی و چقدر برای خرید حق رایت آثار خارجی بود؟
آژانس ادبی و ترجمه پل که نمایندگی عرضه و بازاریابی برای فروش کپی رایت و ترجمه صدها اثر ایرانی را به نمایندگی از نزدیک به 50 ناشر بر عهده دارد، توانست در قالب کاتالوگ‌ها و بروشورهایی به زبان انگلیسی این آثار را در معرض توجه و معرفی قرار دهد. آژانس ادبی پل 2 ماه مانده به شروع نمایشگاه طی مکاتباتی با بیش از 500 ناشر و آژانس ادبی خارجی از آنها برای حضور در نمایشگاه امسال تهران دعوت بعمل آورد. علی رغم استقبال بیشتر آنها از حضور در نمایشگاه کتاب تهران به جهت پر بودن برنامه کاری امسال‌شان برای شرکت در نمایشگاه تهران در سال‌های آتی اظهار امیدواری کردند. بعضی از آنها درخواست فیلوشیپ (حمایت) برای شرکت در نمایشگاه را کردند که متاسفانه نتوانستیم از جایی حمایت بگیریم. با این همه، سه ناشر خارجی از کشورهای الجزایر، آذربایجان و ترکیه با هزینه‌های خود (و شاید با کمک‌های دولتی) توانستند در نمایشگاه حاضر و مذاکرات خوبی برای خرید کپی رایت بیش از 50 اثر ایرانی از این آژانس داشتند و تفاهنامه واگذاری کپی رایت 22 اثر، قطعی و به امضا طرفین رسید و 30 اثر دیگر مورد پسند طرف‌های خارجی قرار گرفت و مذاکرات برای رسیدن به توافق برای واگذاری کپی رایت آنها نیز در دست انجام است. عناوین مورد توافق برای واگذاری کپی رایت آنها به ناشر الجزایری عبارت بودند از «100 سال داستان‌نویسی در ایران»، «دا»، «ماجراهای فکر فلسفی در جهان اسلام»، «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، «من زنده‌ام»، «سرگذشت موسیقی ایران»، نگاهی به تاریخ قرآن»، «ضرب‌المثل‌ها و قصه‌هایش» و.... همچنین با نشر آذربایجانی برای واگذاری کپی رایت کتاب‌های «استخوان خوک و دست‌های زخمی»، «روی ماه خدا را ببوس»، «سووشون»، «قصه‌های مجید»، «خمره»، «اسلام‌شناسی»، «کویر»، «عدل الهی»، «مردی در تبعید ابدی»، «انسان و سرنوشت» و «حسین(ع)، عقل سرخ» موافقت شد. ملاقات و مذاکراتی با ناشرانی از کشورهای مکزیک، کره جنوبی، چین و ترکیه نیز انجام گرفت که نتیجه مذاکرات در حال پیگیری است.
باتوجه به مذاکراتی که با ناشران کشورهای مختلف داشتید، بطورکلی رغبت ناشران خارجی به آثار ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ناشران خارجی بویژه ناشران کشورهایی که با ما قرابت‌های فرهنگی یا دینی دارند و اغلب به جهت محتوا در حوزه علوم انسانی و مطالعات اسلامی فقر منابع دارند علاقه زیادی به ترجمه و انتشار آثار ایرانی به زبان‌های خودشان نشان می‌دهند. کتاب‌های کودک و نوجوان و کتاب‌های تصویری نیز توانسته‌اند توجه آنها را جلب کنند. برخی کشورها به آثار کلاسیک ما که به زبان امروزی بازنویسی شده علاقه نشان می‌دهند و کشورهای غربی و اروپایی نیز بیشتر جانب کتاب‌های داستانی که روایت‌گر جریان زندگی و چالش‌های لایه‌های مختلف اجتماعی ایران، به‌ویژه زنان، است را می‌گیرند. من حیث مجموع می‌توان ادعا کرد که فرهنگ مکتوب ما حرفهای زیادی برای گفتن به مخاطبان خارجی دارد، اگر بتوانیم آثارمان را خوب و به‌صورت حرفه‌ایی و در رویدادهای مهم فرهنگی، مثل نمایشگاه کتاب تهران و سایر نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب معرفی کنیم و رفتار و اخلاق حرفه‌ایی در حوزه نشر بین‌الملل را مراعات کنیم و همچنین در عرصه نشر بین‌الملل حضور مستمر و سماجت داشته باشیم، می‌توانیم مخاطبان و مشتریان زیادی برای فروش رایت آثارمان پیدا کنیم.
امسال نسبت به سال‌های گذشته چه تفاوتی در مذاکرات و استقبال ناشران خارجی شاهد بودید؟
تفاوت چندانی دیده نمی‌شود، شاید سال‌ها است که در روند بخش بین‌الملل نمایشگاه پیشرفتی دیده نمی‌شود، چرا که این بخش از نمایشگاه در چنبره بعضی فعالیت‌های بعضا نامرتبط با نشر بین‌الملل، گرفتار آمده است که اجازه ابتکارعمل را از مدیران کاربلد فعلی که ناآشنا به بازارهای بین‌المللی نشر نیستند، گرفته است.
اجرای طرح‌های حمایتی مانند طرح گرنت چقدر در افزایش مذاکرات و استقبال ناشران برای تبادل رایت موثر بوده است؟
برنامه‌های حمایتی مثل طرح‌های گرنت و سایر پشتیبانی‌های دولتی از ناشران داخلی و خارجی برای ترجمه و انتشار آثار ایرانی در سراسر جهان به زبان‌های مختلف می‌توانند نقش موثری بازی کنند. متاسفم بگویم که در سال‌های 2017 و 2018 هنوز هیچ ناشر خارجی که با آژانس‌های ادبی و ناشران ایرانی قرارداد کپی رایت بسته‌اند تاکنون موفق به دریافت حمایت از طرف طرح گرنت وزارت ارشاد اسلامی نشده‌اند.
آیا روند سیاسی کشور تاثیری در مذاکرات شما و تمایل ناشران برای خرید و فروش رایت دارد؟
البته که بی تاثیر نیست، به‌ویژه در بخش مراودات حقوقی و مالی با طرف‌های خارجی. اما عدم عضویت ما در کنوانسیون‌های جهانی کپی رایت و همچنین احترام نگذاشتن بعضی ناشران ما به مبانی حقوقی در مبادلات رایت ضرر و آسیبش خیلی بیشتر از تحریم‌ها و چالش‌های سیاسی است.
ظرفیت ادبیات تالیفی کودک و نوجوان ایران برای مطرح شدن در مجامع بین‌المللی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از توانمندی‌های نشر ما حوزه ادبیات کودک و نوجوان و تصویرگری است. نگاهی به آمار کپی رایت‌هایی که ناشران یا آژانس‌های ادبی ایرانی با ناشران خارجی بسته‌اند، نشان می‌دهد که بیشترین استقبال از کتاب‌های کودک و نوجوان بوده است. از طرف دیگر از آنجایی که محتوا و تصویر در اغلب کتاب‌های کودک و نوجوان مخاطبان فرامرزی دارند و شبهات تبلیغ فرهنگ و ایدئولوژی خاصی در آنها دیده نمی‌شود بیشتر مورد توجه ناشران از کشورهای مختلف قرار می‌گیرند.
آژانس ادبی و ترجمه پل چه فعالیت‌هایی در زمینه معرفی نویسندگان و تصویرگران ایرانی به ناشران داخلی و خارجی افزایش ارتباط ناشران با یکدیگر انجام داده است؟
موسسه ما بیش از 20 سال است که کمک به معرفی دانش ایرانی و اسلامی به جهانیان را در قالب فرهنگ مکتوب و با مراعات رفتار و قواعد حرفهای در بازارهای بین‌المللی نشر جهان به عنوان رسالت سازمانی خود تعریف و با حضور مستمر در رویدادهای بین‌المللی نشر، به‌ویژه در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، تلاش می‌کند آن دسته از آثار نویسندگان و محققین ایرانی را که قابلیت طرح در عرصه‌های بین‌المللی نشر دارند را در معرض اطلاع ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی قرار می‌دهد. در حال حاضر آژانس پل به نمایندگی از بالغ بر 40 ناشر و 22 نویسنده ایرانی، حدود 400 عنوان اثر با ارزش ایرانی را در موضوعات کودک و نوجوان، ادبیات داستانی و مطالعات اسلامی و ایرانی در بازارهای بین‌المللی نشر عرضه می‌کنیم و تاکنون موفق شده‌ایم کپی رایت بیش از 100 اثر را برای ترجمه و انتشار به زبان‌های مختلف در کشورهای خارجی به ناشران خارجی واگذار کنیم.
بازخورد ترجمه و چاپ آثار ایرانی در خارج از کشور از سوی مخاطبان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استقبال از خرید کپی‌رایت آثار ایرانی توسط ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی در سال‌های اخیر رشد خوبی را نشان می‌دهد. در سال گذشته 157 قرارداد کپی رایت منعقده بین ناشران و آژانس‌های ادبی ایرانی با ناشران از کشورهای مختلف، برای برخورداری از طرح گرنت ایران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دبیرخانه طرح واصل شده است. این رقم علاوه از تعداد تقاضاهای حمایتی است که به دبیرخانه طرح تاپ در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از طرف ناشران خارجی تسلیم شده است، می‌باشد. این همه دلیل خوبی است بر این ادعا که کتاب‌های ایرانی که در خارج ترجمه و چاپ می‌شوند، مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرند.
سه‌شنبه ۱ خرداد ۱۳۹۷ - ۱۶:۱۵
نظر شما