مجموعه داستان دو جلدی چشمهای سنگی و داستان‌های دیگر، مجموعه‌ای از نویسندگان اروپای شرقی با گزینش و ترجمه قاسم صنعوی است.
در این مجموعه به ارائه آثاری از برخی از نویسندگان کشورهای بلغارستان، چک-اسلواکی، رومانی، لهستان، مجارستان و یوگسلاوی اختصاص یافته و این خطه‌ها به گونه‌ای که پیش از ایجاد دگرگونی‌های جدید بوده‌اند، در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین نویسندگان خطه‌های تازه‌ای که از تجزیه کشورهای چک-اسلواکی و یوگسلاوی پدید آمده‌اند جزو نویسندگان کشور ما در منظور شده‌اند.
در جلد اول این مجموعه از کشور بلغارستان داستان‌هایی از ایوان وازوف، گئورکی استاماتوف، الین پلین، یوردان یوفکوف، آنگل کارالی ایچف، امیلیان استانف، کولیو گئورگیف، لادا گالینا، گئورکی میشف، گئورکی مارکوفسکی، رویان بیولچک، استانسلاو استراتیف و بویدار چخوف آمده است.
در بخش مربوط به کشور چک – اسلواکی داستان‌هایی از یان نرودا، استواتوپلوک سش، آلوئیش ایراشک، روزه‌نا اسووبودووا، یوزف اوهر، یارومیر یوهن، ماری پوگمانووا، یاروسلاو هاشک، میروسلاو روته، کارل چاپک، کارل پولاچک، لیدا دوردی کووا، کارل کونراد، ایری ولکر، ایری ویلف آدولف هوفمستر، یولیوس فوسیک، ایری مارک، یان دردا، لادیسلاو مناکو، پتر کارواس، لودویک آسکناژی، یان اوتچناشک، آرنوست لوستیگ، پاول کوهوت و هرمینا فرانکووا می‌خوانیم.
ترجمه این کتاب مانند دیگر ترجمه‌های قاسم صنعوی قابل تامل است. پانویس‌هایی که مترجم برای برخی اصطلاحات و کلمات نامانوس کتاب آورده است، به خواننده کمک می‌کند تا با فرهنگ کشور مبدا بیشتر آشنا شود. همچنین اسامی خاص تماما به صورت لاتین در همین پانویس‌ها آورده شده تا خواننده در تلفظ این کلمات دچار مشکل نشود.
در این کتاب سعی شده تا از تمام نویسندگان شاخص اروپای شرقی حداقل یک تک داستان آورده شود تا خواننده با نویسندگان مهم بلوک شرق بیشتر آشنا شود. اکثر اسامی نویسندگانی که در این کتاب از آن‌ها داستانی آمده، برای مخاطب ناآشنا هستند اما این نویسندگان در موطن خود نویسنده مهمی به شمار می‌آیند و لازم است که حداقل از هر کدام از آن‌ها داستانی خواند.
این داستان‌ها علاوه بر اینکه هر کدام یک روایت داستانی پر کشش‌اند تقریبا تا حدی بازتاب اوضاع سیاسی اجتماعی زمان روایت داستان نیز هستند و خواننده با خوانش مجموعه داستان‌های مربوط به هر کشور تا حدی با فرهنگ و تاریخ آن ملت نیز آشنا میشود. از داستان‌های درخشان این مجموعه داستانی به نام «عامل یک جنایت» نوشته هاشک نویسنده اهل چک است. داستان در عین رئالیستی و تلخ بودن رگه‌ای از طنز نیز در خود دارد. خواننده در این داستان با متهمی به قتل روبهرو میشود که با اینکه می‌داند حکمش اعدام است، اما لحظه‌ای دست از تحقیر دادگاه و هیئتی که این حکم را برایش بریده، برنمی‌دارد. تحقیر نظام قانونی، سطح تفکر پایین جامعه و فقر مسائلی است که در این داستان کوتاه نشان داده شده است.
در بخشی از این داستان می‌خوانیم:
«از سه روز پیش چیزی نخورده بود. تا امروز بتواند ادعا کند که از زور گرسنگی اقدام به سرقت آن گرده نان کرده... سیاه‌کاری‌اش بیش از حدی که بشود تصور کرد چندش‌آور و نفرت‌انگیز است: نان را که دزدیده، نانوای محترم زده با گلوله تپانچه زخمیش کرده. آن وقت دوتایی خرخره همدیگر را چسبیده‌اند و حالا فشار نده کی فشار بده! و دست آخر این قاتل بی سروپا موقعی به خودش می‌آید که کاسب بدبخت خفه شده!»
در بخش مربوط به بلغارستان داستانی از امیلیان استانف به نام «مرگ یک پرنده» آمده است. امیلیان استانف به عنوان یکی از بهترین نویسندگان بلغاری دورانش شناخته میشود که به طور اختصاصی به ادبیات مربوط به جانوران در آثارش پرداخته است. در این داستان راوی از شبی حکایت می کند که به یک پرنده شلیک کرده و در خلال توصیف مراحل جان دادن این پرنده به بیان مسائل فلسفی و حقایقی درباره مرگ می پردازد. در برشی از این داستان می‌خوانیم:
«...ابدا بال نمی‌زد. به پشت نمی‌افتاد، برخلاف هر پرنده مجروح یا در حال احتضاری درصدد برنمی‌آمد غوطه‌ور شود تا از مرگ بگریزد. بلکه فقط اندکی به طرف من چرخید و به این ترتیب دوباره به گلوله‌ای کاملا گرد شباهت یافت...او مجال نداشت در بند حضور من باشد، زیرا خود را آماده می‌کرد که با پایانش روبهرو شود... در آن لحظه‌های نهایی شاید جانش اندوه خاموشی را احساس کرده بود که هر موجود زنده‌ای در آستانه مرگ در خود می‌یابد.»
در پشت جلد دفتر اول این مجموعه آمده است: « بلغارستان و چک-اسلواکی، دو کشور اروپای شرقی که داستان‌های کوتاهی از نویسندگان‌شان در نخستین بخش مجموعه حاضر آمده، دارای خاستگاه‌های متفاوت‌اند؛ یکی خطه‌ای یکپارچه و بالنده به گذشته خود، گاه دارای چنان قدرتی که فرمانروایش عنوان تزار می‌گیرد و صربستان جنگاور را مطیع و منقاد می‌کند، و گاه دست‌نشانده همین هماورد شکست خورده میشود، و دیگری، یادگار دولت در خور توجه بوهم، سرنوشت‌های مشابه می‌یابند: برای سده‌ها گرفتار بندهای همسایه‌هایی مقتدر و حریص می‌شوند و مدتی بعد دو ایدئولوژی بسیار متضاد گرفتارشان می‌کند. نویسندگان‌شان از این شرایط تأثیر می‌پذیرند و گاه با بیانی غمبار و زمانی با طنز، به توصیف روحیه و واکنش مردمان دیارشان می‌پردازند: زنی که برای خنک‌کردن مسلسل‌ها سطل سطل از جایی دور آب می‌آورد، و پیرزنی که نوه بی‌مادرش را با خطر نابودی روبهرو می‌کند تا پارتیزانی را برهاند، و دانش‌آموزانی که به سبب ابراز شادی در نابودی بیگانه اشغالگر، در برابر جوخه اعدام قرار می‌گیرند، و معلمی تا آن زمان نه چندان مطرح، که با تجلیل از اینان، احترام دیگر شاگردانش را جلب می‌کند و سرانجام، نویسنده‌ای که دو جناح مخالف هم، در یک زمان او را به حلق‌آویز‌شدن تهدید می‌کنند و...»
جلد دوم این مجموعه با داستان‌هایی از کشور رومانی آغاز میشود و شامل داستان‌هایی از نویسندگانی چون کنستانتن نگروزی، ایون لوکاکاراژیال، باربو دلاورانسه، دمتر استانسکو، ووانستی بارتسکو، گالا گالاکسیون، مبخائیل سادووه آنو، پنائیت ایستراتی، مارن پره‌دا، اوژن باربو، نیکولا تیک، فانوس نه‌آگو، واسیل ربره‌آنو و دومیتریو ته‌پنه‌آگ است.
در بخش مربوط به لهستان داستان‌هایی از آدام میسکیه‌ویچ، هنریک سینکیوویچ، بوئسلاو پروس، آلکساندر سویتوشوفسکی، ولادیسلاو ریمونت، سوزان رابسکا، مارک آنتونی وازیلفسکی، زیگمونت فیژاس، یاروسلاو مروژک و مارک هلاسکو آمده است.
همچنین داستان‌هایی از سیگموند موریس، کالمان چاتو، دزیره کوشتولانی، تیبور دری، بلا ایلس، لاشلو فله‌کی، لاشلو تابی، گلیولا فکت و میهالی وارکونی‌یی در بخش مربوط به کشور مجارستان آمده است.
در آخرین بخش این مجموعه داستان‌هایی از نویسندگان یوگسلاو آمده است. در این بخش از نویسندگانی چون ژووانوویچ زماژ، لازار لازارویچ، یانکو وزهلیونویچ، برانیسلاو نوزیچ، برانیمیر شچپانوویچ، اسلاوکو یانفسکی و آنتونیه ایزاکوویچ یک تک داستان آمده است.
از نکات جالب توجه این کتاب که ارزش خواندن آن را دوچندان می‌کند، وجود یک مقدمه برای معرفی هر چه بیشتر نویسنده به خواننده در ابتدای هر داستان است تا خواننده با یک پیش‌زمینه کافی به خواندن داستان بپردازد.
در جلد دوم این کتاب داستانی به نام «پایان تعطیلات» نوشته اوژن باربو آمده که داستان یک نیمروز از زوجی را روایت می‌کند در تعطیلات. در ابتدای داستان تنها به اختلافی میان آن دو اشاره میشود و باقی داستان توصیف شنا کردن آن دو در دریاست. باربو یکی از بهترین نثرنویسان قرن بیستم رومانی است و خواننده با توصیفاتی که در این داستان آمده است پی می‌برد که این عنوان بیهوده به این نویسنده داده نشده است. اوژن باربو در این داستان در صحنه‌های مربوط به شنای این زوج در دریا پرده از احساس واقعی آن دو نسبت به هم برمی‌دارد و خواننده را در انتها با پایانی تکان‌دهنده غافلگیر می‌کند.
در بخشی از این داستان می‌خوانیم:
«موج‌ها رشد می‌کردند، با حیله‌ای که فقط دریا رازش را می‌داند از هر سو می‌آمدند. عرق روی صورت و موهای مرد روان بود، و او آن را در پره‌های بینی و دهانش حس می‌کرد. گاهی آب مانند تیغه‌ای می‌برید، می‌سوزاند و درد می آورد.»
«چشمهای سنگی» که نام کتاب نیز از آن گرفته شده است، نام داستانی از لادا گالینا نویسنده بلغاری است. آثار این نویسنده به زبان‌های مختلفی ترجمه شده‌اند و متجاوز از بیست رمان از وی منتشر شده است. در داستان «چشمهای سنگی» با گروهی از حفارانی مواجه می‌شویم که در حفاری‌های خود با قبرستانی تاریخی روبهرو می‌شوند و مجسمه‌هایی سنگی از دل خاک بیرون می‌کشند. داستان توصیفات گیرایی دارد و خواننده احساس می‌کند با خواندن آن بین زمان حال و تاریخ کهن شناور است.
در پشت جلد دفتر دوم آمده است: « دومین دفتر این مجموعه به آثاری از نویسندگان کشورهای رومانی، لهستان، مجارستان و یوگسلاوی، دارای مردمانی از نژادهای متفاوت و روحیه‌های گوناگون، ولی سرنوشت‌های کم‌و‌بیش یکسان و همانند دیگر کشورهای اروپای شرقی ، اختصاص یافته است. همه گرفتار قیدهای همسایگان مقتدر، (اتریش-مجار، روسیه، عثمانی) کمتر زمانی از آرامش برخوردار بوده‌اند. رومانی پیوسته تحت سلطه همسایه‌ای قرار می‌گیرد. تقسیم‌های چندگانه لهستان بر همه شناخته شده است. مجارستان دیرزمانی جزء جدایی ناپذیر اتریش مقتدر است. یوگسلاوی پس از جنگ جهانی اول از ترکیب اجباری پاره‌هایی نامتجانس پدید می‌آید و سرانجام به همان پاره تقسیم میشود. داستان‌های نویسندگان این خطه‌ها نیز با شرایط اجتماعی-سیاسی دیار خود بیگانه نیستند و چه از دوران‌های گذشته و چه از دوران معاصر حکایت‌ها دارند...»
این اثر را قاسم صنعوی ترجمه کرده است، مترجم 81ساله کشورمان که هرگز تمایل نداشته عکس یا مصاحبه‌ای از او منتشر شود. از دیگر آثار این مترجم می‌توان به گدایان معجزه از کنستان ویرژیل گئورگیو، نکراسوف از ژان‌پل سارتر، ایوان مخوف از سرگئی آیزن اشتاین، درخت زیبای من، خورشید را بیدار کنیم از ژوزه مائورو ده واسکونسلوس، فاتحان از آندره مالرو، جنس دوم در دو جلد و خاطرات در چهار جلد از سیمون دوبووار، پانزده سال دارم و نمی‌خواهم بمیرم از کریستین آرنوتی، ارتش سایه‌ها از ژوزف کسل، چشم‌انداز تآتر در قرن بیستم از لوئی مینیون و... اشاره کرد.
مجموعه داستان «چشمهای سنگی» در 1166 صفحه و شمارگان 1100 نسخه در دو مجلد به تازگی از سوی نشر دوستان در مجموعه هفتاد و دو ملت به قیمت 85000تومان منتشر شده است.
نظرات