به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از واحد تبلیغات و اطلاع‌رسانی دبیرخانه نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، در این نشست سیدجواد طباطبایی، برگزیده گروه علوم سیاسی جشنواره نهم، با بیان اینکه من نزدیک به سه دهه است که در دانشگاه نیستم، گفت: از داخل دانشگاه نمی‌توانم سخن بگویم. از بیرون دانشگاه می‌توانم بگویم که مصرف‌کننده تولیدات دانشگاه هستم و اگر صحبتی بکنم شاید باعث سوء تفاهم شود.  

وی ادامه داد: از دهه 40 که وارد دانشگاه تهران شدم، دانشجو بودم،‌ درس دادم، معاون پژوهشی بودم و بیش از 50 سال است که این دانشکده را بسیار از نزدیک دنبال می‌کنم. می‌توانم بگویم که به نتیجه‌ای رسیدم. البته بیرون از دانشگاه هستم، امیدوارم خیلی این ارزیابی غیرمنصفانه نباشد، ولی می‌توانم بگویم که بسیار وضعیت اسفناکی است. در نامه‌ای که به مناسبتی نوشته بودند،‌ گفتم که احساس شرم نمی‌کنید که در دانشگاهی هستید که دهخدا و فروغی بوده است و در نامه 10 غلط املایی وجود دارد. 

طباطبایی با اشاره به اینکه آثار و تولیدات دانشگاه به ویژه رساله‌های دکتری را می‌بیند، افزود: رساله دکتری در گروه تاریخ دانشگاه تهران هست که نخستین جمله این رساله دکتری چاپ شده از نظر زبان فارسی غلط است. البته تا انتها نیز غلط است. طبیعی است که کشور امروز مشکل آب و هوا دارد. اما به زودی مشکل زبان فارسی خواهد داشت. زبان ملی را در دانشگاه و استاد ما نمی‌تواند بلد نباشد. از این مشخص است چیزی در نمی‌آید. استاد متوجه نشده است و دانشجو فارسی درستی بلد نیست.

وی افزود: بعید است بتوانیم به این زودی با این کثرت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و نهادهای آن و دانشجویان پذیرش‌شده جلوی این مشکل را بگیریم. اما پیشنهاد می‌دهم که در وزارتخانه عده‌ای باشند که اگر چه دانشگاهی نیستند اما از صدها رساله‌ای که دفاع می‌شود، 10 نمونه را ارزیابی کنند و رکود علمی را آنجا ببینند. در وزارتخانه می‌تواند یک نهاد بی‌غرض و مرضی وجود داشته باشد که بررسی کند. این باعث می‌شود که استاد فکر کند ممکن است رساله‌ای که زیر نظر آنهاست روزی ممکن است خوانده شود و توبیخ شوند که پول رساله را گرفته است. برخی پول راهنمایی یا مشاوره رساله را می‌گیرند و حتی یک جمله را نمی‌خوانند و این اسفناک است.  

این استاد اندیشه سیاسی با اشاره به لزوم وجود نام استادان در کنار نام دانشجو در مقالات مستخرج از پایان‌نامه گفت: بدون نام استاد مقاله چاپ نمی‌شود در حالی که من به عنوان استاد کاری نکرده‌ام. اما می‌گویند مقررات اینگونه است. عمده مقالات علوم انسانی ما به این شکل است و دانشجویان نوشته‌اند و چون دستشان به جایی بند نیست، مجبور هستند و مقدمات به شکلی است که مقاله‌ای به نام استاد چاپ می‌شود و رتبه و پایه و ... را استاد می‌گیرد و لطفی هم به دانشجو شده است. این وضعیت اسفناک است و در هیچ جای دنیا ارزیابی مقاله اینگونه نیست شما که هستید و استاد کیست. یک نفر مقاله می‌نویسد و مقاله خوانده می‌شود که یا خوب و یا بد است. مهم نیست فرد استاد یا شاگرد باشد. باید فکری برای این کار کرد. 

برخی فکر می‌کنند گنگ‌نویسی علمی‌نویسی است

علی قیصری، استاد دانشگاه سن‌دیگو و نماینده خانواده مرحوم حمید عنایت (برگزیده پیشرو علوم انسانی در جشنواره نهم) گفت: نکاتی که مطرح شد دغدغه مرحوم عنایت بود و ما امروز هم در مطالعات ایران با آنها مواجه هستیم؛ مسئله زبان یکی از آنهاست. تصور رایج این بود که مترجمان بر زبان مبداء اشراف ندارند و اگر خوب بدانند مشکل حل می‌شود. در حالی که خواندن و فهمیدن متون مثلاً فرانسه و آلمانی در کشورها هم وجود دارد. مترجمان ما قبلاً منظور را دریافت می‌کردند. مرحوم عنایت سعی می‌کردند کارها شکیل و دقیق باشد. 

وی افزود: مسئله دیگر کمی‌گرایی است و تقریباً به نظام آموزشی برمی‌گردد. در یک سال تحصیلی استادان 10 رساله قبول می‌کنند،‌ در حالی که یک استاد در خارج طی 10 سال 3 یا 4 رساله می‌پذیرد و این امر مسلماً بر کیفیت اثر می‌گذارد. گاهی اوقات رساله‌هایی را استادان می‌پذیرند که خودِ استاد صلاحیت ماهوی در آن موضوع ندارد و منابع دست اول را نمی‌شناسد و این تاثیر مستقیم بر مقاله‌هایی می‌گذارد که تولید می‌شود. 

این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: باید به فال نیک گرفت که تعداد کمی مقالاتی که ما از ایران دریافت می‌کنیم واقعاً جالب است اما از نظر کیفیت جای بحث و گفت و گو است. مثلاً به صورت میانگین حدود 20 درصد مقالات را برای ارزیابی می‌فرستیم. 80 درصد از کل کشورها را کنار می‌گذاریم. اکثر مقالاتی که از ایران می‌رسد چندین مولف دارد و این توجیه ندارد. 

قیصری با اشاره به مسئله زبان در مقالات فارسی به محتوای مقالات پرداخت و گفت: کلیات‌گویی در مقالات زیاد است و اصل مطلب در مقاله گفته نمی‌شود. در فارسی و فرانسه فکر می‌کنند که گنگ‌نویسی علمی‌نویسی است. از موضوعات جالب به دیگری نقل می‌کنند، اما به موضوع اصلی نمی‌پردازند. این نشان می‌دهد که از نظر متدولوژیک راهنمایی نمی‌شوند. 


                                                          احمد خاتمی

جشنواره فارابی موقعیت استثنایی برای علوم انسانی است

احمد خاتمی، استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و رئیس کمیته علمی نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی، با تقدیر از برگزارکنندگان جشنواره نهم در این نشست اظهار کرد: جشنواره فارابی موقعیت استثنایی برای طرح مسائل علوم انسانی است و چنین جمع نزدیک و صمیمی در زمان دیگری شاید نداشته باشیم. سال گذشته نیز روحانی در جلسه اختتامیه جشنواره فارابی سخنرانی بسیار مهمی را ایراد کردند اما متاسفانه بعد از آن اتفاقی نیفتاد و امسال هم فکر کردم شاید دوباره درباره مظلومیت علوم انسانی حرف بزنیم اما تا سال بعد اتفاقی نیفتد. خواهش من این است که تدبیری بیندیشید که اتفاق جدیدی درباره علوم انسانی در وزارتخانه شکل بگیرد. 

وی افزود: صحبت‌هایی که در اختتامیه مطرح شد بهتر است در وزارتخانه سامان بگیرد و سال آینده ما به یک نتیجه ملموس درباره علوم انسانی دست یابیم. وزارتخانه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و هیچ یک از این واژه‌ها در بر گیرنده ماهیت علوم انسانی نیست. باید در وزارتخانه معاونت، شاخه یا سازمانی متولی علوم انسانی باشد و محققان علوم انسانی احساس کنند که جریان جدی شکل گرفته است. 

خاتمی در پایان با بیان اینکه امروز درگیر جریان نظریه‌های علمی شده‌‌ایم، گفت: این گرایش و رویکرد به نظریه در زبان فارسی و رشته ادبیات به هیچ وجه در رشد ادبیات و زبان فارسی کارآمد نیست. به مجلاتی ماموریت داده‌ایم تا ادبیات را در قالب نظریه‌های غربی مطرح کنند. این نتیجه‌ای ندارد و اگر دارد گزارش دهند که این رویکرد چه اتفاقات مبارکی را به دنبال داشته است. تصور نمی‌کنم که به هیچ نتیجه مثبتی دست یابیم جز اینکه ذهن متفکرانه دانشجو را به سمت تقلید از یک چارچوب جهت دهیم که چه بسا با فرهنگ، ادبیات و هویت ما هیچ سنخیتی ندارد. اگر دستور دهید این گزارش تهیه شود، زبان و ادبیات فارسی را از سیر قهقرایی نجات می‌دهیم. 

                                             حسین معصومی‌همدانی

افزایش عجیب و غریب رشته‌های علوم انسانی در ایران

حسین معصومی‌همدانی، استاد پیشکسوت برگزیده جشنواره نهم نیز در این مراسم با اشاره به سابقه تحصیلی خود گفت: با توجه به تحصیلاتم موجود دوزیستی هستم که یک پای من در علوم انسانی و دیگری در علوم غیرانسانی است. رشته‌ای که در تاریخ کار می‌کنم با گذشته‌ام مرتبط است و باید تعصبی به گذشته داشته باشم اما در تشکیلات وزارت علوم از ابتدای انقلاب و شاید پیش از آن وزن تصمیم‌گیرندگانی که از حوزه علوم انسانی آمده باشند بسیار کم بوده است. این نقش بعد از انقلاب کمتر شده است. 

وی افزود: اگر به دانشگاه‌های بزرگ دنیا نگاه کنید، حتی در رشته‌های علوم و پزشکی روسای آنها فلسفه و تاریخ خوانده‌اند. اما در ایران به دلیل غلبه هم‌کلاسان سابق بنده و پزشکان عزیز در وزارت علوم، تصوری از علوم انسانی جا افتاده است که آن تصور از علوم مهندسی، پزشکی و علوم محض گرفته شده است. تصور این است که مانند علوم فنی و محض تست‌های معینی وجود دارد که منازع ندارند. 

معصومی‌همدانی با بیان اینکه تصور ما این است که در علوم انسانی حقایق مسلمی دارد که باید همه آنها را بگویند و اگر کسی غیر از آن بگوید، شبهه وارد می‌کند، تاکید کرد: هراسی از علوم انسانی در مراکز تصمیم‌گیرنده وجود دارد که متاسفانه دست و پای پژوهشگر و استاد را می‌بندد. گمان نمی‌کنم که هیچ استاد فیزیک، شیمی،‌ زیست و... در کلاس همانند استاد علوم انسانی که باید همه جوانب را بسنجد تا مبادا برای او گرفتاری ایجاد نکند، ندارد. متاسفانه همه ما نوعی نگرانی داریم که آنچه می‌گوییم چه تاثیراتی خواهد داشت و این وضع حتی اگر در واقع هم عده کمی هم مسئله پیدا کرده باشند، وجود دارد و نفس این وضع سبب می‌شود دخالت ما در علوم انسانی دست به عصا و نیم بند باشد. 

وی افزود: در حوزه‌هایی که جز با بحث و جز با رفتن تا جایی که استدلال آدم را می‌برد، ناگزیر می‌شویم از وسط راه برگردیم و این برای علوم انسانی زیان‌بار است. 

این برگزیده جشنواره فارابی در ادامه با بیان اینکه علوم انسانی باید نخبه‌گرا باشد، تاکید کرد: افزایش عجیب و غریب رشته‌های علوم انسانی در ایران که متاسفانه منجر می‌شود سطح آموزش پایین بیاید و افراد با ضوابط بسیار آسان‌گیرانه وارد این رشته‌ها می‌شوند و تا آخرین مراحل می‌روند و مدرک می‌گیرند، سبب می‌شود سطح کار ما روز به روز پایین بیاید. گمان می‌کنم اگر روزی آقای دکتر غلامی از استادان این رشته بپرسند چند درصد استعداد دانشجویانتان پایین آمده است، پاسخ من کاهش 20 درصدی خواهد بود. 

وی در پایان با مقایسه دانشجویان خود در دو دهه گذشته و امروز تاکید کرد: این افت را در دانشجویان و ثمره کار آنها حس می‌کنم. اگر چه در بین دانشجویانمان کارهای فوق‌العاده خوب هم داریم. در بین کارهای برگزیده امروز پایان‌نامه‌ای بود که آن را دیده بودم و به جشنواره آفرین گفتم که درست تشخیص داده بودند.